Qodiriy noмli jizzax davlat pedagogika instituti “fizika va tehnologik ta’lim fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA МAXSUS TA’LIМ VAZIRLIGI

1. 
   QODIRIY NOМLI JIZZAX DAVLAT
   

PEDAGOGIKA INSTITUTI
“FIZIKA VA TEHNOLOGIK TA’LIM FAKULTETI

“Fizika va uni o’qitish metodikasi” kafedrasi “Fizika va astranomiya o’qitish metodikasi’’ yo’nalishi 307-guruh talabasi

Qurbonov Shoxruxning

“UMUMIY FIZIKA” kursidan

Mavzu: Butun olam tortishish qonuni. Gravitatsion maydon

Bajaruvchi: Qurbonov Sh
Ilмiy rahbar: Saydaev O

Jizzax- 2022
Reja :

Kirish 2
1.Butun olam tortishish qonuni. Gravitatsion doimiy 6
2.Erkin tushish tezlanishining planeta massasi va radiusiga bog‘liqligi. 11
3.Og’irlik kuchi va vazn, vaznsizlik. 14
4.Kosmik tezliklar va ularni aniqlash. 17
Xulosa 22
Foydalanilgan adabiyotlar: 24

Kirish

O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti, muhtаrаm Yurtbоshimiz Sh.M.Mirziyoеvning 2021 yil 19 martdagi “Fizika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-5032 son Qarorida ta’kidlanganidek, “Fizika fani bo’yicha ta’lim sifatini tubdan oshirish, yuqori malakali pedagog va ilmiy xodimlarni tayyorlash, ta’lim muassasalarini zamonaviy laboratoriyalar, darsliklar va boshqa o’quv jihozlari bilan ta’minlash, ilm-fan va ishlab chiqarish sohalari o’rtasida o’zaro yaqin muloqot va hamkorlikni yo’lga qo’yish…” bugungi kunning еng dolzarb vazifalaridan biridir.
Insоn turli bilimlаrni egаllаb, o’zining tаkоmili ustidа tinmаy ishlаydi vа pirоvаrd nаtijаdа ilmdаn nаjоt tоpib, buyuk nе’mаt hisоblаngаn bаrkаmоllikkа erishаdi. Kishi mа’nаviyatini fаqаt fоydаli bilimlаr tаshkil qilаdi. Jаmiyat vа shахs rivоji uchun fаqаt fоydаli bilimlаr kеrаk. Ulаrni egаllаshdаn mаqsаd аvvаlо o’zigа, аtrоfdаgilаr vа shu оrqаli butun jаmiyatgа nаf kеltirishdir. Fоydаli bilimlаrni mа’lum dаrаjаdа egаllаb, mа’nаviyatigа аylаntirib ulgurgаn vа ulаrni bоshqа shахslаr uchun hаm tаrg’ib qilishgа intilgаn kishilаr bаrkаmоl shахslаr hisоblаnаdilаr. Chunоnchi, “Tа’lim to’g’risidа”gi Qоnun vа jаhоn tа’limi аndоzаlаrigа mоs kеluvchi “Dаvlаt Tа’lim Stаndаrtlаri”dа hаm хuddi shundаy bаrkаmоl shахslаr, dаvr bilаn hаmnаfаs, ya’ni zаmоnаmizning o’z kаsbini chuqur egаllаgаn, intеllеktuаl vа fаоl mutахаssis kаdrlаrni tаyyorlаsh ko’zdа tutilаdi. Mаzkur Qоnundа tа’lim tizimini islоh qilish vаzifаsi аniq bеlgilаnib, fаnlаrning o’qitilishi zаmоnаviylikkа аsоslаnishi, bеrilаdigаn bilimlаr ko’lаmini hаyotiy jаrаyonlаr, хаlq хo’jаligi vа ishlаb chiqаrish bilаn bоg’lаnishini tа’minlаsh, buning uchun esа o’quv jаrаyonigа yangi pеdаgоgik, innоvаsiоn vа ахbоrоt tехnоlоgiyalаrini jоriy etish tаlаblаrini qo’yadi. Hоzirgi kundа tа’lim sоhаsidа zаmоnаviy o’qitish tехnоlоgiyalаridаn dаrs jаrаyonidа fоydаlаnish, fizikаning bаrchа mаvzulаrini o’zlаshtirishdа ахbоrоtlаrni yig’ish, tаhlil qilish vа аjrаtib оlishni o’rgаnishni tаqоzо etаdi. Ulаrdаn biz o’qituvchilаr ijоdiy yondоshgаn hоldа tеgishli mаvzulаrni o’tishdа fоydаlаnishimiz o’quv jаrаyoni sаmаrаdоrligini оshirishgа хizmаt qilаdi dеb umid qilаmiz.

Mamlakatimizda yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. O‘g‘il-qizlarning zamonaviy bilim olishi, yuksak ma’naviyatli bo‘lib ulg‘ayishi uchun zarur sharoit yaratish borasidagi ishlar izchil davom ettirilmoqda.

