Qulam Mammadli cdr
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
BİR NEÇƏ SÖZ
Naməlum, gizli, örtülü və uydurmalı imzalar, müəllifi mə- lum olmayan müxtəlif təxəllüslər, əsas etibarı ilə birinci rus inqi- labından sonra Azərbaycan mətbuatında, xüsusən satirik qəzet və jurnallarda görünməyə başlamışdır. Bu kimi imzalarla çıxan şeir və nəsr əsərlərinin çoxu satirik səciyyədə olsa da, ədəbiyya- tımızda əvvəllər tez-tez rast gəldiyimiz həcvlərə oxşamırdı. Çünki əvvəllər həcv yazan şairlər əksəriyyətlə bu və ya digər bir adama sataşır, əksər hallarda isə bu həcvlər subyektiv münasibətlərdən irəli gələn “öcəşmələrdən” ibarət olurdu. Buna görə də belə əsərlərin müəllifləri öz adlarını gizlətmirdilər. Birinci rus inqilabından sonra nəşrə başlayan qəzet və jurnallardakı gizli imzaların sahibləri isə belə hərəkət etmirdilər. Onlar öz əsərlərində ictimai məsələlərə toxunur və mətləb ilə bağlı olan “qəhrəmanın” əməllərinə gülürdülər. Buna görə idi ki, bir çoxları acı gülüş doğuran belə əsərlərdə özlərini görür, şəx- sən adları çəkilməsə də, xalq arasında “barmaq ilə göstərilmək şərəfi” qazandıqlarını hiss edirdilər. Belə “qəhrəmanlar”, adətən, “millət atası” sayılan bəylər, xanlar, ruhanilər, mülkədarlar, dövlət məmurları, tacirlər, mollalar və s. tüfeylilər idi. Zəhmətkeş xalqın istismarına qarşı etiraz, burjua və feodal əxlaqına, dini xurafat və cəhalətə qarşı mübarizə məqsədi ilə ya- zılmış satirik əsərlər təbiidir ki, müəllifləri üçün, onların həyatı üçün təhlükə doğurmaya bilməzdi. Keçmişdəki ağır şəraitdə, mətbu- atda açıq imza ilə quruluşu, istismarçı sinfi tənqid etmək, şübhə- siz ki, qorxulu idi. Misal üçün, hələ 1905-ci il inqilabından qabaq Göyçaydan “Şərqi-Rus” qəzetinə yazılmış məktubda deyilirdi: “Ad yazmadıq. Ad yazan vaxtda hər tərəfdən məzəmmət edirdilər. Ona görə də ad yazmamağı xahiş edirik... hərgah
5 qəzetdə bizim adımız olsa da, daha yazmarıq. Hərgah adımızı yazmasanız, həmişəlikdə sizə söz yazarıq. Vəssəlam” ∗ . 1906-cı ildə nəşrə başlayan “Molla Nəsrəddin” jurnalının ilk nömrəsində redaktorun adından başqa heç bir açıq imza yox idi. Beləliklə də, “Molla” örtülü imza ilə mətbuatda çıxış etməyi “qanuni” bir şəklə saldı. Doğrudur, bu daimi deyil, müvəqqəti bir çıxış yolu idi. Müvəqqəti idi, ona görə ki, haradan yazan, necə yazan bir müəllifin üç-dörd yazısı göründükdən sonra dil, ifadə və üslub xüsusiyyətləri ilə yazı sahibinin kim olduğu müəyyən edilir, həmin şəxs təqiblərə məruz qalırdı. Buna görə də “Molla Nəsrəddin” jurnalında və başqa satirik orqanlarda gizli imza ilə iştirak edən müəlliflər tez-tez imzalarını dəyişməli olurdular. Mətbuatda, xüsusən satirik mətbuatda zamanın ictimai dərdlərini, eybəcərliklərini ürək ağrısı ilə kəskin tənqid atəşinə tutan mühərrirlərin keçmişdə mürtəce qüvvələr tərəfindən necə şiddətli təqib olunmalarına dair yüzlərlə və daha çox misallar gə- tirmək olar. Bakı qoçularının “qozdəstə” götürüb Tiflisə Molla Nəsrəddini (Cəlil Məmmədquluzadəni – Q. M.) öldürməyə get- mələri, Şamaxıda Mirzə Ələkbər Sabirin başına