QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov



Yüklə 4,26 Mb.
səhifə620/706
tarix28.12.2021
ölçüsü4,26 Mb.
#15875
növüDərs
1   ...   616   617   618   619   620   621   622   623   ...   706
Cədvəl 23.3 

 

Zəlzələnin nəticələrinin qısa səciyyəsi və onların balla qiyməti  

(MSK-64) 

 

İntensivlik, 

balla 

Zəlzələnin 

xarakteristikası 

Xarici effekt 

 

1 2 



1 Hiss 


edilməyən Yalnız seysmik cihazlarla qeydə alınır 

2 Çox 


zəif 

Tam sükunətdə olan tək-tək  şəxslər hiss 

edir 

3 Zəif 


Əhalinin az qismi hiss edir 

4 Mülayim 

Əşyaların, pəncərə  şüşələrinin yüngül 

tərpənməsi və cingiltisindən hiss olunur  

5 Bir 

qədər güclü 



Binalar tərpənir, mebel silkələnir. 

Pəncərə  şüşələri və divarların malası 

çatlayır. Yatanlar oyanır 

6 Güclü 


Hamı hiss edir. Divardan asılan  şəkillər 

düşür. Divardan mala parçaları qopub 

sökülür. Binalar yüngül zədələnir 

7 Çox 


güclü 

Daş evlərin divarları çatlayır  

8 Dağıdıcı 

Yamaclarda çatlar əmələ gəlir. Karnizlər, 

tüstü turbaları düşür. Heykəllər tərpənir 

və ya aşır. Evlər çox zədələnir 

9 Viranedici 

Daş evlər çox zədələnir və dağılır 

10 Məhvedici 

Torpaqda iri çatlar (1 metrə qədər) əmələ 

gəlir. Uçqunlar və sürüşmələr baş verir. 

Daş tikililər dağılır. Dəmir yolu relsləri 

əyilir 

11 Fəlakətli 

Yerin üst qatında enli çatlar yaranır. 

Çoxlu sürüşmələr, uçqunlar baş verir. 

Daş, panel evlər tamam dağılır  

12 Güclü 

fəlakətli 

Yer səthində böyük dəyişikliklər baş 

verir. Çoxlu çatlar, sürüşmələr, uçqunlar 

yaranır. Şəlalələr, süni göllər əmələ gəlir. 

Çaylar məcrasını dəyişir. Bütün tikintilər 

dağılır 


 

İl ərzində milyona qədər kiçik tərpənmələr qeydə alınır.   

Böyük gücə malik olan zəlzələlər bütün əsrlərdə baş vermişdir. Onlardan həqiqi sənədlərə  əsaslanan 

məlumatlar aşağıdakılardır: Çində 1556-cı ildə baş verən zəlzələ – 830000 adamın ölümünə  səbəb olmuşdur. 

1755-ci ildə Portuqaliyada baş verən zəlzələ  nəticəsində Lissabon şəhərinin üçdə biri dağılmış, 60000 adam 

həlak olmuşdur. 1887-ci ildə Alma-Atada zəlzələ 15 dəqiqə  ərzində bütün şəhəri alt-üst etmişdir. 15 km 

məsafədə çoxlu uçqunlar, eni 1 metrə çatan çatlar yaranmışdır. Bu zəlzələ Alma-Atadan radiusu 400 km-dən 

artıq məsafədə yayılaraq dağlarda sürüşmələr yaratmış, çoxlu yeni göllər  əmələ  gəlmiş, çoxlu insanların 

ölümünə səbəb olmuşdur.  

XX  əsrdə  ən güclü zəlzələlər ABŞ-da Prin-Uilyam körfəzində (10-11 bal, 1964), Yuqoslaviyada Skopye 




 

368


şəhərində (9-10 bal. 1963), Mərakeşdə Aqadir şəhərində (11 bal, 1960), Aşxabadda (9 bal, 1948), Spitakda (10 

bal, 1988), Rusiyada Zabaykalyedə (9-10 bal, 1957), Daşkənddə (8 bal. 1966).  

1976-cı ildə Çində (Tyanşan  əyaləti) baş verən zəlzələ  nəticəsində bir milyonluq şəhər və  ətrafdakı 

qəsəbələr Yer üzərindən silinmişdir (Alekseyenko, 2005).  

