Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

O'simliklaming kasallangan qismidan bakteriyalarni ajratib olish
Kasallangan o‘simlik qismlaridan bakteriyani ajratib olish uchun quyidagi 
usullardan foydalaniladi:
Anatomik usul
yordamida zararlangan o'sim lik to'qimalaridan tayyorlangan 
kesmalar mikroskopda kuzatiladi. Mikroskopik kuzatish usulida o'simlikning ka­
sallangan a’zolari lupa yordamida kuzatilib, toMiq rivojlanmagan urug'lar, turli 
dogMar, to‘qimalaming rangining o'zgarishiga uchragan a'zolar ajratib olinadi.
Biologik usulning
mohiyati o‘simlikning kasallangan a ’zolari ichida mavjud 
baktenyalami ajratib olish uchun nam kamera, ozuqa muhitlariga ekishdan iborat.
Kasallangan o'simlik qismlarida turli mikroorganizmlar birga uchraydi. Ka- 
sallikning asosiy qo‘zg‘atuvchisini aniqlash va kasallikka to‘g ‘n diagnoz qo‘yish 
uchun quyidagilami amalga oshinsh kerak: 1. 0 ‘simlikning kasallangan to‘qima- 
larida bakteriyalar mavjudligini aniqlash. 2. Kasallikni keltirib chiqaruvchi bakte­
riyani sof holda ajratib olish. 3. Ajratilgan bakteriyalaming morfologik xususiyat- 
larini o'rganish.
Bakteriyalarni 
0
‘simlikning kasallangan qismidan ajratib olish uchun u vodo- 
provod suvida yaxshilab yuviladi. 0 ‘simlik poyasi, bargi, tuganagi, ildizi sterilizat­
siya qilingan skalpel yordamida mayda bo laklarga bo‘linib, 30 sekund davomida 
spirtga botiriladi. Spirtdan olingan o‘simlik bo‘lakchasi sterilizatsiya qilingan suv­
ga botirilib, uni nam kamerali likopchasiga joylashtiriladi. Qolgan bo'laklar yana- 
da maydalanib, ichida GPQ (go4shtli peptonning qaynatma) ozuqasi mavjud bo‘l- 
gan probirkaga solib, 23-25°C haroratda 2 kun davomida saqlanadi. Bir sutkadan 
keyin suyuq ozuqa muhiti (GPQ) loyqalanib, qolganligi, bakteriyaning rivojlanishi 
boshlanganligini isbotlaydi. Bakteriyalarni kasallangan o'simlik qismlaridan ajra-
40

---

tib olishda maxsus usullami to4g ‘ri qo‘llash muhim ahamiyatga eg a Har qanday 
o‘simlik qismlarini tashqi mikrofloradan tozalash muhimdir.
Kasallangan o4simlik a4zolarida bakteriyalami kuzatish uchun kasallik belgi- 
lariga ega bo4lgan qismidan bir b oiagi qirqib olinadi. Bu olingan bo4lak sterilizat- 
siya qilingan hovonchada distiilangan suv bilan aralashtirib yanchiladi. Hosil bo4l- 
gan aralashmadan mikrobiologik ilgak vositasida bir tomchisi olinib, Petri likop- 
chalaridagi ozuqaga solinib, shpatel yordamida ozuqa yuzasiga teng tarqatib chi- 
qiladi.
O'simlik a'zolaridan bakteriyalami ajratib olish maqsadida Petri likopchalari- 
da tayyorlangan nam kameralardan foydalaniladi. Buning uchun, dastlab, 1 atm bo- 
sim ostida 121°C da sterilizatsiya qilingan Petri likopchalariga 1 ta filtr qog‘ozidan 
tayyorlangan doirachalar qo4yilib, sterilizatsiya qilingan suvda nomlanadi. Tekshi- 
rilayotgan o4simlik qismlan tashqi tomondan spirt, formalin yoki spirtli alangasida 
sterilizatsiya qilingandan keyin, 0.1-0.3 mm kattalikda mayda bo‘laklaiga qirqilib, 
Petri likopchalaridagi namlangan kameralarga joylashtirilib eksikatorlarda saqlana- 
di. Kasallangan o4simlik qismlanda o4sayotgan bakteriyalaming o'sishi va rivojla- 
nishi 2-3 kundan keyin mikroskopning kichik obyektivida kuzatishdan boshlanadi. 
Ajralib chiqayotgan bakteriyalar mikrobiologik ilgak vositasida probirkadagi agarli 
ozuqa muhitiga ekiladi.
Bakteriyalami o4simlik ildizidan ajratib olish uchun kasallik belgilariga ega 
bo4lgan o'simlik ildizi kovlab olinib, sterilizatsiya qilingan suvda bir necha marta 
yuvib tashlanadi. 0 ‘tkir ustara bilan 0,5-1 sm uzunlikda bo'lakchalarga bo‘lib, 
Petri lokopchasida tayyorlangan nam kameraga yoki GPQ li muhitga qo'yiladi. 
Termostatdagi harorat 27-30°C dan oshmasligi, namlik miqdori 70-80% boiishi 
kerak. Ildizdagi bakteriyalaming o ‘sishi va rivojlanishini kuzatish 24-48 soatdan 
so‘ng amalga oshinladi.
Zaharlangan o'simlik barg, poya va novdasidagi to‘qimalaridan bakteriyalami 
ajratib olish uchun uning zararlangan qismlari sterilizatsiya qilingandan keyin o‘t- 
kir ustara vositasida qiya qilib kesiladi. Hosil bo‘lgan yupqa kesmalar nam kame­
raga yoki probirkadagi peptonli agarli ozuqa muhitiga ekiladi.
0 4simliklaming bargi, poyasi, novdasidagi o‘tkazuvchi to'qimalaming yo- 
g ‘ochlik yoki floema qismidagi bakteriyalami ajratib olish uchun u tashqi tomon­
dan sterilizatsiya qilinadi. O ctkir us tarada uning qoraygan qismlaridan mayda bo4- 
laklarga qirqilib, nam kameraga joylashtiriladi.
0 ‘simlik urug‘lanning ichida parazitlik qilayotgan bakteriyalami ajratib olish 
uchun, asosan, nam kameralardan foydalanish eng samarali usul hisoblanadi Tuga- 
naklar, bosh piyozlar, ildizmevalar, ildi^oyalardan bakteriyalami ajratib olish 
maqsadida ulami tashqi tomondan sterilizatsiya qilingandan keyin zararlangan 
qismdan bir nechta bo‘lakchalan 2-3 mm kattalikda qirqilib, Petri likopchasidagi 
nam kameraga joylashtiriladi. Petri likopchalari 25-27°C haroratdagi termostatda 
saqlanib ulardan bakteriyalaming ajralib chiqishi kuzatiladi.
Hozirgi vaqtda bakteriyalami o'simlikning zararlangan qismida mavjudligini 
aniqlash uchun serologik va luminestsent metodlaridan ham foydalaniladi. Serolo-
41

---

gik usul yordamida kasallik qo‘zg‘atuvchi hosil qilgan ekstraktlar zardoblarga ijo- 
biy reaksiya berish hususiyatlariga asoslanadi. Lyuminestsent metodi yordamida 
ul-trabinafsha va ko‘k binafsha nurlarga turlicha reaksiya berganligidan turli rang- 
da ko'rinadi