QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

DURĞUN (AXMAZ) SU TUTARI – sugəliri və axımı olmayan 

sututarı. 

DURNALAR  (Gruidae) – durnakimilər dəstəsindən quş  fəsiləsi. 

---

 

111 

 

Boynu və ayaqları uzun iri quşlardır. Hündürlüyü 90 sm-dən 155 sm-

dək olur. Azərbaycanda 1 növü (boz durna) məlumdur. D. Toxum, 

giləmeyvə, zoğ, həşərat, molyusk və xırda gəmiricilərlə qidalanır. D.-ın 

bəzi növlərinin nəsli kəsilmək üzrədir. 

DUSTLAR – tərkibinə  təsirsiz maddələr  əlavə edilən pestisidlər 

qarışığından ibarət tozşəkilli preparatlar (DDT, heksaxloran, piretrum və 

s.). D.-dan kənd təsərrüfatında müxtəlif zərərvericilər, bitki xəstəlikləri 

və alağa qarşı mübarizədə istifadə edilir. DDT istiqanlılara təsir edən 

orta dərəcədə zəhərli maddədir. İnsan və heyvan orqanizmində xroniki 

zəhərlənməyə səbəb olur; DDT çox davamlı maddə olub həmçinin ətraf 

mühitdə yığılıb qala bilir və təhlükə törədir. Bununla əlaqədar 1970 ildə 

bir çox ölkələrdə DDT-dən kənd təsərrüfatı bitkilərinin 

dərmanlanmasını qadağan  edən qərar qəbul edilmişdir. 

DUZ REJİMİ  – Biogeosenozun (senoekosistemin) torpağında 

duzların tərkibi və miqrasiyası. D.r.-ə kristal halındakı duzların 

gətirilməsi və əksinə, torpaq məhlulundan duzun çıxarılması, onun bitki 

və torpaq orqanizmləri tərəfindən istifadə olunması, töküntü vasitəsilə 

torpağa qaytarılması, duzların dövrü şaquli miqrasiyası, 

torpaqəmələgəlmə prosesində duzların illüvial horzontlara aparılması, 

səthi və qrunt suları vasitəsilə, həmçinin ekspulverizasiya yolu ilə 

duzların aparılması aiddir. Mühitin çirklənməsi ilə də duz rejimi pozula 

bilər. 

DUZADAVAMLILIQ – Bitki və heyvanların duzlu mühitə davam 

gətirməsi qabiliyyəti. Bitkilərin duzadavamlılığı bir sıra mexanizmlə və 

adaptasiya yolu ilə  təmin olunur: hüceyrə  şirəsində osmos təzyiqinin 

qalxması (5-10 atm-dan 20 atm. və daha yuxarı) ilə torpaqdan yüksək 

konsentrasiyalı duzlar bitkiyə daxil olur, yarpaq tükcükləri və duz 

vəziləri ayırmaqla bitki toxumaları duzla tənzim olunur (məs. yulğun 

kolunda), yaxud toxumalarda su toplanır (məs. sukkulentlərdə), duzlu 

məhlul kök parenximləri tərəfindən sorulur. (məs. yovşanda). 

Bəzən artıq duzlar yarpaqları tökməklə tənzim olunur (məs. astra, cığ 

və s.). 

Xlorid duzlanması zamanı bitkilər  ətli (sukkulentlər olur), sulfat 

duzlaşmasında isə adətən ksemorf quruluşu alır.