QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

KARBOHİDRAT ÇİRKLƏNMƏSİ – su mühitinin, hidrobiontların 

kütləvi çürüməsi nəticəsində əmələ gələn məhsullarla (karbohidratlarla) 

çirklənməsi. 

KARBON QAZI – CO

2

, karbon 4-oksidin başqa adı, karbonun baş 

oksidi; rəngsiz qazdır, sıxlığı 0,0019 q/sm

3

-dir, -56,6

°C-də mayeləşir, -

78,5

°C-də  də donur. Adi təzyiqdə -78,5°C-də mayeləşmədən birbaşa 

bərkiyib qaraoxşar ağ kütləyə (“quru buz”a) çevrilir. 2000

°C-dən yuxarı 

temperaturda dissosiasiya olunaraq, karbon 2-oksidlə  və oksigenə 

ayrılır. Suda nəzərə çarpacaq qədər (20

°-də kütləcə 0,169%) həll olur və 

qismən reaksiyaya girib karbonat turşusu H

2

CO

3

  əmələ  gətirir. CO

2

 

yanmır və yanmaya kömək etmir. Közərdilmiş kömürlə reaksiyadan 

(CO

2

 + C = 2CO) metallurgiyada geniş istifadə olunur. Mis 2-oksidin 

iştirakı ilə hidrogenlə reaksiyaya girib metana çevrilir. Havanın həcmcə 

0,03%-i SO

2

-dir, hidrosferdə onun miqdarı 1,4 

⋅ 10

14

 tondur. Bitkilər 

fotosintez prosesində havadan CO

2

 alır. CO

2

 qazlı su, pivə  və  şəkər 

istehsalında, “quru buz” hazırlanmasında, yanğının söndürülməsində və 

s. işlədilir. 

İnsan və heyvan orqanizmində CO

2

  tənəffüs və qan dövranının 

tənzimlənməsində  iştirak edir. Havada karbon qazının normadan çox 

olması orqanizmə  zəhərləyici təsir göstərərək, hipoksiyaya səbəb olur. 

Tərkibində 1,535 CO

2

 olan hava ilə uzun müddət (bir neçə gün) nəfəs 

aldıqda qusma və başgicəllənmə başlayır. CO

2

 6%-dən çox olduqda isə 

tənəffüs yavaşıyır, ürəyin fəaliyyəti zəifləyir və  həyat üçün təhlükəli 

vəziyyət yaranır. Belə hallarda zəhərlənmiş adamı havaya çıxarmaq və 

süni tənəffüs vermək lazımdır.