QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Yüngülləşmə  və ya stimullaşma modeli endoekogenetik suksessiya fazasına uyğun gəlir, bu fazada ilk 

köçərilər öz fəaliyyətilə mühiti dəyişdirərək sonrakı orqanizmlər üçün əlverişli edir. Tolerantlıq modeli – 

rəqabət  əlaqələri  şəklində  təzahür olunur, bunun nəticəsində daha tolerant və  rəqabətə davamlı növlər seçilir. 

Növlərin dəyişməsi onların resurslardan istifadə mövqeyinin müxtəlifliyinə  əsaslanır: sonrakı  mərhələlərdəki 

növlər daha davamlı olur.  

 

- İlkin (birinci) və ikinci (törəmə) suksessiyalar    

Ümumi xarakterinə görə suksessiyalar ilkin (birinci) və ikinci suksessiyalara bölünür. İlkin suksessiyalar 

canlı orqanizmlərin fəaliyyətilə dəyişməmiş substratda başlayır. Belə ki, aralıq qruplaşmaları seriyasından sonra 

qayalıqda, qumluqda, uçqunda, sürüşmədə, çay gətirmələrində davamlı biosenozlar formalaşır. Bu cür sukses-

siyalar kseroseriya kateqoriyasına aid edilir və kserik suksessiyalar adlanır. Belə suksessiyanın əsas funksiyası 

ilkin kalonistlər (orqanizmlər, bitkilər) tərəfindən torpaq yaratmaqdır.  

Ekosistem yaradan suksessiyalar canlı orqanizmsiz substratda formalaşırsa  ekogenetik suksessiyalar 

adlanır. Qayalıqda formalaşan biosenoz buna klassik misal ola bilər. Bu proses qayalıqda  şibyələrin məskən 

salması ilə başlayır. Bu mərhələdə artıq mikroskopik yosunların, ibtidailərin, nematodların, bəzi həşərat və 

gənələrin kompleksi formalaşaraq ilkin torpağın yaranmasına səbəb olur. Sonralar şibyələrin başqa növləri, 

mamır növləri, daha sonra isə əmələ gələn torpağın bazasında borulu bitkilər peyda olur. Paralel olaraq heyva-

nat aləminin zənginləşməsi gedir.