QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

 

3.3. Populyasiyanın təsnifatı  

Populyasiyaları növ daxilində  ərazi qruplaşması kimi ayırmaq və  təsnifatını vermək üçün ekoloqlar 

müxtəlif prinsiplərə  əsaslanır. N.P.Naumova (1967) görə növün ən böyük ərazi qruplaşması  yarımnöv  və ya 

coğrafi irqlər hesab olunur. Yarımnöv sistemi və onun tutduğu  ərazinin böyüklüyü növün bioloji 

xüsusiyyətlərindən asılıdır. Yarımnövün arealları  hərəkətedən formalarda olduqca böyük ola bilər. Onların 

daxilində eyni coğrafi  şəraitə malik olan ərazilərdəki iqlimə, relyef və landşafta uyğunlaşan coğrafi 

populyasiyalar ayrılır. Onlar da öz növbəsində mühitin müxtəlif sahələrində  məskunlaşan daha kiçik 

populyasiyalardan ibarət olur. N.P.Naumova (1963) görə coğrafi populyasiya bir növün (və ya yarımnövün) 

eyni  şəraitə malik olan ərazilərdə  məskunlaşan, ümumi morfoloji tip və  həyat hadisələrinin vahid ritmi və 

orqanizmlərin dinamikası ilə seçilən fərdlərin məcmusudur. Coğrafi miqyasda belə qruplaşmalar fərdlərin bu və 

ya digər rayonda yarımnöv arealı hüdudunda eyni şəraitdə, eyni istiqamətdə uyğunlaşması prosesində  əmələ 

gəlir. Bioloji coğrafi populyasiyalar məhsuldarlıq səviyyəsinə, heyvanlarda isə həm də aparıcı qida tipi, fərdlərin 

hərəkətlik dərəcəsi, oturaq və ya miqrasiya həyat tərzinə görə  fərqlənə bilər. Bir coğrafi populyasiyanın 

fərdlərini birləşdirən xarakterik cəhət onların həyat ritminin birliyidir. Aşağı dərəcə (ranq) populyasiyalar üçün 

müxtəlif adlar işlənir. Bunlardan ekoloji biotopik, yerli, lokal, elementar və b. populyasiyaları göstərmək olar. 

Belə populyasiyalar müvəqqəti və qeyri-stabil ola bilər. Populyasiyanın ranqı (dərəcəsi) nə qədər aşağı olarsa, 

populyasiyalarla əlaqə də bir o qədər sıx, fərdlər arasında mübadilə dərəcəsi böyük, fərqləndirici xüsusiyyətlər 

isə az olar. Yarımnöv ranqının qruplaşmaları arasında fərq daha güclüdür, bu fərqlər ayrı-ayrı fərdlərin yalnız 

fizioloji və davranış  tərzi, həm də onlarda morfoloji tərzlərdə  nəslən möhkəmlənmişdir. Populyasiyların 

müxtəlif ranqları (dərəcələr) arasındakı əlaqələr növün vəhdətini və onun irsi fondunun zənginləşməsini təmin 

edir.  

Akademik S.S.Şvars təbii populyasiyaların ayrılmasına digər – tarixi-genetik cəhətdən yanaşır. Bu 

baxımdan, populyasiyaları genetik vahid kimi yalnız cinsi çoxalma və çarpaz mayalanma olan növlər üçün 

ayırmaq olar.