Buraxılışa məsul

 
ÔÈÊÐßÒ ÃÎÚÀ 
 
 
 
 
 
 
 
 
SE×ÈËÌÈØ  
ßÑßÐËßÐÈ 
 
 
Û ÚÈËÄ  
 
 
 
Áàêû 
–
 2014  

  
 
 
 
2
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
 
Buraxılışa məsul: 
Gülxani Pənah 
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
 
Redaktor: 
Tovuz Teymurova 
 
 
Fikrət Qoca. Seçilmiş əsərləri. I cild. 
Bakı, UniPrint, 2014. 
 
 
Xalq şairi Fikrət Qoca 80 illik yubileyi ərəfəsində 
Seçilmiş  əsərlərinin çapında göstərdiyi mənəvi və 
maddi dəstəyinə görə  Ağdaş rayonunun millət vəkili 
Çingiz Əsədullayevə öz minnətdarlığını bildirir. 
 
 
 
ISBN 978-9952-440-24-9 
 
 
 
 
 
 
© F.Qoca, 2014
 
 

                                                                                  
 
 
3
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
 
 
ŞAİR FƏRDİYYƏTİ 
 
(Fikrət Qocanın portretindən cizgilər) 
 
Bir zamanlar Fikrət Qoca, Fikrət Sadıq, Ələkbər Salahza-
də kimi cavan şairlər haqqında belə deyənlər tapılırdı ki, guya 
onlar Rəsul Rza sayağı yazırlar və buna görə də Xalq şairi onla-
rı öz qanadı altına alır... Lakin zaman bu mülahizənin yanlışlı-
ğını dönə-dönə sübut etdi. Müxtəlif xalqların ədəbiyyat tarixlə-
rindən məlum olduğu kimi, hətta  ən qüdrətli sənətkarlara da 
bənzəmək, onları təkrar etmək, yamsılamaq, heç vaxt əsl sənə-
tin, böyük poeziyanın yolu olmayıb və təqlidçilər həmişə uğur-
suzluğa məruz qalıblar.  
Bütün həqiqi şairlər kimi, R.Rza da sənətdə “özünə bən-
zəyənləri” xoşlamırdı. Gənc qələm sahibləri arasında elə  şair-
ləri sevir və yeri gələndə havadarlıq da edirdi ki, onlar təzə və 
təravətli yazır, yeni söz deyirdilər, yaxud deməyə can atırdılar. 
Fikrət isə hələ gənc şair kimi fəaliyyətə başladığı ilk illərdə təq-
liddən, təkrardan bacardıqca uzaq qaçır, az yazır, bəzən qüsurlu 
şeirlər də çap etdirir, lakin bir qayda olaraq öz sözünü - təzə 
sözünü deyirdi. R.Rzada rəğbət oyadan da birinci növbədə 
cavan  şairin  şeirlərindəki məhz bu cəhd, bu meyl idi. Baxın, 
Xalq  şairimiz hələ  təqribən 25 il bundan əvvəl necə uzaqgö-
rənlik nümayiş etdirmişdi. Gəlin, R.Rzanın özünə meydan 
verək, görək bu barədə nə deyib: “F.Qocanın  şeirlərində  məni 
sevindirən bu şeirlərin əksəriyyətində olan qüvvətli yenilik his-
sidir... Onun ən yaxşı şeirlərində mədəni bir şairin, ürəyi sözlə 
dolu... Bir insanın, nəyə isə məhəbbət, nəyə isə nifrət aşılamaq 
istəyən bir şairin səsini eşidirik. Bu səs hələ bərkiyib polad cin-
giltisinə dönməmişdi. Bu səsin xoş ahəngi bəzən qırılır. Lakin 
bu səs Azərbaycan sovet poeziyasının yeni nəğmələrində özü-
nəməxsus bir yer tutmağa başlayır”.(R.Rza. “Mənim fikrimcə”. 

