QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Øÿêil 6.1. Úàíëû îðãàíèçìëÿðèí 

áèîñôåðèí êîìïîíåíòëÿðè èëÿ ãàðøûëûãëû ÿëàãÿñè 

 

Planetdəki bütün orqanizmlərin məcmusunu Vernadski canlı maddə adlandırır. O, yerdə olan canlı orqa-

nimzlərin rolu haqqında yazmışdır:  

Şişirtmədən təsdiq etmək olar ki, planetimizin, biosferin zahiri qabığının kimyəvi vəziyyəti bütövlükdə həya-

tın təsiri altındadır, canlı orqanizmlərlə təyin olunur, şübhəsiz, biosferə adi görünüş verən enerji kosmik mənşə 

daşıyır. 

O, Günəşdən  şüa enerjisi formasında çıxır. Lakin məhz canlı orqanizmlər, həyatın məcmusu bu kosmik şüa-

sının enerjisini Yerin kimyəvi enerjisinə çevirir və həyatımızın  sonsuz müxtəlifliyini yaradır. 

Bu canlı maddələr özünün tənəffüsü, qidalanması, metobolizmi, ölümü (məhv olması) və özünün parçalan-

ması, daim öz maddəsindən istifadə etməsi, başlıcası isə yüz milyon illərlə fasiləsiz olaraq nəsillərini dəyiş-

məsi, özünün doğulması, çoxalması, biosferdən başqa digər yerdə mövcud olmayan müdhiş planetar hadisə-

lərdən birini törədir. 

Yer sətinə daxil olan enerjinin 99%-dən çoxunu Günəş şüalanması təşkil edir. Bu enerji hidrosfer, atmos-

fer və litosferdə əksər fiziki və kimyəvi proseslərə hava və su kütlələrinin qarışmasına, buxarlanmaya, maddə-

lərin yenidən paylanmasına, qazların udulmasına, ayrılmasına və s. sərf olunur. 

Biosenozun(biotanın)  ətraf mühitin formalaşmasında və sabitləşməsində rolunu onun qlobal funksiyaları 

(energetik, destruktiv, konsentrasiya, mühit yaratma, nəqletmə) ilə göstərmək olar. 

Canlı maddələrin mühityaratma funksiyası bütün funksiyaların birgə nəticəsi hesab olunur: energetik funksi-

ya bioloji dövranın bütün həlqələrini enerji ilə təmin edir; destruktiv və konsentrasiya funksiyaları dağınıq (sey-

rək), lakin həyat üçün çox mühüm elementlərin təbii mühitdən çıxarılması və toplanmasına  şərait yaradır. 

---

 

93