Qishloq aholi

ф
jamoa markazi.
156

---

4.1.1.3-rasm. 0 ‘zbekistonning m intaqa qishloq aholi punktlarining
bosh ta rh misollari 
a) m intaqa sharo itlari uchun qishloq aholi p unktlari bosh rejalari 
yechim larining nam u nalari; a) S am arqand viloyati U rgut tum ani 
sh aroitlari uchun qishloq aholi punktining bosh rejasi. Talaba 
LSherqulov, ra h b a r dos. Sh.Ochilov, SamDAQI;
b) 
nam angan viloyati sh aro itlari uchun agrar-rekreatsiya 
funksiyalari boMgan qishloq aholi punktining bosh rejasi. Talaba 
X.Alimov, ra h b a r k atta o ‘qituvchi M.K.YoMdosheva, SamDAQI.
4.1.l.4-rasm . 0 ‘zbekistondagi 
1-m intaqada joylashgan qishloq 
aholi punktini rejali tashkil 
etish modeli
157

---

□
aholi yashaydigan hudud;
Ш ishlab chiqarish hududi; 
в д ко' kal amzorl asht i ri sh, suv sathi; 
ф jamoa markazi;
.... piyoda bog'lanishlar.
4.1.1.5-rasm . A grosanoat posyolkasidagi aholi istiqom at 
qiluvchi zona fragm enti.T alaba V.B ahrom ov. R a h b a r dotsent 
R.T.Toshtem irov. Sam TAQI
4.1.1.6-rasm. S irdaryo viloyatidagi 
«M arjonbuloq» qishloq aholi 
punktining bosh rejasi. Talaba 
B.Shomirzayev 
ra h b a r dotsent R T .T oshtem irov
158

---

4.1.1.7-rasm. Q oraqalpog‘iston sh aro itlari uchun 
qishloq posyolkasining bosh rejasi.
T alabal.S arsenbayev.R ahbar dotsent S.R.Karim ov, SamDAQI
4.1.2. Aholi punktlari o'rtasidagi o ‘zaro aloqalarning
rivojlanishi
Aholi punktlarining ochiq rejaviy tuzilmasini shakllantirish
bo'yicha asosiy prinsiplar. 
Joylashuv tizimlarini va bu tizimlaming 
funksional tarzda birlashtirilgan tuzilm aviy elementlari sifatida aholi 
puktlarini joylashtirish jarayoni hanuzgacha pala-partish xususiyatga 
ega. Bu holat uning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini sezilarli 
darajada pasaytiradi, sababi, yangi tendensiyalar m e’moriy-rejaviy 
tashkillashtirishning shakllanib va allaqachon eskirib ulgurgan 
prinsiplari va metodlariga to'qnash keladi. Ayrim hollarda esa bu 
yangi tendensiyalar yaxshi o ‘rganilmagani tufayli to'liq q o‘llanil- 
maydi. Shuning uchun ham, bu tendensiyalar va uslublami puxta 
o'rgam lishi 
va 
anglanishi, loyihalash amaliyotida ulardan aniq maqsa- 
dga yo'naltirilgan tarzda foydalanish ham loyihaviy yechimlar, ham 
aholi punktlari faoliyati samaradorligini oshirish imkoniyatini beradi.
159

