QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

EFFEKTİV ATMOSFER ÇÖKÜNTÜLƏRİ – atmosfer 

çöküntülərinin torpaqda qalan (axıb getməyən) və bitki tərəfindən 

istifadə oluna bilən hissəsi. 

EFFEKTİV TEMPERATURUN CƏMİ – bitkilərin vegetasiya 

dövrünü başa vurması  və ya heyvanların yumurtadan (və ya kürüdən) 

---

 

116 

 

yaşlı fərdə çatması üçün həyat siklini keçməyə sərf olunan ümumi istilik 

miqdarı. 

EFFUZİV SÜXURLAR – lavanın yer səthində soyumasından 

əmələ  gələn süxurlar. E.s.-ın mineraloji tərkibi üçün vulkan şüşəsinin, 

iri kristalların və porfirəbənzər möhtəvilərin olması xarakterikir. 

Azərbaycanda E.s. Kiçik Qafqazın mərkəzi və  şimal-şərq hissəsində 

çoxdur. 

EFİRYAĞLI BİTKİLƏR – çiçək, yarpaq, kök və s. orqanlarından 

efir yağı almaq üçün becərilən bitkilər. E.b.-in vətəni, əsasən tropik və 

subtropik ölkələrdir.  Əksəriyyəti birillik və çoxillik otlardır. Həmçinin 

yarımkol, kol və  ağaclar da var. E.b. ətriyyat, kosmetika və yeyinti 

sənayesi üçün lazım olan efir yağlarının alınmasında, həmçinin tibbdə, 

baytarlıqda, kulinariyada geniş istifadə olunur. Azərbaycanda 800-dən 

çox E.b. məlumdur. 300-ə yaxın növü istifadəyə yararlıdır. 

Azərbaycanda sənaye miqyasında Zaqatala efir yağı zavodunda 100 ha 

sahədə qızılgül, Abşeronda (Bilgəh) 116 ha sahədə zəfəran əkilir. 

EXOLOKASİYA – əşyalardan  əks olunan səs dalğalarının və ya 

radiodalğaların qeydə alınması, onların yerinin, forma və ölçülərinin 

təyin edilməsi. Akustik E., radioekolokasiya və hidroekolokasiya 

formaları mövcuddur. Bəzi həşərat və quşlarda, yarasa, delfin, suiti, ba-

lina və s.-də canlı E. var. E. heyvanların səmti bilməsi, maneələrdən 

qorunması, həmçinin qida axtarması üçün vacibdir. Yarasa və delfinin 

exolokatoru ətraflı tədqiq edilmişdir. 

E. prinsipi ilə  işləyən texniki qurğular, sualtı qayıqların yerini 

öyrənməkdə, minalanmış sahələri tapmaqda, dəniz və okean dibi 

relyeflərinin tədqiqində geniş tətbiq olunur. Lakin, texniki E. qurğuların 

həssaslığına görə canlıların E.-sından geri qalır.