gətirilmiş müsi- bətlər, Suraxanıda mətbuat həvəskarı Əbdülbağı Cəbrayıl oğluna atəş açılması, Mərvdə müxbir Yusif Heydərzadənin polis idarə- sində qətl edilməsi, Təbrizdə İskəndər Qaffarinin məscid həyə- tində döyülməsi və bir başqasının qəzet oxuduğu üçün Təbriz küçələrində doğranması, mollanəsrəddinçi şairlərdən Ə.Qəmkü- sarın Naxçıvanda, Əli Razinin Gəncədə küçədə döyülmələri, müctəhidlərin Mirzə Cəlilin qətlinə fərman vermələri, Mirzə Cəli- lin, Ömər Faiqin və Qəmküsarın dəfələrlə məhkəməyə çəkil- mələri, “Molla Nəsrəddin” jurnalının idarəsinə göndərilən hədə- qorxu məktubları və s. . . Odur ki, yuxarıda deyildiyi kimi, gizli imzalar bəzən “faş” olunur, nəticədə müəlliflər gizli imzalarını da “gizlətmək” məc-
∗ “Şərqi-Rus”, 24 noyabr 1904, № 174. 6 buriyyəti qarşısında qalıb tez-tez dəyişirdilər. Buna görə də bir müəllif bir neçə gizli imzadan istifadə etməli olmuş, hətta, bəzən hansı gizli imzalardan istifadə etdiklərini onların özləri belə son- ralar unutmuşlar. Məsələn, Cəlil Məmmədquluzadənin özü “Molla Nəsrəd- din”də də işlətdiyi gizli imzaların bir çoxunu unutduğu üçün 1927-ci ildə Tiflisdə – jurnalın ilk mürəttiblərindən İsmayıl Haqqı Həsənzadəyə məktub yazıb gizli imzalarını ondan soruşmuşdur. Mirzə Cəlilin həmin məktubuna İ.H. Həsənzadə belə cavab ver- mişdir: “Mən bunu iqrar edirəm ki, məcmuənin Tiflisdə çıxan birinci nömrəsindən ta axıradək “Molla Nəsrəddin” imzası ilə, “Lağlağı” imzası ilə, “Hərdəmxəyal” imzası ilə, “Dəli” imzası ilə, “Cırcırama” imzası ilə və “Dəmdəməki” imzası ilə yazılan cəmi məqalələr sən Cəlil Məmmədquluzadənin öz əli ilə yazılmış mə- qalələrdir”. Əlbəttə, İsmayıl Haqqının göstərdiyi imzalardan Mirzə Cəlil istifadə etmişdir. Lakin həmin imzalardan yalnız Mirzə Cəlil deyil, başqaları da istifadə etmişlər. Məsələn, “Lağlağı” imzası ilə C. Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Məşədi Qurbanəli Şərifov, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev, Rzaqulu Nəcəfov istifadə etdiyi kimi “Mozalan” imzasından da Mirzə Cəlil, Ə. Haqverdiyev, Məşədi Qurbanəli və Salman Mümtaz da istifadə etmişlər. Beləliklə də, bir müəllifin bir neçə imzadan, bir neçə müəl- lifin bir imzadan istifadə etməsi kimi bir hal meydana gəlmişdir. Bir nəfərin bir neçə gizli imzadan istifadə etməsinin səbə- bini mollanəsrəddinçi şair Əli Nəzmi sonralar Mirzə Cəlil haqqın- da yazdığı “Böyük jurnalist” adlı məqaləsində belə izah etmişdir: “Molla Nəsrəddin”in bəzi müxburləri olmuşdur ki, təsadü- fən məcmuəyə bir və ya iki məktub göndərib xoşagələn imzalar atmışdır. Məsələn: Mozalan, Cırcırama, Sırtıq, Lağlağı, Hərdəm- xəyal və s. Sonra isə bu imza sahiblərinin bəzisi idarə ilə heç bir əlaqə saxlamırdı. Mirzə Cəlil imzalar müxtəlif olsun deyə bu im- 7 zaların hamısından istifadə edər və yazdığı felyetonların, məqa- lələrin altında həmən imzaları yazardı”. Aydındır ki, bu cəhət gizli imzaları toplayıb müəyyənləş- dirərkən bizim qarşımıza çıxan birinci ciddi çətinlik olmuşdur. Gizli imzaları toplayarkən müəllifin qarşısına çıxan maneə- lərdən biri də