"Bizni hamisha o‘ylantirib keladigan yana bir muhim masala – bu yoshlarimizning odob-axloqi, yurish-turishi, bir so‘z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan bog‘liq. Bugun zamon shiddat bilan o‘zgaryapti. Bu o‘zgarishlarni hammadan ham ko‘proq his etadigan kim – yoshlar. Mayli, yoshlar o‘z davrining talablari bilan uyg‘un bo‘lsin. Lekin ayni paytda o‘zligini ham unutmasin. Biz kimmiz, qanday ulug‘ zotlarning avlodimiz, degan da’vat ularning qalbida doimo aks-sado berib, o‘zligiga sodiq qolishga undab tursin. Bunga nimaning hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya hisobidan", deya ta’kidlaydi
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev.
Ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan, zamonaviy axborot-kommunikatsiya
tizimlari vositalari keng joriy etilgan jamiyatda turli fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta`lim oluvchilar oldiga ularni jadal egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilim izlash vazifasini qo`ymoqda. Fizikadan o`quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish, ularni tayyorlash borasidagi ilmiy-uslubiy, tashkiliy va moliyaviy masalalarni hal qilish, uzluksiz ta`lim tizimida Kadrlar tayyorlash milliy dasturi maqsadlariga erishishni ta`minlashga qaratilgan choralarni ishlab chiqishni talab qiladi. Shu bilan birga soha bo`yicha fan, texnika va texnologiyaning so`nggi yutuqlari, ilg’or xalqaro tajriba va taraqqiyot tendentsiyalari hisobga olinishi shart.Ushbu tadqiqot ishining asosiy vazifalariga fizika fani bo`yicha o`quv adabiyotlarining yangi avlodi funksiyalari va vazifalarini, ularni yaratishda qo`yiladigan ilmiyg’oyaviy, uslubiy-didaktik, psixologik-pedagogik, sanitariya-gigienik talablarni ishlab chiqish, o`quv adabiyotlarining shakllari va turlariga aniq ta`riflar berish hamda mamlakatimiz miqyosida zamonaviy o`quv adabiyotlarini tayyorlash bo`yicha dasturlarni amalga oshirish uchun strategik yo`nalishlarni belgilab olish kiradi.

Odamlar har doim ob'ektlarni yerga tortadigan kuchning tabiati haqida o'ylashgan, ammo faqat 17-asrda Isaak Nyuton maxfiylik pardasini ko'tarishga muvaffaq bo'lgan. Uning yutug'iga samoviy jismlarning harakatini o'rgangan ajoyib olimlar Kepler va Galileyning ishlari asos bo'ldi.

Bugun biz tortishish tabiati haqida Nyuton davriga qaraganda ko'proq ma'lumotga egamiz, ammo ko'p asrlar davomida o'rganilganiga qaramay, u hali ham zamonaviy fizikada haqiqiy to'siq bo'lib qolmoqda. Mavjud tortishish nazariyasida juda ko'p oq dog'lar mavjud va biz uni nima hosil qilishini va bu o'zaro ta'sir qanday uzatilishini aniq tushunmayapmiz. Va, albatta, biz tortishish kuchini boshqarish imkoniyatidan juda uzoqmiz, shuning uchun antigravitatsiya yoki levitatsiya uzoq vaqt davomida faqat ilmiy-fantastik romanlar sahifalarida mavjud bo'ladi.
Nyutonning "Umumjahon tortishish qonuni" dan bir yarim asr oldin, polshalik astronom Kopernik jalb qilish "... koinotning otasi barcha zarrachalarga bergan tabiiy istak, ya'ni bitta umumiy yaxlitlikka birlashishdan boshqa narsa emas" deb hisoblagan. sharsimon jismlarni hosil qiladi." Dekart esa jozibadorlikni dunyo efiridagi buzilishlar natijasi deb hisoblagan. Yunon faylasufi va olimi Aristotel massa jismlarning tushish tezligiga ta'sir qilishiga amin edi. Va faqat 16-asrning oxirida Galiley Galiley bu to'g'ri emasligini isbotladi: agar havo qarshiligi bo'lmasa, barcha jismlar bir xil tezlashadi.
Bosh va olma haqidagi mashhur afsonadan farqli o'laroq, Nyuton yigirma yildan ko'proq vaqt davomida tortishish tabiatini tushunishga bordi. Uning tortishish qonuni barcha davrlarning eng muhim ilmiy kashfiyotlaridan biridir. U universal bo'lib, samoviy jismlarning traektoriyalarini hisoblash imkonini beradi va atrofimizdagi jismlarning xatti-harakatlarini aniq tasvirlaydi. Klassik tortishish nazariyasi samoviy mexanika asoslarini yaratdi. Nyutonning uchta qonuni olimlarga yangi sayyoralarni tom ma'noda "qalam uchida" kashf qilish imkoniyatini berdi, oxir-oqibat, ular tufayli inson yerning tortishish kuchini engib, koinotga ucha oldi. Ular olamning moddiy birligi falsafiy kontseptsiyasi ostida qat'iy ilmiy asos keltirdilar, unda barcha tabiat hodisalari o'zaro bog'liq va umumiy jismoniy qoidalar bilan boshqariladi.
Butun olam tortishish qonuni. To’la mexanik energiya, gravitsion doimiylik, massa.Tortishish maydoni. Og’irlik kuchi va vazn. Vaznsizlik. Tortishish maydoni va uning tavsifi, og’irlik kuchi, jismning vazni, vaznsizlik holati, jism vaznining ortishi va kamayishi, birinchi kosmik tezlik, ikkinchi kosmik tezlik, uchinchi kosmik tezlik.