  
 
 
 
4
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
B., 1967, səh.166-167). Ustad sənətkar bu sözləri ona görə belə 
inamla yazmışdı ki, Fikrət Qoca o vaxt həqiqətən də  təzə söz 
demək təşəbbüsü ilə poeziya dünyasına ayaq basan gənc iste-
dadlardan biri idi. Bu çox mühüm xüsusiyyət on illər  ərzində 
F.Qocanı  tərk etməmiş, hətta daha da inkişaf edərək onun ya-
radıcılıq simasını,  şair fərdiyyətini müəyyən edən keyfiyyət 
göstəricisi olmuşdur. F.Qoca heç kimə yox, özünə  bənzəyən 
şairdir. Onun şeirlərindəki səs F.Qoca səsi, şəxsiyyət və sənət-
kar şakəri F.Qoca şəxsiyyəti və şakəridir. 
Fikrət Qocanın lirik qəhrəmanının yetkinləşməsində sü-
rətlə dəyişib inkişaf edən, çox böyük epoxal hadisələrlə zəngin 
olan ictimai varlıqla, zəmanəmizin ruhu ilə yanaşı,  şairin tər-
cümeyi-halındakı  bəzi konkret məqamlar da az rol oynama-
mışdır. O, 1935-ci ildə Ağdaşın Kotanarxı kəndində doğulmuş, 
on nəfərlik ailədə böyümüşdür. Çoxumuz kimi onun da uşaqlığı 
müharibə başlayanda bitmiş, məktəb çağları qələbədən sonrakı 
ilk illərdə qurtarmışdır. O çox çətin zamanda bir uşağın, bir 
yeniyetmənin nəsibi olan isti-soyuğu Fikrət bəlkə də bir qədər 
artıqlaması ilə görmüşdür.  
Mənim yaxşı tanıdığım, ixtisasca həkim, ruhən isə  şair 
olan atası Göyüş kişinin evdə oxuduğu əsərlərin, poeziyaya dair 
ailə üzvləri ilə etdiyi söhbətlərin Fikrətin ilk qələm təcrü-
bələrinə müəyyən təsiri olmamış deyil. Axtarsan, Fikrətin həs-
sas uşaq qəlbinə ilk şeir qığılcımının bəlkə  də elə bu vaxt, bu 
söhbətlər zamanı düşdüyünü görərsən. Respublikamızın Qasım 
İsmayılov, Zərdab rayonları, xüsusən, Ağdaşın Kotanarxı  və 
Üçqovaq kəndləri Fikrətin öz atası və ailəsi ilə birlikdə gəzdiyi, 
yaşadığı, görüb-götürdüyü məntəqələrdir. Onun ilk şeirlərini də 
uşaq dodaqları elə bu zaman pıçıldamağa başlamışdır. Lakin bu 
təşəbbüslərin yalnız bəziləri illər keçdikdən sonra qanad açmış, 
pərvazlanıb ucalmış, artıq sərbəst həyat yollarına qədəm qoyan 
müəllifini arzu və  xəyallarının al-əlvan mənzillərinə uçurmuş-
dur. Fikrət Ağdaş şəhərində Nizami adına orta məktəbi bitirmiş, 
respublikamızın paytaxtında texnikum təhsili görmüş, bir müd-

                                                                                  
 
 
5
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
dət Bakı metrosunun tikintisində ç alışmışdır. Poetik istedadını 
görən və  gələcəyinə ümid bəsləyən Yazıçılar  İttifaqı Fikrəti 
Moskvaya göndərmiş, o, 5 il Qorki adına  Ədəbiyyat  İnsti-
tutunda təhsil almış, biliyini, təcrübəsini artırmış, sənət 
haqqında dünyagörüşünü zənginləşdirmiş, görkəmli  şairlərlə 
yaradıcılıq  əlaqələrində olmuş, özü də bir şair kimi püxtələş-
mişdir. “Bacıqızı” adlı ilk şeiri Bakıda, “Kirpi” jurnalının səhi-
fələrində (1956), “Qağayı” adlı ilk şeirlər kitabı isə Moskvada 
tələbəlik illərində Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında buraxıl-
mışdır (1963). On beş kitabın müəllifidir. F.Qoca mətbuat or-
qanlarında, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında çalışmışdır. 1979-
cu ildən respublikamızın  Əməkdar incəsənət xadimidir. On 
ildən artıq bir müddətdə “Azərbaycan” jurnalının redaksiya-
sında poeziya şöbəsinin müdiri olmuşdur. Hazırda “Qobustan” 
incəsənət toplusunun baş redaktorudur. Azərbaycan yaradıcı zi-
yalılarının bir nümayəndəsi, bir şair kimi F.Qoca ölkəmizin bir 
sıra milli respublikalarına getmiş, səfərlərində də ənənəvi mar-
şrutları “pozaraq” Sibirdə, Baykal sahillərində Uzaq Şərqdə, 
Altay dağlarında və s. yerlərdə olmuş, Avropa, Asiya, Afrika və 
Amerika qitələrinin bir sıra ölkəsində Azərbaycan poeziyasını 
təmsil etmişdir. Onun Macarıstan, Almaniya Demokratik Res-
publikası, Kuba, Qvineya-Bisau, Yuqoslaviya, Qərbi Berlin, 
Vyetnam və s. olkələrdə olması, qısa və uzun müddətli ezamiy-
yətləri, görüşləri, gəzişləri və axtarışları  həmin ölkələr ba-
rəsində yazdığı  bədii və publisistik əsərlərin motivlərinə çev-
rilmişdir.  
F.Qocanın  əsərləri, poetik topluları respublikamızın hü-
dudlarını çoxdan aşıb, Ümumittifaq oxucusunun malı olmuş-
dur. Onun “Literaturnaya qazeta” və “Komsomolskaya pravda” 
səhifələrində, “Drujba narodov”, “Znamya”, “Novıy mir” jur-
nallarında görkəmli rus şairlərinin tərcümələrində və xarici dil-
lərdə dəfələrlə şeirləri, mərkəzi nəşriyyatlarda isə kitabları bu-
raxılmışdır. 