---

Joylashtirish tizim larida ro ‘y berayotgan integratsiya jarayonlari 
bilan rag'batlantirilayotgan qishloq aholi punktlari rivojlanishining 
yangi 
shart-sharoitlari, 
joylashtirish 
tizimining 
tuzilmaviy 
elem entlarini aholi punktlarining arxitektura-rejaviy tashkil qilinishi 
uchun zarur sharoitlar sifatida yaratilishini oldindan belgilab beradi. 
Loyiha tuzilishi jarayonida, ba’zan, aholi punktlari joylashtirishning 
avtonom elementlari sifatida qabul qilinadi, bu kabi loyihalashtirish 
«yopiq» rejaviy tuzilmaga ega boMadi. Bunday holatlarda aholi 
punktlarini rejaviy tashkil etilishida mehnat va madaniy-maishiy 
ham da ishlash joylari va xizm at ko 'rsatish m uassasalarining ushbu 
aholi punkti chegaralarida boMgan o 'z a ro aloqalari katta ahamiyat 
kasb etadi. Shundan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, bu kabi 
turar joylam ing hududiy rivojlanishi «shahar chegarasi» deb atalmish 
(ko'rilayotgan vaziyat uchun - «posyolka chegarasi») doira bilan 
q at’iy chegaralangan bo'ladi.
Shu bilan birga, qishloqlararo aloqalam ing rivojlanishi aholi 
punktlarining lokal territorial tuzilm alari chegarasida ham, yuqori 
m iqyosdagi markazlar doirasida tashqi m uloqotlam i hisobga olinishini 
taqozo qiladi. Bu kabi talablarga aholi punktlarining «ochiq» deb 
ta ’riflangan tuzilmasining modeli mos keladi. Ochiq rejaviy tuzilma 
o'zaro bogMiq faoliyatni amalga oshirish jarayonini rejalashtirish 
vositalari bilan va har bir aholi punktini boshqalari bilan birgalikda, 
bir xil rivojlanishini ta'm inlaydi.
Aholi punktlarini loyihalashtirish bo'yicha shakllanib ulgurgan 
yondoshuv ulam ing shaharsozlik nuqtayi 
nazarida rivojlanishi 
shartlariga javob bermaydi. Bu metod, odatda, aholi punktlarining 
avtonom tarzdagi faoliyatiga asoslanadi. Bunday yondoshuv «yopiq» 
deb ta ’riflanuvchi rejali tuzilma sxemasi bilan ifodalanadi (4.1.2.1a- 
rasm).
Aholi punktlarining bu kabi rejaviy tashkil etilishida mehnat va 
m adaniy-m aishiy hamda ishlash joylari va xizmat ko'rsatish 
m uassasalarining ushbu aholi punkti chegaralarida bo'lgan o'zaro 
aloqalari katta ahamiyat kasb etadi. A holining ham mehnat bilan, ham 
m adaniy-m aishiy maqsadlar bilan bogMiq mayatniksimon tarzda 
qishloqlararo qatnashlari bu konsepsiya doirasida kam uchraydigan va 
noratsional holat sifatida ko'riladi. Loyihalashtirish amaliyotidagi bu 
kabi yondoshuv tashqi transportni joylashuv tuzilm asidan nomaqbul 
omil sifatida chiqarib tashlashni taqozo qiladi. Rejali tuzilma

---

shakllanishi jarayonida qishloqlararo tra n s p o rtin g ijtimoiy-iqtisodiy 
ahamiyatiga yetarlicha baho berilmaydi. Aholi punktining hududiy 
rivojlanishida ham uning tuzilmasi rivojlanishini «shahar doirasi» 
bilan qat’iy cheklash, joylashuvning yondosh tizimlari bilan qo'shilib 
ketishiga to'sqinlik qilish tendensiyasi olg‘a suriiadi. Zamonaviy 
sharoitlarda shaharlar va qishloq aholi punktlarining o ‘zaro bog'liq 
tarzda rivojlanishidagi mavjud obyektiv tendensiyalarga yetarlicha 
ahamiyat bermaslik bunday yondoshuvning asosiy sabablaridan 
birid ir.
Qishloqlararo munosabatlaming kuchayishi loyihalashtirish va 
kelgusidagi rivojlanish istiqbollarini rejalashtirish jarayonida aholi 
punktlaridagi ham lokal hududiy tuzilmaiar, ham markazlar bilan 
tashqi 
aloqalam i 
albatta 
hisobga 
olish 
zamriyatini 
keltirib 
chiqarmoqda. Lekin, bunday aloqalam ing hisobga olinishi hozircha 
to 'liq emas. Loyiha tuzuvchi e ’tiborini, odatda, bunday aloqalaming 
asosan bitta jihatiga, ya’ni jam oat xizmat ko'rsatish muassasalarini 
hisobga olishga qaratadi. Aholi punktlarining loyihalarida aholining 
tuman va viloyat markazlari bilan mayatniksimon migratsiya aloqa- 
lari, bu aloqalar intensivligi va xususiyatlaridagi farqlanishlar, ular- 
ning aholi punktining rejali tuzilmasiga, xizmat ko'rsatish muassa­
salarining tarkibi va rivojlanish darajasiga, jam oat transporti marshrut- 
larini belgilashga ko'rsatadigan ta’siri hisobga olinmaydi. T a’kidlash 
lozimki, zamonaviy sharoitlarda muayyan joylashuv chegaralari 
nafaqat ijtimoiy xizmat ko'rsatish tizimi, balki aholi punktining 
boshqa funksional tizimlari uchun ham tor b o 'lib qolmoqda.
Shu bilan birga, qishloqlararo aloqalam ing rivojlanishi aholi 
punktlarining lokal territorial tuzilmalari chegarasida ham, yuqori 
miqyosdagi markazlar doirasida tashqi m uloqotlami hisobga olinishini 
taqozo qiladi. Bu kabi talablar kom pleksiga aholi punktlarining 
«ochiq» deb ta’riflangan tuzilmasining modeli mos keladi. Ochiq 
rejaviy tuzilma o 'zaro bog'liq faoliyatni amalga oshirish jarayonini 
rejalashtirish vositalari bilan va har bir aholi punktini boshqalari bilan 
birgalikda, baravar rivojlanishini ta ’minlaydi.Ochiq rejaviy tuzilma- 
ning asosiy farqlanuvchi jihati, bu uning ichki va tashqi aloqalarga bir 
xil yo'naltirilganidir, bu esa aholi punktining yakkalanib qolinishini 
oldini oladigan omil bo'lib xizmat qiladi.
Joylashtirishning mahalliy tizimlari, ya’ni aholi punktlarining 
rejaviy tuzilmasini shakllantirish vazifasi - bu yerda kechayotgan
161