1970-ci ildə Peruda baş verən zəlzələdən 60 min, 1978-ci ildə İrandakı (Tabas şəhəri rayonu) zəlzələ – 25 

min, 1990-cı ildə  İranda (Gilyan əyaləti) olan zəlzələ 50 min, 2003-cü ildə  İranda (Bam şəhəri rayonu) baş 

verən zəlzələ isə 41 min adamın həyatına son qoymuş  və ya itkin düşmüşdür. 2005-ci il oktyabrın 10-da 

Pakistanda 7,6 bal (Kəşmirdə 7,8 bal) baş verən zəlzələ nəticəsində ərazinin 60%-i zəlzələdən ziyan çəkmiş, 73 

min adam ölmüş (o cümlədən 17 min Kəşmirdə), 65 min adam yaralanmış, 3 milyon adam evsiz-eşiksiz 

qalmışdır.  

2006-cı il martın 31-i səhər çağı İranın qərbində Loriston vilayətində 6 bal gücündə zəlzələ zamanı 70-dən 

çox adam ölüb, 1300-ü yaralanmışdır.  

2006-cı il 26 may səhər çağı İndoneziyada Yava adasında Rixter cədvəli üzrə 6,2 bal gücündə zəlzələ baş 

verdi. Zəlzələnin epimərkəzi Cokaya – Karta şəhərində minlərlə ev dağıldı, 7000-ə yaxın insan həlak oldu. 

Seysmoloqların hesablamalarına  əsasən zəlzələlər 13 milyondan artıq insanın ölümünə  səbəb olmuşdur. 

Sivilizasiyasının inkişafı,  əhalinin iri şəhərlərdə  cəmləşməsi ilə  əlaqədar zəlzələlərin nəticələri daha dəhşətli 

şəkil alır – iri, çoxmərtəbəli binalar dağılır, insanlar ölür, müxtəlif boru kəmərləri sökülür.  

Zəlzələlərin başvermə vaxtı, onun yeri və intensivliyini qabaqcadan proqnozlaşdırmaq hələlik mümkün 

deyil, odur ki, seysmik baxımdan təhlükəli rayonlarda onun faciəli nəticələrindən qorunmaq üçün bir sıra 

tədbirlər həyata keçirilməlidir.  

Respublikamızda da bütün əsrlərdə zəlzələlər olmuşdur. 427-ci ildə Gəncə şəhərindən 25 km cənub-şərqdə 

(episentrdə) 9 bal gücündə, 1139-cu ildə  Gəncədən 50 km cənubda 9 bal gücündə dağıdıcı  zəlzələlər baş 

vermişdir, Kəpəz dağının bir qanadının zəlzələnin təsirindən uçaraq Ağsu çayının qabağını  kəsib Göygölün 

yaranması da həmin dövrə təsadüf edir. Ən dağıdıcı zəlzələlər 1662, 1669, 1671-ci illərdə Şamaxıda olmuşdur. 

Qış aylarında, yəni 4 yanvar 1869-cu il, 1 fevral 1871-ci, 28 yanvar 1872-ci il və 13 fevral 1902-ci ildə Şamaxı 

şəhəri rayonunda baş verən zəlzələlər  ən güclü sayılır. 1859-cu ildə  Şamaxıda baş verən zəlzələ daha faciəli 

olmuşdur, 1 neçə saniyə davam edən zəlzələ nəticəsində şəhər dağılmış, 8 minə qədər adam ölmüşdür.  

XIX əsrdə Lənkəranda 25, Naxçıvanda 20, Şuşada 14 dəfə zəlzələ olmuşdur.  

1982-ci ilin əvvəli və 2000-ci ildə Böyük Qafqazın cənub-şərq yamacında gücü 7-8 ballıq 3 dəfə zəlzələ baş 

vermişdir. Zəlzələ nəticəsində İsmayıllı şəhəri və ətraf kəndlər güclü dağıntıya məruz qalmışdır.  

Azərbaycanın seysmik rayonlaşmasına  əsasən gücü 8-9 bala çatan zəlzələ  təhlükəli  ərazilər respublika 

ərazisinin 30%-ni təşkil edir, burada 4 milyondan artıq əhali yaşayır (Babaxanov, Paşayev, 2004).  

N.A.Babaxanov, N.Ə.Paşayev (2004) respublikamızın  ərazisində  zəlzələyə qarşı  aşağıdakı  tədbirlərin 

həyata keçirilməsini təklif edir:  




Yüklə 4,26 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   616   617   618   619   620   621   622   623   ...   706




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin