QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

NÖVDAXİLİ ƏLAQƏ – növü təşkil edən fərdlər arasındakı əlaqə, 

əsasən populyasiyanın həyatı. 

NÖVDAXİLİ RƏQABƏT – bir növün fərdləri arasındakı rəqabət. 

---

 

330 

 

NÖVDƏYİŞKƏNLİYİ  İNDEKSİ  – növlərin sayı ilə  hər hansı bir 

əhəmiyyətli göstəricilər (say, biokütlə, məhsuldarlıq) arasındakı  əlaqə 

nisbəti. Şennon, Qlison, Simpsonun indekslərindən istifadə olunur. 

NÖVƏMƏLƏGƏLMƏ  – bir növün bir neçə növə parçalanması, 

yaxud növlərin sayının artması. 

NÖVLƏRARASI ƏLAQƏ – növlər arasındakı əlaqə, yəni bioseno-

zun həyatı. 

NÖVLƏRİN ANTROPOGEN YAYILMASI – növlərin bu və ya 

digər nəqliyyat yolu ilə yayılması: a) müxtəlif dəniz hövzələrini 

birləşdirən kanallar vasitəsi ilə, məs. Volqa-Don kanalı ilə Qara 

dənizdən Xəzər dənizinə  bəzi yosun və meduza növünün gəlməsi. b) 

Qitələr arası  və qitələr daxili nəqliyyatla (məs.  Şimali Amerikadan 

Avrasiyaya bəzi alaq otlarının, zərərli heyvanların gətirilməsi): v) intro-

duksiya zamanı heyvan və bitkilərin təsadüfən gətirilməsi biosenozda 

fərdlərin və populyasiyaların yerləşmə xarakteri. Bu, ən çox növün 

biologiyasından, qismən onun çoxalma və yayılma üsulundan və biose-

noloji mühit şəraitindən – töküntü qatının paylanmasından, çürümə 

dərəcəsindən və s.-dən asılıdır. Qarışmış və ya bərabər paylanmış qrup 

(topa) halında və “ləkələrlə” yayılma ayırmaq olar. Müxtəlif növlərin 

qrupu (topası) və “ləkəsi” ayrılmış  və ayrılmamış ola bilər. Bir sıra 

onurğalı  və onurğasız heyvanlar yalnız qrup halında normal yaşayıb 

yüksək məhsuldarlığa malik ola bilər. Qarışıq halda yayılan biosenozlar 

qarışıq, ləkələr halında yayılanlar isə mozaik biosenozlar adlanır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, biosenozda və ya ekosistemdə orqanizmlər 

yalnız bir müstəvi üzərində deyil, müxtəlif biohorizontlarda da yayıla 

bilər (yosunlar, şibyələr, buğumayaqlılar, quşlar və digər onurğalılar). 

Belə yayılma həmçinin su ekosistemlərinə aiddir. 

Biosenozda fərdlərin və populyasiyaların yerləşməsi həm gözəyarı, 

həm də dəqiq metodlarla tədqiq edilir.