---

ijtimoiy jarayonlar, qishloq aholisining mehnat, madaniy va ijtimoiy 
faoliyati uchun eng qulay sharoitlam i yaratishdan iboratdir. Bu kabi 
sharoitlarda ochiq rejaviy tuzilm aning asosiy ijtimoiy mohiyati 
quyidagidan 
iborat - m e’m oriy-rejali 
tashkillashtirish 
vositasida 
joylashtirishning lokal hududiy birliklarining markaziy va oddiy 
tuzilmaviy elem entlaridagi m avjud yashash sharoitlari o ’rtasidagi 
farqlanishlami 
m a’lum darajada bartaraf qilish (4.1.2.1-rasm). 
Qishloqlararo 
aloqalarning 
kuchayishi 
joylashtirish 
tizimi 
tuzilmalaridagi funksional zonalarning toMiq tarkibiga ega aholi 
punktlari bilan bir qatorda ayrim obyektlar va ulam ing guruhlari ham 
rivojlanishiga 
sabab 
b o ia d i. 
Bunda tizim 
tarkibidagi 
ayrim 
hududlarda ish joylarining yetishmasligi va boshqa hududlarda esa 
ishlab chiqarish va agrosanoat obyektlarining rivojlanishi kabi 
tendensiyalar namoyon boMadi. Bu kabi, qishloqlararo m iqyosga ega 
holat dam olish zonalari hamda kom munal-om bor hududlarda ham 
kuzatiladi. 
Bunday 
yondoshish 
qishloq 
aholi 
punktlarining 
joylashtirish tizim ida yakkalanib qolishini oldini olishga va tizim ning 
tuzilm aviy elementi sifatida rivojlanishiga yordam beradi (4.1.2.2- 
rasm).
Bu jarayon hozirgi sharoitlar uchun tabiiy bo'lib, aholining ichki 
va qishloqlararo qatnashlarining xususiyatlari (qulayligi, qatnov uchun 
sarflanadigan vaqt va h.k.) yaqinlashib borayotganini aks ettiradi. 
Qishloq aholi punktida tashqi safarlarning hajmi qishloq ichidagi 
harakatlar hajmidan ancha katta. Shuning uchun ham, qishloq aholi 
punktining rejaviy tuzilm asiga tashqi transportning ta'siri eng muhim 
omil maqomiga ega boMib qoladi. Demak, aholi punkti rejaviy 
tuzilm asining muhim elem enti hisoblanuvchi jam oa markazi bilan, bir 
qator holatlarda (birinchi navbatda, mahalliy markazlarda), rejaviy 
bogMangan yoMovchi transport infratuzilmasini yaratish maqsadga 
muvofiq boMadi.
Aholi punktini joylashtirish tizimining tuzilmaviy elementi 
sifatida qabul qilinishi, avvalgi, an’anaviy yondoshishdan farqli 
oMaroq, uning territoriyasi funksional ravishda zonalashtirilishini 
belgilab beradi. Aholi punkti va joylashtirish tizimini rejaviy tashkil 
etilishining uslubi sifatida ko'riladigan funksional zonalashtirishning 
imkoniyatlari 
ayrim 
zonalarning o ‘zaro 
ta’siri, 
masalan, 
bu 
zonalardagi ayrim elem entlam ing bir-biriga qo‘shilib ketishi va 
integratsiyasi kabi shaharsozlik yaxlitligiga xos boMgan tendensiyalar
162