ərəb əlifbasının quruluşundan irəli gələn çətin- liklərdir. Belə ki, həmin əlifbada “ ” hərfi ilə “ ” hərfinin müstəqil səsinin olmaması bu və ya digər imza haqqında qəti fikir yü- rütməyə əngəl törədir. Məsələ burasındadır ki, “ ” və ya “ ” hərflərinin səsi özündən sonra gələn hərflərdən asılıdır. Bir sıra müəlliflər isə bir qayda olaraq öz ad və familiyalarını yazarkən ancaq birinci hərfi göstərmişlər. Bunun nəticəsində bir hərfi müxtəlif səs və şəkillərdə oxumaq və yazmaq kimi bir çətinlik törənmişdir. Məsələn, “ ” hərfi ilə göstərilən imzaları, Eldar, Əkbər, İbrahim, Ordubadi, Özbək, Uluxanlı, Ümid kimi oxumaq da olar, habelə “ ” ilə yazılmış imzanı alaq. Bunu da –Abid, Eynulla, Əli, İsa, Osman, Ömər kimi oxumaq olar. Yaxud “
” hərfləri ilə göstərilmiş imzaları Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Əlipaşa Səbur, Abdulla Sur, Sənətulla Eynullayev, Əli Səbri və başqa şəkildə oxumaq və izah etmək də mümkündür. Buna bənzər başqa misallar da göstərmək olar. Məsələn: “ ” hərfləri ilə yazılmış imza sahiblərini, Əliağa Həsənov, Əli Hüseynzadə, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev, Ələkbər Heydərli, Üzeryir Hacıbəyov, Əliheydər Qarayev, Əliheydər Orucov kimi göstərmək mümkündür. Yaxud, “ ” hərfləri ilə imzalanmış yazıları –Abdulla Şaiq, Əli Razi Şəmçizadə, Əziz Şərif, Əli Şövqi, Abdulla Şövqi, Abbasov Şəmsəddin, Abbas Mirzə Şərifzadəyə istinad etmək olar. Ərəb əlifbası ilə bağlı olan daha bir maneə vardır. O da bir çoxlarının öz adları, atalarının adı, familiyaları, ya da şəhərlərinin adlarının baş hərflərini alıb birləşdirmələri, bunlardan bəzən
8
onlardan istifadə etməlidir. Misal üçün: Məsa – Məmməd Səid Ordubadi
Səma – Sultan Məcid Əfəndiyev Sam – Səttar oğlu Mürşüd
Bəka – Baxşəli Kazım oğlu Axundov Əka – Əbdül Kərim İmamzadə
Məəs – Məmmədəli Sidqi Bati – Böyük Ağa Talıblı
Həya – Hüseyn Yusif oğlu İsmayılov Əya – Əli Yazıdjı
Rəşt – Rza Şahvələd Tiflisli Üfüq – Əhməd Fəxri Qəmərlinski
Emerli – Mikayıl Rəfili (Em – Mikayıl, er – Rəfi, li –li)
Həq – Hacıİbrahim Qasımov Süni surətdə yaradılmış bu “kilidləmələrin” hamısını aç- maq, onları düzgün və dəqiq təyin etmək, əlbəttə, məsul və çə- tin bir işdir. Lakin məlum imzalar haqqında yazılmış və deyilmiş fikirləri bir yerə toplamaq, yazılı sənəd və canlı şahidlərin xati- rələrini nəzərə almaq yolu ilə onların müəyyən miqdarının kimə aid olduğunu göstərmək mümkündür. Kitabın sonunda verilən əlavələr göstərir ki, keçmiş dövri mətbuatı diqqətlə tədqiq et- mək nəticəsində bir çox imzaların sahibini müəyyən etmək olur. Hər şeydən əvvəl bu və ya digər imzanı bir şəxsin adına bağlmaq üçün müəllifin nə vaxt, haradan, nədən, hansı janrda yazdığını, üslub, dil və savad səviyyəsini nəzərə almaq lazım gəlir. Misal üçün, “C.C.” imzası ilə Cabbar Ciqayev, Camobəy Cəbrayılbəyli, Cəfər Cabbarlı, Cabbar Cabbarov, Cəfər Cəfərov və başqaları yazmışlar. Lakin bunların hər birinin öz dövrü, öz üslubu və sahəsi olduğu kimi, digər xüsisiyyətləri də vardır ki, bu və ya digər müəllifi başqasından ayırmağa kömək edir.
