QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

ƏHALİNİN SANİTARİYA VƏZİYYƏTİ – əhalinin sağlamlığını 

səciyyələndirən göstəricilər kompleksi. 

ƏHALİNİN SIXLIĞI – konkret ərazinin məskunlaşma dərəcəsi; 

vahid sahədə sakinlərin sayı (adətən 1 km

2

-də). Bu düsturla təyin 

olunur:  Ə.s.=  

Q

P

 , burada P – ərazidə daim yaşayanların sayı; Q – 

ərazinin (daxili su hövzələri müstəsna olmaqla) sahəsi. 

ƏHLİLƏŞDİRMƏ – vəhşi heyvanların ələ öyrədilməsi və bunların 

ev heyvanlarına çevrilməsi. İnsanlar müxtəlif vəhşi heyvanları bu yolla 

çoxaldır və  əsasən, təsərrüfat ehtiyacını ödəmək üçün ondan istifadə 

---

 

156 

 

edirlər. Heyvanların  əhliləşdirilməsinə 10-15 min il bundan əvvəl 

başlanılmışdır,  Ə. cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafında 

mühüm mərhələ olmuş və nəticədə heyvandarlıq sahəsi yaranmışdır. 

ƏKİN DÖVRİYYƏSİ – əkinçilik sisteminin mühüm hissəsi olub 

tarlada kənd təsərrüfatı bitkilərinin (həmçinin herik şumunun) vaxtaşırı 

dəyişdirilməsi. Üç cür Ə.d. ayrılır: tarla, yem və xüsusi. Tarla Ə.d.-də 

əsas sahəni taxıl, kartof, texniki bitkilər (günəbaxan, çuğundur, pambıq 

və s.) tutur. Yem Ə.d.-də özünəməxsus şərait və aqrotexnika tələb edən 

bitkilər (tərəvəz, tütün, düyü və s.) becərilir. Su və külək eroziyasına 

məruz qalmış rayonlarda torpaqqoruyucu Ə.d. tətbiq edilir. Kənd 

təsərrüfatı bitkiləri və herik şumunun nisbətinə görə  Ə.d. tipləri 

aşağıdakı növlərə bölünür: taxıl-herik, taxıl-herik-cərgəarası becərilən, 

taxıl-cərgəarası becərilən, taxıl-ot-cərgəaraları becərilən, ot-cərgəaraları 

becərilən, sideral. Ə.d.-də bitkilərin vaxtaşırı  dəyişdirilməsi bitkinin 

rütubət və qida ilə  təmin olunmasına  şərait yaradır. Torpağın 

münbitliyini artırmaqda çoxillik paxlalı bitkilər xüsusi rol oynayaraq 

torpağın fiziki xassələrini yaxşılaşdırır. Çoxillik bitkilərin, taxılın 

cərgəaraları becərilən bitkilərlə zolaqlarla becərilməsi eroziya 

təhlükəsini azaldır. 

Ə.d. alaq otları ilə, kənd təsərrüfatı bitkilərinin ziyanvericilərilə  və 

xəstəlik törədənlərlə mübarizədə mühüm vasitə hesab olunur. 

ƏKİNÇİLİK – 1) kənd təsərrüfatının ərzaq və yem bitkiləri, texniki 

bitkilər və s. becərilməsi ilə məşğul olan ən mühüm sahələrindən biri; 2) 

aqronomiyanın kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsinin ümumi 

üsullarını öyrənən və torpaqdan səmərəli istifadə etmək, yüksək və sabit 

məhsul almaq üçün torpağın münbitliyini yüksəltmək üsullarını işləyib 

hazırlayan bölməsi.