---

kuchayishini hisobga olishi zarur. Qurilish obyektlarining nafaqat 
funksional, balki hajmiy-fazoviy jihatlarini hisobga olish zarurati 
funksional bir turga mansub territoriyalarni belgilashdek nisbatan 
oddiy 
prinsiplardan 
o'zgaruvchan, 
shaharsozlik 
tuzilmalari 
shakllanishining barcha jihatlarini o ‘z tarkibida qamrab olgan 
prinsiplarga o ‘tish maqsadga muvofiq ekanligini taqozo qiladi.
Qishloq aholi punktlarining joylashuv tizimi tarkibida rivojlanish 
sharoitlarini 
xilma-xilligi 
ulami 
tizim 
nxzilmasiga 
kiritish 
imkoniyatlari va shakllari bir xil bo'lmasligini shartlab beradi. Ular 
hududning urbanizatsiya darajasi, u yoki bu joylashuv mintaqasiga 
mansubligi va shu kabi omillarga qarab belgilanadi. Tabiiyki, aholi 
punkti rejali tuzilmasi ham muayyan mintaqa va hududlardagi mavjud 
sharoitlarga qarab o'zgaradi.
Alohida joylashgan va joylashuv tizimining elementlari sifatida 
ko'rilayotgan qishloq aholi punktlariga nisbatan shakllanayotgan 
m e’moriy-rejali 
tuzilmalar 
shakllanishining 
solishtirma 
tahlili 
tizimdagi 
aholi 
punktining ochiq 
tuzilmasiga 
xos 
prinsipial 
xususiyatlami aniqlash imkoniyatini berdi. Agar alohida joylashuv 
tizimi rivojlanishi asosida uning faoliyatidagi bir qator jihatlar 
bo'yicha o'zini o 'zi ta ’minlash dasturi mavjud bo4Isa, aholi punktida, 
y a'n i joylashuv tizimining elementida - funksiyalar birlashtirilishiga 
asoslangan ixtisoslashtirilgan rivojlanish, tuzilmaviy element laming 
turlari, tarkibi va o'lcham lari, tizimning turli tarkibiy qismlari 
o'rtasidagi rivojlanish bo'yicha shaharsozlik dasturlari 
ko'zga 
tashlanadi. Bu farqlanishlar aholi punktini m e’moriy-rejali tuzilmasi 
shakllanishining barcha jihatlarida o 'z aksini topgan.
Qishloq aholi punktining joylashuv tizimidagi rivojlanishida 
uning asosiy tuzilmaviy-funksional elementlari o'rtasidagi muayyan 
mutanosibliklami saqlab qolish vazifasi o ‘z m a’nosini yo'qotadi. 
Aholi istiqomat qiluvchi va sanoat-ishlab chiqarish hududlaming 
o'zaro nisbati misolida uchta asosiy vaziyat yuzaga keladi (4.1.2.3- 
rasm). Birinchi holatda aholi yashaydigan hudud ko'proq rivojlanadi, 
sababi - ushbu aholi punkti aholisining bir qismi undan tashqarida 
mehnat qiladi. Ikkinchi holatda - buning aksini, y a’ni rivojlangan 
ishlab chiqarish zonasi boshqa aholi punktlarida yashaydigan 
aholining katta qismini o'ziga jalb qilishini ko4rish mumkin. Uchinchi 
holatda, y a’ni zonalam ing hududiy rivojlanishi mutanosib ko'rinishga 
ega bo'lganida, funksional balans saqlanmay qoladi, s a b a b i-u sh b u
163