9 Bu və ya digər imzanın bir şəxsə aid olduğunu söyləmək üçün imza sahibinin ədəbi fəaliyyətini ardıcıl şəkildə tədqiq etmək və onu izləmək lazım gəlir. Misal üçün, Üzeyir Hacıbəyov uzun müddət mətbuatda çalışmış və müxtəlif imzalardan istifadə etmişdir. O, müxtəlif zamanlarda, ayrı-ayrı qəzet və jurnallarda “Kəs”, “Filankəs”, “Behmankəs”, “Mizrab”, “Musiqiçi”, “Hamamçı”, “Çı” və digər imzaları işlətmişdir. Ü.Hacıbəyov “Həyat”, “İrşad”, “Tərəqqi”, “Həqiqət”, “İqbal”, “Sovqat”, “Yeni İqbal”, “Azərbay- can”, “Məktəb”, “Kommunist” kimi qəzet və jurnallarda çalışdığı zaman yazıların altında bu imzaları qoymuş, həmin mətbuat orqanlarından getdikdə isə, necə deyərlər, imzalarını da özü ilə aparmışdır. Ü. Hacıbəyovun gizli imza seçməkdə özünəməxsus üsulu vardı. O, gizli imzalar üçün eyni məna verən müxtəlif sözlər- sinonimlər seçirdi. Məsələn: “Filankəs”, “Kəs”, “Behmankəs”, “Bikəs”, “Bir nəfər”, “Bir şəxs”, “Bir müəllim”, “Bir adam”, “Bir”, “İki”, “Üç”, “Dörd”, “Beş”. O, məqalə və felyetonlarına başlıq seç- məkdə də eyni üsuldan istifadə etmişdir. Məsələn, “Ordan-bur- dan”,“Oyan-buyan”, “Oyandan-buyandan”, “Dərədən-təpədən” və s. Aydındır ki, göstərilən başlıqlar və imzalar, xüsusən yazıla- rın dil və üslub xüsusiyyətləri Üzeyir Hacıbəyovun gizli imzalarını müəyyənləşdirməyə kömək etmişdir. Bəzi gizli imzaların sahibləri ilə biz yaxın dost və tanış ol- muşuq. Onların mətbuat səhifələrində istifadə etdikləri gizli im- zalar hələ o zaman bizə məlum idi. Məsələn, inqilabdan əvvəl qəzet və jurnallarda müxtəlif gizli imzalarla iştirak edən Məm- mədəli Səfərov (Sidqi) 1911-ci ildə Aşqabadda müəllimlik edirdi. O zaman biz də orada yaşayırdıq. Bu vaxt Bakıda çıxan “Yeni İrşad” və “İqbal” qəzetlərində Aşqabad həyatına dair “Rizə” im- zası ilə məqalələr çıxardı. Bu imzanın M.Səfərova məxsus olması- nı biz onun özündən eşitmişdik. Buna oxşar başqa misallar da çoxdur.
