QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

DƏNİZLƏRİN ÇİRKLƏNMƏSİ  – uzun zaman okeanın həcmi 

tükənməz təbii təmizləyici sayılırdı. Hazırda isə  məlum olmuşdur ki, 

D.ç. kontinental (təmiz) su hövzələrinin çirklənməsindən də təhlükəlidir. 

Dünya okeanına hər il bir neçə milyon ton maye və bərk tullantılar daxil 

olur. Neftlə çirklənmə qlobal xarakter daşıyır. Qəzaya uğrayan 

tankerlərdən də okean olduqca çoxlu miqdarda neftlə çirklənir. 

DƏNLİ  BİTKİLƏR  – dən verən  əsas bitkilər; insanları  ərzaqla, 

heyvanları yemlə, sənayenin bəzi sahələrini xammalla təmin edir. D.b. 

taxıl bitkiləri və  dənli-paxlalı (noxud, lərgə, lobya, mərcimək və s.) 

bitkilər qrupuna ayrılır. Taxıl bitkiləri qrupuna buğda, arpa, çovdar, 

çəltik, vələmir, qarğıdalı, darı, qarabaşaq və s. daxildir. 

DƏRƏ  – Relyefin uzunsov, başlanğıcından qurtaracağına doğru 

meylli, mənfi formasına deyilir. D. başlıca olaraq axar suların eroziya 

fəaliyyəti nəticəsində  əmələ  gəlir, digər denudasiya prosesləri ikinci 

dərəcəli iş görür. D.-lər  əsas və ona qovuşan yan D.-lər də az 

---

 

102 

 

növbəsində üçüncü, dördüncü və i.a. dərəcəli D.-ri qəbul edir. Hər D.-

nin  əsas morfoloji hissələri onun dibi, ətəkləri və yamaclarıdır. D-nin 

dibinin ən alçaq – su axan zolağı yataq, daşğın zamanı su basdığı hissəsi 

isə çaybasar adlanır. D.-nin dibi ilə yamaclarının birləşdiyi yer D.-nin 

ətəkləri,  ətəkləri ilə yallar (suayrıcılar) arasındakı hissələri isə D.-nin 

yamacları adlanır. D.-nin ana süxurlarından təşkil olunmuş yamacları 

hündür və ya alçaq, dik və ya yastı, profildə isə düz, batıq, qabarıq və 

pilləli (terraslı) ola bilər. Yamaclar dikliyinə  və profil formasına görə 

eyni olduqda simmetrik D. eyni olmadıqda asimmetrik D. adlanır.