QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

24.2. Narkomaniya və toksikomaniya  

Hesablamalara görə hazırda dünyada 50 mln. narkoman verdır. Narkomanlıq bütün bəşəriyyət üçün 

təhlükəlidir. Yunanca narke- donma, donub qalma, mania – ağılsızlıq, dəlilik deməkdir. 

Narkomaniyanın mahiyyəti (həmçinin onun sosial mənası) daha tam şəkildə  aşağıdakı kimi ifadə olunur: 

narkomaniya – sosial təhlükəli psixi xəstəlik olub, əsası bu və ya digər kimyəvi birləşmələr qəbul etmək 

yolu ilə mərkəzi sinir sistemində «komfort sahəsi»ni süni olaraq stimullaşdırmaq üçün (şövqləndirməklə) 

fərdin (şəxsin) qarşısıalınmaz cəhd göstərməsidir. Narkomaniya zamanı deformasiya baş verir, sonra sübutlar 

(səbəblər) sistemi dağılır,  əvvəlki sosial əlaqələr kəsilir və  xəstədə narkotik maddə  əldə etmək məqsədilə 

istənilən qeyri hüquqi əmələ  əl atmaq davranışı formalaşır. Narkomaniya cəmiyyətə böyük əxlaqi və maddi 

zərər yetirir.  

«Narkomaniya» termini daha ümumi olan «toksikomaniya» termini ilə müqayisədə xüsusidir. İş ondadır ki, 

narkotik vəziyyəti psixikaya (ruhi aləmə) təsir göstərən bir çox maddələr yarada bilər. Onların hamısı olduqca 

zəhərlidir. Bunların arasında elələri də var ki, tibbdə əvvəllər narkotik kimi heç vaxt istifadə edilməmişdir. Bun-

lar geniş çərçivədə – psixotrop effektli dərmandan tutmuş kimyəvi məişət vasitələrinə kimi maddələrdir. Alko-

qol və nikotin də narkogen (toksik) maddələr olsalar da, narkotiklər nisbətən az təhlükəli hesab olunur, onlara 

həvəslə aludə olmağın özü də toksimaniya sayılır. Bu zaman alkoqol və siqaret çəkmə digər narkotiklərə yol 

açır.  

---

 

397

Bununla belə, «narkomaniya» və «toksikomaniya» hazırda paralel də işlədilir. «Narkomaniya» - «klassik» 

narkotiklərə (opiya preparatları, Hindistan çətənəsi, cənubi Amerika bitkisi kökü və b.) hərislik və toksikoma-

niya isə geniş yayılan, nizamsız və getdikcə yayılması daha da genişlənən, psixikaya təsir göstərə bilən 

maddələr olub, bura müxtəlif növ həblərdən tutmuş benzinə qədər daxildir. Buna uyğun olaraq bir sıra narko-

manlar və toksikomanlar (bura əsasən yeniyetmələr, cavan yaşlılar daxildir) ayrılır.  

Narkotik maddələrdən asılılığın  ilk (birinci) mərhələsində onu qəbul edən adam hər hansı bir 

məsuliiyyətsizlik, arzusuna çatmaq hissiyyatı keçirir, nəyinsə çatışmazlığı barədə  həyəcanlanır, psixoloji dis-

komfort duyğusuna məruz qalır.  

Belə vəziyyəti kənarlaşdırmaq üçün yeni narkotik üsulları qəbul etdikdən sonra həmin şəxsdə artıq ona qarşı 

inam yaranır və narkotikdən asılılıq inkişafının ikinci – psixoloji mərhələsi başlayır. Bu psixikanın xüsusi xəstəlik 

vəziyyəti narkomaniyanın əsası və mahiyyəti hesab olunur.  

Narkotikdən asılılığın üçüncü mərhələsində narkotik maddələrə kəskin qarşısı alınmaz fiziki aclıq başlayır.  

Narkotiklər subyektiv qəbul olunan psixi vəziyyətin yalnız stimulyatoru deyil, həm də modulyatoru sayılır. 

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi narkotiklərin stimullaşdırıcı  təsiri xoş  əhvali-ruhiyyə hissiyyatının bilavasitə 

təsirindən əmələ gəlir. Onların modullaşdırıcı təsiri isə xoş təsiri gücləndirən digər faktorlardır. Məsələn, kokai-

nin təsiri nəticəsində xüsusi gümrahlıq, yüngüllük, güc-«komfort zonasına» bilavasitə təsir yaranır, musiqi, rəqs 

və s.-nin təsirindən isə ləzzət, zövq güclənir. Hətta bədənin bütün səthi erogen zona kimi dərk olunur.  

Narkotik maddələr yalnız kimyəvi quruluşuna görə deyil, həm də psixikaya təsir xarakterinə, yaranan 

asılılığın sürəti və  dərinliyinə, müxtəlif orqanlara və fizioloji sistemlərə  təsirinə görə  də  fərqlənir. Məsələn, 

nikotindən asılılıq nisbətən tez baş verir, lakin siqaret çəkmə psixikanın pozulmasına səbəb olmur. Bununla 

yanaşı, o, ürək-damar və  tənəffüs sisteminə ziyandır, çox vaxt ağciyər və  mədədə  xərçəng xəstəliyinə  səbəb 

olur. Alkoqol isə əksinə, psixi pozuntulara aparır, ondan asılılıq inkişafı nikotinə və digər narkotik maddələrə 

nisbətən yavaş (tədrici) olur. Narkotiklər (ilk növbədə heroin, kokain) alkoqol və nikotindən də təhlükəli olub 

tez və intensiv asılılıq törədir, bu isə müxtəlif orqan və toxumaların distrofiyasına səbəb olur.  

İlk yoxlamalarda (dadına baxmada) narkotikdən effekt alınmaya da bilər, lakin «eksperimentator»-şəxs 

necə olur olsun, yeni narkotiki qəbul etməyə israrlıdır. 2-5 yoxlamadan sonra həmin şəxs dadına varır və sonra-

lar heç bir məsləhətə ehtiyacı olmadan narkotiki sərbəst qəbul etməyə başlayır.  

Narkotik maddələri ilk dəfə  qəbul edən  şəxs öz vəziyyətində heç bir dəyişiklik hiss etmir. Bəzən