  
 
 
 
6
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
Oxuduğumuz bir sıra hekayə  və povestləri göstərir ki, 
F.Qoca çoxdan bəridir şeirlə yanaşı arabir nəsr yaradıcılığı ilə 
də məşğul olur. Mənim nəzərimə çarpan ilk nəsr əsərini – “Qar 
əriyir” povestini təqribən 20 il bundan əvvəl yazmışdır. Bir sıra 
maraqlı hekayə və povestlərdən sonra qələmini epik janrın daha 
mürəkkəb və məsuliyyətli forması olan romanda sınayan Fikrət 
1987-ci ildə aktual mövzuda “Kələfin ucu” romanının birinci 
hissəsini oxuculara təqdim etmişdir. Birinci hissəsi ayrıca kitab 
halında çap olunmuş bu əsər üzərində yaradıcılıq işini davam 
etdirən müəllif romanın ikinci hissəsini 1989-cu ildə “Azərbay-
can” jurnalında nəşr etdirmişdir. 
F.Qocanın ayrı-ayrı  əsərləri və  sənətkar taleyi barədə 
Bakıda, Moskvada və xaricdə dəfələrlə yazılmış, xalq şairimiz 
B.Vahabzadə və B.Azəroğlu, eləcə də Anar, S.Rüstəmxanlı, bu 
sətirlərin müəllifi və digər tənqidçilər, ədəbiyyatşünaslar F.Qo-
caya həsr olunmuş xüsusi məqalələr dərc etdirmişlər. Onun özü 
də müxtəlif vaxtlarda öz ağsaqqal qələm yoldaşları olan Xalq 
şairlərimiz S.Rüstəm və R.Rza haqqında, bəstəkar Q.Qarayev, 
müğənni Polad Bülbüloğlu və Qədir Rüstəmov barəsində və s. 
məqalələr yazmışdır. Fikrətin “Gəlin bu qapını açaq” məqaləsi 
Azərbaycanda kitabxanaların yarıtmaz vəziyyəti və bu işi lazı-
mi səviyyəyə qaldırmaq barəsində düşüncələrdən, “Naxırçı 
sorağında” adlı kəskin ruhlu çıxışı isə müasir kənd, onun adam-
ları və təxirəsalınmaz problemləri ilə bağlı işgüzarlıqla yazılmış 
səmimi mülahizələrdən ibarətdir. Lakin nə hekayə və povestlə-
rinin, nə  də “Kələfin ucu” romanının məna və  əhəmiyyətini 
azaltmadan deyə bilərəm ki, F.Qoca öz oxucusunun nəzərində 
hər  şeydən  əvvəl görkəmli, istedadlı bir şairdir və onun ayrı-
ayrı roman, povest və hekayələrini biz bu orijinal şairin maraqlı 
nəsr əsərləri kimi qəbul edirik. 
Mənim  şəxsi qənaətimə görə, F.Qocanın “Seçilmiş  əsər-
ləri”(1989) onun bu günə qədər nəşr olunmuş bütün kitabların-
dan həm zahiri cəhətdən (həcmcə, bədii tərtibcə), həm də 
mahiyyət etibarilə  əsaslı surətdə seçilir. Kitabdakı poema və 

                                                                                  
 
