QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

 

16.6.1. Buzların (buzlaqların) əriməsi 

Buzların  əriməsi qlobal istiləşmənin nəticələrinin  ən çox nəzərə çarpan təzahürüdür. Bəzən bu, qeyri adi 

hadisələrlə üzləşir. Belə ki, 1991-ci ilin sonunda cənub-qərbi Alpa səyahət edən turistlər Avstriya-İtaliya sərhədi 

rayonunda buzun altında zədələnməyə  məruz qalmış kişi cəsədi aşkar etmişlər. Ehtimal ki, bu insanı 5000 il 

əvvəl bu ərazidə qar tufanı yaxalamış, onun bədəni tez bir vaxtda qar və buzla örtülmüş, ona görə  də bizim 

dövrümüzə  qədər qalmışdır. 1999-cu ildə Kanadanın qərb hissəsində  əriyən Yukone buzlağında bir insan 

cəsədinə rast gəlinmişdir (Laster P. Braun. Ekoekonomika, M., 2003, səh. 61). 

Şimal Buzlu Okeanında hazırda buzlar sürətlə əriyir. Hələ 1960-cı ildə buzun qalınlığı 2 metrə çatırdı, indi 

isə 1 metrə yaxındır. Son dörd onilliklərdə buz lövhəsinin qalınlığı 42% qısalmış, onun sahəsi 6% azalmışdır. 

Bunun nəticəsində  Şimal Buzlu Okeanında buzun kütləsi bütövlükdə  təxminən yarıya qədər azalmışdır. 

Buzların belə əriməsi gələcəkdə də gözlənilir. Norveç alimlərinin apardığı tədqiqatlara əsasən güman etmək olar 

ki, 50 ildən sonra Şimal Buzlu Okeanının səthi yay dövründə buzdan azad olacaqdır.  

2000-ci ildə dörd Amerika alimi «Sayenz» jurnalında nəşr etdikləri məqalədə göstərir ki, Qrenlandiyada 

geniş buz lövhəsi (sipəri) əriməyə başlayır. Qrenlandiyada qütb dairəsinin arxasında yerləşən böyük ərazi şimal 

yüksəkliklərdə buz artmaqda davam edir, lakin ondan aşağıda yerləşən buzlağın daha böyük hissəsi, xüsusilə 

cənub və şərq sahlillərində itir.  

Antarktida yarımadası (və ya Qreyama torpağı – Antarktidanın ərazisində olub, şimala, cənubi Amerikaya 

doğru 1200 km uzanır) da buzlarını itirir. Şimal Buzlu Okeanını örtən  şimal qütbündən fərqli olaraq cənub 

qütbü materikdə yerləşərək sahəsi ABŞ-ın sahəsinə yaxındır. Antarktikanın buz lövhəsinin qalınlığı 2,3 km olub 

nisbətən sabitdir (möhkəmdir). Lakin şelf buzlaqları, sərbəst olaraq yanındakı  dənizə düşərək, hazırda sürətlə 

yoxa çıxır.            

1999-cu ildə Britaniya və Amerika alimlərindən bir qrupu Antraktida yarımadasının hər tərəfindən  şelf 

buzlaqlarının geri çəkilməsi haqqında məlumat vermişlər. 1950-ci ildən 1997-ci ilə kimi buzlaqların sahəsi                

7000 kv.km azalmışdır. Şelfdən ayrılıb qopan Amerikanın Delaver Ştatı ölçüsündə olan aysberqlər bu rayonda 

gəmiçilik üçün böyük təhlükə yaradır. Tədqiqatçılar buzların  əriməsi səbəbini yerli temperaturun 1940-cı ilə 

nisbətən 2,5

0

 yüksəlməsində görürlər.   

Buzların əriməsi haqda bu misallar azdır. «Worldwatch» İnstitutundan Layza Mastni bu mövzu üzrə yerinə 

yetirdiyi 30 tədqiqat işini təhlil edərək, məlumat verir ki, dağlarda buzlaqlar hər yerdə getdikcə artan sürətlə 

əriyir (cədvəl 16.1). Dünyanın iri dağ sistemlərinin əksəriyyətində qarın və buzların kütləsi getdikcə azalır. Bun-

lardan Qayalı dağları, And, Alp və Himalayı göstərmək olar.