QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Arsenin  ətraf mühitdə miqdarı. Atmosfer havasında arsenin miqdarı  kənd rayonlarında 0,001-0,01 

mkq/m

-3

,  şəhərlərdə 0,003-0,01 mkq/m

-3

-ə çatır. Yüksək konsentrasiyalı arsen tərkibli kömürün yandırılması 

zamanı atmosferdə onun miqdarı xeyli yüksəkdir. Rusiya şəhərlərinin hava hövzəsinə hər il 1,0-1,5 min ton ar-

sen daxil olur. Burada əsas tullantı mənbələri Krasnouralski, Kirovqrad, Revde, Karabaşdakı misəridən zavodlar 

və Novosibirsk, Çelyabinsk, Yuxarı Uraldakı metallurgiya zavodlarıdır.  

Əksər  su hövzələrinin suyunda arsenin konsentrasiyası YVK-nin səviyyəsindən çox olmur, lakin bəzi 

regionların yeraltı sularında o, xeyli artıq ola bilər. Bu, suların arsen ilə zəngin təbii xam mədənlərdən keçməsi 

ilə əlaqədardır. Məsələn, Dağıstanın bəzi rayonlarının ərazisində yeraltı artezian quyularındakı içməli suda arse-

nin miqdarı 500 mkq/l-ə çatır, yəni YVK-dan 50 dəfə artıqdır. ABŞ-ın bəzi rayonları, Alyaska, Çili, Argentina, 

---

 

174

Hindistan, Rumıniya, Macarıstan, Tayvan adası və b. ərazilərdə yeraltı sularda arsenin təbii miqdarı xeyli çox-

dur. İçməli suda arsenin konsentrasiyasının yüksək olması su hövzələrinin sənaye çirkab suları ilə çirklənməsi 

nəticəsində  və ya arsentərkibli reagent qarışıqlı (məs. ammonium-sulfat) pestisidlərdən istifadə edilməsilə  də 

bağlıdır. Arsen üç və beşvalentli halda, həmçinin üzvi formada ola bilər. Üçvalentli birləşmələri adətən 

beşvalentlilərdən daha toksik olur.  

Rusiyanın sənaye rayonlarının torpağında arsenin orta konsentrasiyası 1.1-dən 37 mq/kq arasında tərəddüd 

edir, lakin onun ən yüksək miqdarı Karabaşda və Plastada (Çelyabinsk vilayəti) misəridən zavodun 

yaxınlığındakı torpaqda aşkar edilmişdir.