 
7
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
şeirlər sözün çeynənmiş  mənasında yox, ilkin, müstəqim, san-
ballı mənasında müasir və aktualdır. Onların heç birinin altında 
yazılma, yaxud nəşr ilini göstərən rəqəm yoxdur. Bunu tərtib-
çinin səliqəsizliyi, yaxud naşirin unutqanlığı ilə izah etmək 
səhv olardı. Əslində isə, hər halda mən bu fikirdəyəm ki, F.Qo-
ca bununla son illərdəmi, yaxud 10-15 il bundan əvvəlmi yazıb 
dərc etdirdiyindən asılı olmayaraq, bütün şeirlərini yaradıcılıq 
cəsarəti və  səmimi bir ərklə oxucularına təqdim edir, onların 
məhz bu günün tələbləri baxımından ələk-fələk ediləcəyindən o 
qədər də nigaran qalmır.  
Bu sözlərim, bəlkə  də, bəzilərində  rəğbət oyatmayacaq. 
Axı son illərdə cəmiyyətimizin həyatı üçün səciyyəvi hal olmuş 
ictimai, ideoloji sarsıntılar və bütünlükdə yenidənqurma prosesi 
elə  vəziyyət  əmələ  gətirmişdir ki, bir qisim şairlər nəinki  şəx-
siyyətə sitayiş illərində, hətta, ümumiyyətlə, 85-ci ilin baharına-
dək yazdıqları əsərlərin heç də hamısını bir daha nəşr etdirmək 
istəməzdilər. Bu, həmin şairlərimizin, bütünlükdə poeziyamızın  
qüsuru olmaqla yanaşı, həm də şəxsiyyətə sitayiş və durğunluq 
zamanlarının özləri ilə şərtlənən faciəsidir. 
F.Qocanın  şeirləri isə vaxtın, müasirliyin ötəri, keçici 
təsirlərinə məruz qalmayıb. Onun yaradıcılığının bu məziyyəti 
barədə danışmaq vacibdir. Məncə, bu məziyyəti yalnız  şəxsi 
keyfiyyət kimi izah etmək doğru olmazdı. Burada Fikrətin po-
eziyaya gəldiyi dövrün dərslərinin,  ədəbi-ictimai meyarlarının 
da rolu böyükdür. Məlumdur ki, F.Qoca 60-cı illər nəslinə mən-
sub  şairdir. Bu nəsil bir çox cəhətdən indiki təbirdən istifadə 
edib desək, 60-cı illərin yenidənqurması  şəraitində formalaş-
mışdır. Həmin nəsil  əvvəlki nəsillərin yaradıcılığının məruz 
qaldıqları çox sınaqlardan xəbərdar oldu və bu cəhət gənc şair-
ləri poziyanın vəzifəsi, xalq mənəviyyatının inkişafında yeri, 
rolu, sənətin taleyi barədə  dərindən düşünməyə vadar etdi. 
F.Qocanın əksər şeirlərinin, poemalarının mövzusu və mətləb-
cə, ruhca köhnəlməməsinin bir səbəbi də məncə, elə bu amillə 
bağlıdır. 

  
 
 
 
8
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
Bir sıra qələm yoldaşları kimi, F.Qocanın da yaradı-
cılığında konyuktura əlamətləri, demək olar ki, yox dərəcəsin-
dədir. Həyatın özündən, onun dərin qatlarından, mürəkkəb in-
san talelərindən bəhs edən bu əsərlər vaxtilə bəzilərinin dodaq 
büzdüyünə baxmayaraq, o zaman da gərəkli və aktual idi, indi 
də. Güman edirik ki, sabahın oxucuları və poeziya həvəskarları 
da öz dövrünə güzgü tutan, düzü-düz, əyrini-əyri əks etdirən bu 
əsərlərə laqeyd qalmayacaqlar. Bəs, buna səbəb nədir? Səbəb 
budur ki, şair elə o vaxt yazdığı şeirləri ilə on illər boyu cəmiy-
yətimizdə hökm sürmüş durğunluğa, amiranə idarə sisteminə, 
onun acı  nəticələrindən biri olan adamlar arasındakı süni 
münasibətlərə öz açıq etirazını dönə-dönə bildirmişdi. 
 
Yanğın salmaq istəyirəm 
Ütülənmiş, sığallanmış iclaslara, 
Göz yaşından məhrum yaslara. 
Yanğın salmaq istəyirəm 
“Anadan müdir doğulanların” 
Quru ədasına, soyuq səsinə, 
...Kitabların, qəzetlərin, soyuq səhifəsinə. 
 
