QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Ərazi təcavüzkarlığı.  Ərazi qarşılıqlı  əlaqəsinin birbaşa forması genetik təcavüz davranışı olub öz 

növünün fərdlərinin sahəyə daxil olmasıdır. Bu və ya digər formada ərazi təcavüzü yaşama sahəsi olan bütün 

---

 

64

növlərə, o cümlədən onurğasızlara (bəzi həşəratlar, xərçəngkimilər və b.) da xasdır.  Ərazi konfliktində 

əksəriyyət hallarda qarşılaşma zamanı  fərd rezidentin – həmin sahənin «sahibi»nin qalib çıxması bioloji 

baxımdan mühüm sayılır. Bu qanunauyğunluğun təsdiqi təbii populyasiyalarda müşahidə olunmuşdur. Belə ki, 

təbii şəraitdə uzun müddət fərdi nişanlanmış kiçik sünbülqıranlar üzərində aparılan müşahidələr göstərmişdir ki, 

öz sahəsində yemlənən sünbülqıran gözlə görünməyən, lakin ciddi mühafizə olunan sahədə sərhədi keçən digər 

vəhşi heyvanın üzərinə (hətta tanıdığı qonuşusu olduqda belə) atılır. Bu zaman bir qayda olaraq yad (gəlmə) 

qaçmağa üz tutur, «sahib» onu sərhədinə kimi qovur. Bəzi halda «sahib»in qovmağa başı qarışaraq özü yad 

əraziyə keçir. Bu zaman vəziyyət dəyişir, qorxub qaçan heyvan öz sahəsinə çatdıqda hücuma keçərək onu təqib 

edəni qovmağa başlayır (Soldatova, 1967).  

Kompleks  ərazi davranışı birbaşa hücum, döyüş, təqiblə bitmir. Halbuki belə  sərt mühafizə formalarına 

nisbətən az rast gəlinir. Praktiki olaraq birbaşa təcavüz çox vaxt davranışın ritual formaları ilə (hədə-qorxu 

pozaları (vəziyyəti)), spesifik səs siqnalları, fiziki kontakta (toqquşmağa) çatdırılmayan hücum nümayiş 

etdirmək və s. müşayiət olunur.