Qoshanov A’bdikerim

Soraw ha’m tapsirmalar ? 
1. Iskender Zulqarnayi’nni’n’ Worta Aziyani basip ali’wi’ ha’qqi’nda ne
bilesiz? 
2. Iskender Zulqarnayinnin’ Worta Aziyani basip aliwi’n kartadan ko’rsetin’. 
3. Jazba dereklerde bul waqi’yalar haqqi’nda kimlerdin’ shig’armalarinda
bar? 
8-tema. Zardushtiylik dini
 
Bizin' eramizg'a shekemgi II min’inshi jildan baslap, 1 min’ishi jillardin 
da'slepki sheregine shekemgi araliqta pu'tkil Worta Aziya jerinde din yen jaydi. 
B.e.sh. IV-II a’sirlerde Qaraqalpaqstan ha’m Xorezm jerinde jasag’an xaliqlar
zardushtiyliq dinine isengen. Wonin’ muqaddes kitabi ―Avesto‖ bolip, bul
kitap b.e.sh. II min’ jilliqtin’ wortalarinan- I-min’inshi jillardin’ basinda Worta
Aziyada payda bolg’an. Bul pikirdi ataqli alim S.P. Tolstov tastiyiqlaydi
ha’m wol bul kitap Xorezmde jazilg’an dep boljaydi. G’a’rezsizlik ji’llari’da 
bul muxaddes ma’deniy miyrasi’mi’zdi qayta tiklew ilajlari’ baslandi’. 2001-
ji’li’ ―Avesto‖ni’n 2700 li’jji’g’i’ ken’nen belgilendi. ―Avesto‖ kitabinin’
jazilg’an waqtinda Xorezm, Sogd, Baktrya ma’mleketleri bolg’an ha’m bul
kitapta yertedegi wolardin’ ideologiyasi so’z yetiledi. Bul dinnin’ tiykarin
Worta Aziyada spitama ruwinan shiqqan Sardusht tiykar saladi, wol shayir, 
filosof, ha’m payg’ambar yedi. 
Wol dinnin’ yen’ qatip qalg'an tiykarg'i, qag'iydasi-dogmasi, jaqsiliq penen
jamanliq, qaran'g'iliq penen jaqtiliq arasindag'i tamam bolmaytug'in gu'res. 
Bul din klassliq ja'miyettin’ duziliw jag’daylarinda ken' taraldi. Zoroastrizm
ma’mleketlik din boldi ha'm joqarg'i ha'kimiyatliliqti wortaliq yetti. 
Ha’kimiyattin’ ha'reketlerin qoshametledi. Solay yetip, bul din xaliqtin’ barliq 
qatlamlarin qudayg'a qulshiliq yetiwge shaqirdi. Wol miynetkeshler massasin 
diniy ruxta tarbiyaladi. Wolarg'a zoroastizm dininin' nizam-qag'iydalarin u’yretti. 
Zoroastrizm wo'zinin' baslang'ish formasinda joqarg’i, qudayg’a Axuwra-
Mazdag'a siying'an. Wol Axuwra-Mazda qudayin ulig’lawdi na’siyatlaydi. Solay 
yetip, du'nyadag’i barliq zorlar-qudaylar, ta'biyat qubilislari ha'm ja'miyetlik 
turmis, haywanlar ha’m t.b.lar haq niyetlilerge ha’m qara niyetlerge-jaqsiliqqa
ha’m jamanliqqa qosiladi degen reje yen jayg’an. Shin ma'nisinde haqiyqatliq 
penen wo'tiriktin' arasinda ma'n'gilik gu'res bar ha'm wol jer ju'zilik protsestin' 
mazmunin qurap wotir. 
Zoroastrizm adamzattin' worni, wonin ' jaqsiliq penen jamanliq arasindag'i 
Salistirin’!

---

41 
ayirmani tan'lay biliwi menen belgilenetug'in bolg'an. Zoratushtranin’ jerge alip 
kelgen shin iseniminde jaqsiliqqa jol ko'rsetilgen. Jamanliq penen gu'restegi 
adamzattin' tiykarg'i waziypasi ba'rinen burin wonin’ a'dil turmis keshiriw qa'lpi 
bolip yesaplanadi. Adamzat jamanliq penen ―haq niyetli woy―, ―jaqsi so'z―, „jaqsi 
is― arqali gu’resiwge tiyisli bolg’an. 
Zoroastrizm qudaylarinin’ ishindegi anag'urlim hu'rmetlisi ku'n ha'm jaqtiliq 
qudayi Mitra menen zu'ra'a'tlilik ha'm suw qudayi Anaxita bolg'an. Bul qudaylar 
jamanliq penen gu'resiwshi adamlardin' qu'diretli qayirqomlari bolg'an ha'm 
wolardi jen'iske yeristirip wotirg'ani Zoroastrizm da'stu'rlerinin' ishindegi jerlew 
da'stu'ri ayriqsha. Marhumnin' denesi ayriqsha sog'ilg'an woring'a—do'n'islikke 
aparip qoyilg'an. Wol jerde marhumnin' denesin quslar ha'm jirtqish haywanlar 
jeytug'in bolg'an. Son'inan su'yeklerin arnawli idislarg'a—ossuwariylarg'a 
(su'yek saqlag'ishlarg'a) salip saqlaytug'in bolg'an.