QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

16.3. İQLİMİN DƏYİŞMƏSİ  

 

16.3.1. Geoloji dövrlərdə iqlimin dəyişməsi 

Yerin geoloji tarixi boyunca (alimlərin fikirlərinə görə təxminən 4,65 milyard il) aktiv tektonik və vulkanik 

fəaliyyətlər nəticəsində onun təbii  şəraiti okeanların və qurunun sahəsi, materiklərin ümumi şəkli, dağ 

---

 

224

sistemlərinin hündürlüyü və sahəsi, atmosferin tərkibi dəfələrlə  dəyişmişdir, bu zaman iqlim də  əhəmiyyətli 

dərəcədə dəyişikliyə uğramışdır.  

Müasir bilgilərə görə planetimizin müxtəlif geoloji dövrü tarixində astronomik dəyişilmələr – Yerin 

fırlanma oxunun ekliptika müstəvisinə doğru əyilməsi (meyilliyi), Yer orbitinin dəyişməsi, Günəşin işıqlanma 

dərəcəsinin (radiasiya intensivliyinin) dəyişməsi və s.-nin böyük təsiri olmuşdur. Belə  dəyişmələr haqqında 

poleocoğrafiya, paleogeologiya, paleoiqlimşünaslıq, paleontologiya, paleobotanika və başqa sahələrin 

alimlərinin tədqiqatları nəticəsində dürüst materiallar əldə edilmişdir.  

Qədim dövrlərin iqliminin tədqiqi göstərir ki, bir neçə milyon illər əvvəlki iqlim şəraiti, indikindən olduqca 

fərqlənmişdir. Hazırkı dövrdə Yerin ekvator və qütblərindəki temperaturun müasir böyük ziddiyyətləri təxminən 

70 mln. il əvvəl, üçüncü dövrün başlanğıcında formalaşmışdır.  

Paleocoğrafi tədqiqatların materiallarına  əsaslanaraq geoloji keçmişdə iqlimin dəyişməsi M.İ.Budıkoya 

(1977) görə aşağıdakı kimi olmuşdur.