10
Gizli imzaların müəyyənləşdirilməsinə bəzi digər əlamətlər də kömək etmişdir. Məsələn, M. Səfərovun məqalələrinin birində “...bundan sonra “Əfi” imzası ilə yazacağam” ifadəsi vardır. Bun- dan bir az sonra mətbuatda “Əfi” imzası görünməyə başlayır. Aydındır ki, “Əfi”nin sahibi M. Səfərovdur. Gizli imzaların açılmasında arxivlərdə saxlanılan məktublar- dan və materiallardan da istifadə olunmuşdur. Məsələn, Məm- mədəli Sidqinin arxivindəki məktubların içərisində Ordubaddan bir məktub vardır. Həmin məktubda deyilir ki, “... Sənin “Zadə” imzalı məqalələrini oxudum”. Buradan məlum oldu ki, mətbuat- da rast gəldiyimiz “Zadə” imzası M. Səfərovun gizli imzalarından biridir. Başqa bir misal. Yazıçı Yusif Vəzir Çəmənzəminli mətbuat- da nəşr olunmuş bütün məqalələrini kəsib səliqə ilə böyük bir alboma yapışdırıb saxlamışdır. Yazıçının arxivində saxlanan bu albomdakı məqalələrin içərisində “Sərsəm” imzalı məqalələr də vardır. Buna əsaslanaraq belə bir fikirə gəlmişik ki, “Sədayi- həqq” və “İqbal” qəzetlərində “Sərsəm” imzası ilə çıxan məqalə- lərin müəllifi Yusif Vəzirdir. Gizli imzaların müəlliflərini müəyyənləşdirərkən bir sıra çə- tinliklər meydan çıxdı. Onlardan biri budur ki, bir gizli imzadan bəzən bir neçə müəllif istifadə etmişdir. Məsələn, “Hərdəmxəyal”, əsasən, Məmməd Səid Ordubadinin satirik jurnallarda işlətdiyi gizli imzadır. Lakin Məmməd Səid Ordubadinin Culfada yaşadığı illərdə “Molla Nəsrəddin” jurnalında Bakı,Vladiqafqaz, Həştərxan, Aşqabad şəhərlərindən və başqa yerlərdən gələn yazıların altın- da da biz bəzən “Hərdəmxəyal” imzasına rast gəlirik. Görünür, Əli Nəzminin dediyi kimi, “Hərdəmxəyal” imzasından başqa mollanəsrəddinçilər də istifadə etmişlər. Odur ki, “Hərdəmxəyal” imzasını Ordubadidən başqa daha kimlərin işlətdiyini müəyyən- ləşdirmək çətindir. Bu, tək “Hərdəmxəyal” imzasına yox, bir çox başqa gizli imzalara da aiddir. Məsələn, inqilabdan əvvəl “Molla Nəsrəddin”
11 və başqa satirik jurnallarda çıxan mənzum və mənsur felyeton- ların altında “Qoşunəli”, “Mirzə Qoşunəli” imzalarına rast gəlirik. Bu imzaların kimə məxsus olması haqqında bir-birinə zidd fikir- lər vardır.Yazıçı Ə. Haqverdiyevin “Molla Nəsrəddin” jurnalı haq- qındakı xatirəsində deyilir ki, bu imza şuşalı şair Yusif Kənanındır. Lakin yazıçının bacısı oğlu, coğrafiya elmləri namizədi, mərhum Hüsü Mamayev başqa fikirdə idi. Bizimlə söhbətlərin birində o demişdir: “Qarabağın maarifpərvər ziyalılarından Həsənəli bəy Sarı- calinski həmişə “Bəxtsiz cavan” faciəsinin tamaşasında Mirzə Qo- şunəli rolunda çıxış edərdi. Buna görə o, bu adı özünə təxəllüs götürüb satirik mətbuatda həmin imza ilə iştirak etmişdir” . Şuşanın qocaman müəllimlərindən Həsən İxfa Əlizadə bizə göndərdiyi məktubunda iddia edir ki, bu gizli imza onundur. Hə- min imzanın şəkili şair Üryana aid olduğunu da deyənlər vardır. Kitabda bir mənbə kimi göstərilən “Azərbaycan” adında bir neçə mətbu orqanı olmuşdur. “Azərbaycan” 1906-1907-ci illərdə Təbrizdə nəşr olunan satirik jurnal, 1918-ci ilin yanvar-mart ay- larında İran Azərbaycanı demokratlarının Bakıda həftəlik qəzeti, 1918-ci ilin axırlarından 1920-ci il aprelədək Bakıda müsavatın orqanı gündəlik qəzet, 1941-ci ildən başlayaraq Təbrizdə nəşr edilən gündəlik qəzet, 1945-1946-cı illərdə nəşr edilmiş aylıq, ədəbi, ictimai, siyası jurnal və nəhayət, Bakıda Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının aylıq jurnalı. Odur ki, imzaların qarşısındakı “Azərbaycan”ın hansı “Azərbaycan” olduğunu bilmək üçün onla- rın burada göstərilən nəşr tarixləri nəzərə alınmalıdır. Kitabda inqilabdan qabaqkı mətbuat səhiflərində iştirak etmiş bir sıra mürtəce ideyalı müəlliflərin hansı imzalar altında gizləndikləri də açılıb göstərilmişdir. Bundan məqsəd məzmunca zahirdə müsbət nəzərə çarpan bəzi yazıların müəlliflərinin kim olduğunu gənc, tədqiqatçı alimlərə, ədəbi irsimizin öyrənilməsi ilə məşğul olanlara tanıtmaq, onların yazılarından istifadə edər- kən diqqətli olmağı xatırlatmaqdır.