---

aholi punktidagi aholining bir qismi ushbu aholi punktining 
tashqarisida m ehnat qilsa, boshqa qismi esa mayatniksimon migrantlar 
hisoblanadi. Shunday qilib, joylashuv tizim larining elementlari 
hisoblangan aholi punktlaridagi tuzilmaviy-funksional nisbatlar, 
aksariyat hollarda, m uvozanatlashmagan bo'lib chiqadi, chunki aholi 
punktining joylashuv tizim idagi roli va mavqeini belgilab beruvchi 
vazifalari aynan shunday nomutanosiblikni avvaldan shartlab beradi.
Qishloq aholi punktlari elem entlarining tarkibi ham turlichadir. 
U lam ing joylashuv tizim idagi rivojlanishida, ayniqsa, hududiy 
jihatdan yaqin bo'lgan aholi punktlari guruhidagi rivojlanishida aholi 
punktlarining biridagi alohida obyektlari yoki komplekslari (masalan, 
ishlab chiqarish korxonalari, ijtimoiy xizmat ko'rsatish obyektlari va 
sh.k.) qolganlarining ehtiyojlarini ta'm inlashi mumkin. (4.1.2.2-rasm). 
Natijada, bir qator aholi punktlaridagi elem entlar tarkibi to 'liq emas, 
cheklangan b o 'lib chiqadi. Misol uchun, bir aholi punktida dam olish 
zonasi bo'lm aydi, ikkinchisida esa ishlab chiqarish bazasi yaxshi 
rivojlanm agan bo'ladi va h.k. M avjud bo'lm agan yoki sust rivojlangan 
funksiyalar ushbu tizim tarkibiga kiruvchi boshqa aholi punktlari 
hisobiga qoplanadi.
Qishloqlararo 
m ayatniksimon 
migratsiyalar 
rivojlanayotgan 
sharoitlarda elem entlam ing o 'zaro aloqalarining xususiyatlari ham 
o'zgaradi. Shahar va qishloq aholi punktlarining tuzilmaviy- 
funksional elem entlarida bevosita o 'zaro ta ’sir tendensiyalari yuzaga 
keladi, natijada, muayyan aholi punktidagi avvalgi tuzilmaviy- 
funksional yaxlitlik yangi, mintaqaviy yoki mahalliy joylashuv tizimi 
yadrosiga asoslangan yanada yirikroq yaxlitlikka o'zgartiriladi. 
Joylashuv tizim ining elem enti hisoblangan aholi punktida turli 
zonalar, obyektlar, m uassalam ing nomutanosib tarzda rivojlanishi 
mumkin b o'lib, ayrim hollarda esa, maqsadga muvofiq deb 
hisoblanadi. 
Sababi, 
yanada 
yiriqroq 
shaharsozlik tu z ilm a s i- 
joylashuv tizim i yoki uning kichik tizim lar vositasida umumiy 
balansga erishish imkoniyatlari vujudga keladi.
Joylashuv tizim ida rejalashtirishning turli chegaralari va hududiy 
rivojlanishning tabiiy to'siqlariga bo'lgan munosabat ham o'zgaradi. 
Joylashuvning guruhli shakllarini loyihalash jarayonida landshaftning 
jarliklar, suv havzalari, qo'shni qishloqlar o'rtasidagi hududiy 
uzilishlar kabi elem entlari turli fimksional vazifalarga ega umumguruh
164

---

zonalar rolini bajargan holda, qo'shni aholi punktlarini ajratuvchi 
emas, balki birlashtinivchi elementlar sifatida qabul qilinadi.
Nisbatan alohida joylashgan aholi punktlari deyarli universal 
dastur bo'yicha rivojlanadilar, unga ko'ra har bir alohida aholi 
punktida shaharsozlikka oid asosiy vazifalaming butun kompleksi, 
y a’ni: yangi qurilish; tarixiy yoki badiiy qiymatga ega elementlar 
konservatsiyasi; ulam ing ayrimlarini yangi funksiyalami bajarish 
uchun moslashtirilishi; eski shakllami keskin vangilanishi yoki 
batamom bartaraf etilishi amalga oshiriladi. Bir-biriga zid bo'lgan bir 
qator funksional vazifalami bitta rejaliy tuzilma doirasida amalga 
oshirish ancha murakkab masala hisoblanadi. Oxir-oqibat, eskirgan 
tuzilm aning mutlaqo yangi sharoitlarda ishlashi aksariyat hollarda 
uning buzilishiga olib keladi.
Qishloq 
aholi 
punktlarini 
joylashuv 
elementlari 
sifatida 
rivojlanishida ixtisoslashuv yo'li bilan alohida, tizim ehtiyojlari talab 
etayotgan va u yoki bu aholi punkt uchun maqbul keladigan 
rivojlanish dasturining istalayotgan, maqsadga muvofiq rejimini 
amalga oshirish imkoniyati paydo bo'Iadi. Boshqacha qilib aytganda. 
joylashuv tizimida aholi punktlari uchun rivojlanish dasturlarini 
birlashtirish imkoniyati yaratiladi. Bunda har bir qishloq aholi punkti 
uchun eng maqbul va afzal deb topilgan dastur ushbu tuzilmadagi 
boshqa dasturlam ing elementlari bilan birga amalga oshiriladi.
Ochiq rejalashtirish tuzilmasining xususiyati qishloqlararo mehnat 
aloqalam ing intensivligi va yo'nalishiga bog'liq ravishda sezilarli 
darajada o'zgaradi. Shundan kelib chiqib, ochiq tuzilmaning uchta 
eng ahamiyatli turini ajaritsh mumkin: I - mehnat resurslarini yetkazib 
bemvchi 
aholi 
punkti 
tuzilmasi; 
II - mehnat 
resurslaridan 
foydalanuvchi aholi punkti tuzilm asi;-m eh n at resurslarini yetkazib 
beruvchi-ulardan foydalanuvchi aholi punkti tuzilmasi, bu tuzilmada 
qishloqlararo mehnat safarlari almashinishi ko'zda tutiladi. Rejali 
tuzilm alam ing har bir turi uchun rivojlanish darajasi va tuzilma 
elem entlarining o'zaro joylashuviga, birinchi navbatda, jam oat 
transporti tuguni va mehnat qilinadigan joylarga nisbatan muayyan 
talablar qo'yiladi. Bunda har bir tuzilm a turi uchun mehnat 
aloqalarining nafaqat quvvati, balki ulam ing yo'nalishi ham muhim 
aham iyat kasb etadi.
Ochiq rejali tuzilmaning I turida transport tugunining (bir 
transportdan ikkinchisiga o'tish punktining) joylashuv tizimining
165

