QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

neqativ nəticələr  təbii resursların tükənməsi, təbii komponentlərin çirklənməsi (su, hava, torpaq, biotanın), 

ozon təbəqəsinin dağılması, iqlimin qlobal istiləşməsi və s. kimi təzahür olunur.  

Təbiəti dəyişdirmək istiqamətində insan fəaliyyəti onun üçün nisbətən yeni həyat  şəraitinin yaranmasına 

səbəb oldu: yeni «ikinci təbiət» - insan tərəfindən süni yaradılan və onun köməyi ilə saxlanılan süni su 

hövzələri,  əkin sahələri, meşə  əkinləri və s. və insan tərəfindən yaradılan təbii həyatla analoqu olmayan süni 

dünya – şəhərlər, binalar, asfalt, beton, sintetika və s. meydana gəldi.  

Bunun nəticəsində insanı əhatə edən təbii və süni mühit o qədər tez dəyişməyə başladı ki, insan orqanizmi 

bu dəyişilmələrin çoxuna adaptasiya olunmağa belə macal tapa bilmir. Bu isə  xəstələnmənin strukturunda 

dəyişmənin yaranmasına və kütləvi şəkildə yeni xəstəlikləin əmələ gəlməsinə səbəb oldu.  

Bu vəziyyətdən çıxmaq üçün insan və təbiət arasında birgə təkamül yaratmaq, yəni insan fəaliyyətinin ətraf 

mühiti dəyişdirmə sürəti və miqyasını elə nizamlamaq lazımdır ki, insan (və digər orqanizmlər) məskunlaşdığı 

yerin dəyişməsinə uyğunlaşmağa macal tapsın.  

XX  əsrin 70-ci illərində Ümumittifaq Səhiyyə  Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə müxtəlif ölkələrdə 

qarışıq kontinentlərdə insanın vəziyyəti 50-60%-i iqtisadi təminolunma və  həyat tərzindən, 18-20%-i ətraf 

mühitin vəziyyətindən, 20-30%-i isə tibbi xidmətin səviyyəsindən asılıdır.  

L.Q.Melnik və N.S.Vladimirova (1991) xəstəliklərə görə  iş yerinin itirilməsi üzrə mövcud statistik 

materialların təhlili  əsasında bu nəticəyə  gəlirlər ki, əhalinin sağlamlığının pisləşməsinin 43-45%-nə havanın 

çirklənməsi səbəbkardır.  

A.N.Sısin adına RAMN Elmi-Tədqiqat insan və  ətraf mühitin gigiyenası  İnstitutunun məlumatına görə, 

Rusiyada  şəhər  əhalisinin yalnız 15%-i atmosferin yol verilən səviyyədə çirkləndiyi  ərazidə yaşayır. Digər 

faktorlarla yanaşı, bu hal orqanizmin oksigenlə təmin olunma defisitliyinə gətirib çıxarır (ən çox uşaqlarda), bu 

isə orqanizmin bütün sisteminin, xüsusilə immunitet sisteminin fəaliyyətinə  təsir göstərən kəskin və xroniki 

xəstəliklərin səviyyəsini təyin edir.