12
Kitabın müqqədiməsində biz bir şeyi də qeyd etməyi özümüzə borc bilirik. O da budur ki, gizli imzaları toplamaqda ilk təşəbbüs mərhum ədəbiyyat həvəskarı Novruz Ağayevə məxsus- dur. Azərbaycan SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun arxivində N. Ağayevin “Gizli imzalar” adlı əlyazması vardır ki, burada 300-ə qədər gizli imzanın müəllifi göstərilmişdir. Həmin əlyazmasının giriş sözündə deyilir. “... Hər imzanı həfriyyat altından çıxarılmış kimi bir yadigar olaraq çıxarıb, silib, təmizləyib xalqımıza və ədəbiyyatımıza təqdim etdim... Bu yolda mənə kömək edənlərin birisi Cəlil Məmmədqulu- zadənin həyat yoldaşı Həmidə xanım Məmmədquluzadə, ikincisi Məmməd Səid Ordubadi, üçüncüsü Məmmədəli Sidqi, dördün- cüsü Əli Nəzmi olmuşdur”. Novruz əminin müəlliflərini müəyyənləşdirdiyi gizli imzala- rın içərisində bəzi yanlışlıqlara rast gəlsək də, onun bu qiymətli əlyazmasından faydalandığımızı bildirib mərhumun xatirəsini hörmət və minnətdarlıqla yad edirik. Gizli imzaların müəlliflərinin müəyyənləşdirilməsində bir neçə vasitədən istifadə etmişik. Bunlardan birincisi və şübhəsiz ki, ən etibarlısı mətbuatdır. Bir çox gizli imzaların müəllifləri bu və digər münasibətlə vaxtilə mətbuat səhifələrində göstərilmiş- dir. Mətbuatda müəllifləri göstərilən gizli imzalara dair yazılar kitabın sonunda verilmişdir. Kitabı nəşrə hazırlarkən faydalandığım vasitələrdən biri də uzun illər boyu ünsiyyət bağladığım canlı insanlardır. Məmməd Səid Ordubadi, Əli Nəzmi, Məmmədəli Sidqi, Salman Mümtaz, Məmmədəli Mənafzadə Sabit, Əliəbbas Müznüb, Cəfər Cabbarlı, Süleyman Məlikov, Balaqədəş Səttaroğlu və başqaları ilə yaxın tanışlığım da həmin imzaları toplamaqda mənə kömək etmişdir. Onlarla ünsiyyətim zamanı müəlliflərini öyrəndiyim gizli imzaları qeydə alardım. Məsələn, 1917-ci ildə inqilabdan əvvəlki Azər- baycan mətbuatının veteranlarından biri – Əliəbbas Müznib ilə Aşqabad şəhərində ilk dəfə tanış olduğum zaman “Tuti” və
13 “Babayi-Əmir” jurnallarındakı gizli imzaların müəlliflərini ondan soruşub “Tuti” jurnalının səhifələrinin kənarlarında qeyd etmiş- dim. Jurnalın həmin komplekti Respublika Əlyazmaları fondunda saxlanılır. Gizli imzaların müəlliflərini müəyyənləşdirərkən, əsaslandı- ğımız etibarlı mənbələrdən biri də şəxsi arxivlər olmuşdur. Bir sıra gizli imzaların müəlliflərinin müəyyənləşdirilməsin- də alimlərimizdən Əziz Şərif, Əziz Mirəhmədov və Abbas Zama- nov öz tədqiqatları və məsləhətləri ilə bizə böyük kömək etmiş- lər. Fürsətdən istifadə edib onlara təşəkkürümüzü bildiririk. Oxuculara təqdim edilən bu kitab gizli imzalara dair ilk tə- şəbbüsdür. Burada dörd minə yaxın gizli imzanın müəllifi gös- tərilmişdir. Ola bilər ki, yuxarıda göstərilən çətinliklər üzündən bunların bəziləri tam dəqiqləşdirilməmiş, bir çox gizli imzalar ki- taba daxil edilməmişdir. Buna görə də müəllif kitabın qüsurlarını, habelə hələ müəyyənləşdirilməmiş gizli imza müəlliflərini gələ- cəkdə bizə bildirəcək oxuculara əvvəlcədən öz dərin minnətdar- lığını bildirir.
Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|