QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

paleotorpaqşünaslığın inkişafının  əsası olmuşdur. Bu elmin yaranmasında  K.D.Qlinka, V.İ.Krokos, 

M.F.Vekliç, İ.P.Gerasimovun və b. əsərləri böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.  

Pliosen, pleystosen və holosenin qazıntı torpaqlarındakı bitki və heyvan qalıqlarının çoxsaylı  tədqiqatları 

onların bir-birilə sıx qarşılıqlı əlaqəsini, iqlim və digər təbii şəraitlərin dəyişməsinə uyğun olaraq təkamülünün 

balğılığını təsdiq edir.  

Torpaqda nadir və  səpələnən kimyəvi elementlərin paylanması qanunauyğunluqlarını  təhlil edərək 

A.P.Vinoqradov belə bir nəticəyə gəlir ki, «həyatın əsas mühiti sayılan torpağın geokimyəvi öyrənilməsi uzaq 

keçmişin flora və faunasının təkamülünü daha dərindən dərk edilməsinə yollar açır».  

Hazırda torpaq, bitki və heyvanlar arasında ekoloji təkamülün əlaqələrinin öyrənilməsi Yer üzərində bioloji 

müxtəlifliyin qorunub saxlanması kimi kəskinləşən problem ilə əlaqədar olduqca aktual əhəmiyyət kəsb edir.  

1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının «Ətraf mühit və inkişaf» Konfransında 

xüsusi «Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiya» qəbul edildi. Bəşəriyyət ilk dəfə olaraq ildə 10-15 min bioloji 

orqanizmlərin müxtəlifliklərinin yoxa çıxması  məsuliyyətini tamamilə  dərk etdi. Əgər bu dağıdıcı prosesin 

qarşısı alınmazsa, bir neçə oniliiklərdə, milyon illər ərzində təkamül nəticəsində yaranan ümumi bioloji növlərin 

yarısı Yer planetinin üzərindən silinə bilər. Bu vəziyyəti nəzərə alaraq Konvensiyada deyilir: «bioloji 

müxtəlifliyin qorunub saxlanması bütün bəşəriyyətin ümumi vəzifəsidir».  

Torpaqşünaslıq baxımından qeyd etmək vacibdir ki, torpaq yerüstü orqanizmlərin məskunlaşma mühitinin 

əsası sayılır və ekosistemə onun ayrılmaz komponenti kimi daxil olur, odur ki, torpağın müxtəlifliyinin qorunub 

saxlanması bioloji müxtəlifliyin saxlanma konsepsiyasının həyata keçirilməsinin mühüm şəraitindən biri 

olmalıdır.  

Torpaqşünaslar və bioloqların topladıqları geniş materiallar torpağın müxtəlifliyi ilə ona xarakterik 

biosenoz, ayrı-ayrı bitki növləri, heyvan və mikroorqanizmlər arasında sıx əlaqə mövcud olduğunu təsdiq edir.  

Qeyd edək ki, bu əlaqələrin sıxlığı Dokuçayevin genetik torpaqşünaslığının başlıca nəzəri prinsipinə əsasən 

torpaq, torpaqəmələgətirən faktorların qarşılıqlı  təsirinin nəticəsidir, bu faktorlar arasında bitki, heyvan və 

mikroorqanizməlrin rolu əvəzolunmazdır. Beləliklə, Yer üzərində torpağın müxtəlifliyi canlı orqanizməlrin