---

m arkaziga nisbatan eng yaqin joylashtirilishi, shuning natijasida 
jam oat-transport kompleksini shakllantirish eng maqbul yechim 
hisoblanadi. Bunday kompleks «aholi punkti-yotoqxona» turiga 
mansub aholi punktidagi aholining maksimal soni undan foydalanishi 
uchun eng qulay sharoitlami yaratish imkoniyatini beradi.
II turdagi ochiq rejaviy tuzilm ada transport tugunlarining 
qishloqlararo mehnat markazlari (agrar-sanoat zonasi va shu kabilar) 
yonida joylashtirilishi eng optimal yechim hisoblanadi. Transport 
tugunining aholi istiqomat qiladigan hududlarga nisbatan joylashuvi 
esa ikkilamchi, bo'ysinuvchi tusga ega boMadi, shu sababdan transport 
uzelini chekkada joylashtirilishi m aqsadga muvofiq yechim sifatida 
qabul qilinadi.
Ochiq rejaviy tuzilm aning eng ko ‘p tarqalgan III turida barcha 
holatlarda transport tuguni markazda joylashtirilishi eng maqbul 
yechim hisoblanadi. Bunda aholining qishloqlararo qatnashlari uchun 
sarflanadigan umumiy vaqtni kamaytirish imkoniyati yaratiladi. 
T a ’kidlash lozimki. jam oat markazini, u qishloqlararo funksiyalarini 
bajarishi yoki bajarmasligidan qat’iy nazar, transport tuguni bilan 
birlashtirish maqsadga muvofiq boMadi. M igrantlar manfaatlarini 
hisobga olgan holda jam oat markazi bilan mehnat markazlari sifatida 
qabul qilingan boshqa obyektlam i ham rejali tarzda birlashtirish 
muhimdir.
Ochiq rejali tuzilmaning uchchala turida, agar sxemadan amaldagi 
vaziyatlam ing ko‘p sonli variantlariga o'tadigan boMsak, yuqorida 
qayd etilgan elem entlar (aholini jalb qiluvchi mehnat markazlari)ni 
joylashtirilishi lokal vaziyatlam ing ko ‘plab variantlariga bogMiq 
boMgan boshqa om iilar bilan ham belgilanadi. Bunda aholi punkti 
rejasining shakli, joyi va tabiiy elem entlar (suv havzalari, yashil 
o ‘sim liklar, foydalanilmaydigan m aydonlar va sh.k.)ning joylashuv 
tuzilm asida tutgan o ‘mi va ahamiyati muhim rol o'ynaydi. Posyolka 
ichidagi aloqalam ing butun tizimi, ayniqsa, piyoda aloqalar tizimi 
mehnat, m adaniy-m aishiy va boshqa m aqsadlarda bajariladigan 
qatnovlar uchun sarflanadigan vaqt minimal boMishini hisobga olgan 
holda tashkil qilinishi zarur.