QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

2

,  freonlar  və  troposfer ozonu. Sonuncu yüz illərdə bu qazların miqdarı 

artmışdır. Atmosferə əlavə olaraq qlobal ekosistemin təbii  komponenti olmayan digər qazlar da daxil olur. On-

lardan ən əsasları insan tərəfindən sintez edilən xlor-flüor üzvi birləşmələri – freonlar da bu kateqoriyaya aid-

dir.  

---

 

228

Son 200 ildə, xüsusilə 1950-ci ildən sonra hazırda da davam edən insan fəaliyyəti parnik effekti qazlarının 

konsentrasiyasının artmasına səbəb olur. Bu qaz qarışıqları və aerozollar qısadalğalı günəş şüalarını keçirərək, 

istixananın örtüyü kimi, uzundalğalı  şüalanmanın qarşısını alır, bunun nəticəsində  tədricən iqlimin istiləşməsi 

baş verir.  

Karbon-2-oksid və ya karbon qazının hazırda parnik effektində payı 60-64% təşkil edir. Bu qaz atmosferə 

karbontərkibli yanacaq növlərinin (daş kömür, neft, qaz) sənayedə və avtomobil mühərriklərində (hazırda yerdə 

bir milyarddan artıq avtomobildən istifadə edilir) istilik elektrik stansiyalarında yandırılması nəticəsində daxil 

olur.  

Sənaye inqilabının başlandığı zaman 1760-cı ildə qazıntı yanacağının yandırılması  nəticəsində karbon 

tullantıları olduqca az idi. Lakin 1950-ci ildə o, ildə 6 mlrd. ton olaraq, atmosferdə CO

2

-nin kəskin artmasına 

səbəb oldu. 2000-ci ildə karbon tullantıları 6,3 mld. tona çatdı (şəkil 16.3).  

Müxtəlif yanacaq növlərindən müxtəlif miqdarda karbon tullantıları atılır. Məsələn, vahid enerji istehsal 

etmək üçün daş kömürün yandırılması zamanı neftə nisbətən çox karbon atılır, neftin yandırılmasında isə təbii 

qaza nisbətən çox karbon atılır. Hazırda benzinlə  işləyən 250 mindən artıq avtomobil, daş kömürlə  işləyən 

minlərlə elektrik stansiyaları iqlimin dəyişməsini idarə edir.