Cəmiyyətimizin həyatındakı çox ciddi nöqsanlara, mənə-
viyyatlarda kök salmış eybəcərliklərə qarşı barışmaz ifşaçı mü-
nasibət, şairin bir çox digər əsərlərinin də ideya-bədi mahiyyə-
tini müəyyən edən əsas meyardır. Mənaca bu əsərlə səsləşən və 
mahiyyətcə onu tamamlayan “Cəsarət” şeiri də indi durğunluq 
dediyimiz o ağır vaxtın özündə doğulduğuna baxmayaraq, hər 
şeydən öncə məhz durğunluğa, ətalətə, ölgünlüyə, cəsarətsizliyə 
qarşı şairin ağır ittihamı deyilmi? 
 
...Cəsarətsiz iclasları 
Açılmamış bağlayın! 
Cəsarəti öldürə bilmərik, sən, mən. 
Cəsarətimiz təqaüdə çıxsaydı 

                                                                                  
 
 
9
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
Əhalimiz xalq olmazdı, 
Torpağımız vətən. 
 
Fikrət Qocanın  əsərləri arasında məramnamə - şeirlər, 
deklorativ bəndlər, şüar-misralar demək olar ki, yoxdur. Lakin 
adsız bir şeirindəki bu misralar şairin lirik qəhrəmanının başqa 
əsərlərindən bizə yaxşı  bəlli olan xarakteri üzərinə gur işıq 
saldığı üçün ondan yan keçmək olmur. 
 
Titrəmək yaraşmır insan səsinə, 
Zəfərlə yaşayaq, zəfərlə ölək. 
Mənim məzarım da Yer kürəsinə 
Düşəcək bir nida işarəsi tək! 
Namərdəm məsləksiz gözlərim gülsə. 
...Məsləkim uğrunda bina tikilsə, 
Qoy məni hörsünlər bünövrəsinə. 
 
Şairin ən uğurlu şeirləri əslində keçdiyimiz yollar, dünəni-
miz, bu günümüz haqqında sənətkar təhkiyəsi, poetik nağıllar-
dır. Onların sevinc doğuranları da var; kədərləndirən, düşün-
dürüb-daşındıran, həyəcanlandıran nağıllar isə daha çoxdur. 
Fikrət ağrılı problemlərdən danışmağı üstün tutan şairlərimiz-
dəndir. Məsələn, vaxtilə Azərbaycanın həqiqətən dilbər guşələ-
rindən biri olan Samuxa və onu adı ilə dillərə düşmüş qalın 
meşələrə, bu meşələrin cüyür-ceyranına,  şirinə-pələnginə tutu-
lan divan haqqında misralar adamı  təlatümə  gətirir. Kür üzə-
rində elektrik stansiyası tikintisi ərəfəsində su altında qalıb 
əbədilik qurban gedən meşənin faciəsinə, canlıların ah-naləsinə 
necə laqeyd qalmaq olar?! Bu qeyri-normal vəziyyəti doğuran-
lara qarşı F.Qoca ən müxtəlif ədəbi vasitələrdən istifadə edərək 
hücuma keçir. Ona-buna yarınıb yaltaqlanmaqla baş girləyən, 
adamların taleyini aldığı ənamlara, təltiflərə qurban verən bəzi 
rəhbərlər sallaqxanada sürü qabağına düşüb soydaşlarını qırğı-
na aparan, öz xəyanəti üçün ovuc-ovuc kişmiş yedizdirən erkə-

  
 
 
 
10
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
cin timsalında kiçik bir şeirin hüdudları dairəsində ibrətamiz 
tərzdə ifşa edilirlər. Şairin qəti qənaətinə görə insan ömrü ancaq 
böyük, nəcib, ülvi məqsədlər uğrunda sərf olunduqda bu sözün 
tam həqiqi mənasında insan ömrüdür. 
 
Ürəyinin astarını üzə çevir, 
Damla gözlərini dənizə çevir. 
İşlət, qoy açılsın beyninin pası. 
Fikrinin önündə qırılacaqdır 
Ulduzlu səmanın mavi yaxası. 
 
Elm, texnika cəmiyyəti sivilizasiyanın hansı  səviyyəsinə 
qaldırırsa-qaldırsın, xalqa, kökə, elə-obaya bağlılıqdan qopar-
mamalıdır. Doqqaz başında yabaya söykənib dayanmış baba-
ların ucalığı, paklığı var bu misaralarda: 
 
Sənin əlin qabar-qabar, 
Mənim ürəyim, 
Onun beyni. 
Hamımız eyni cür 
Fəhləyik, qardaş, 
Eyniyik, eyni! 
 (“Eynilik”) 
 
Sosial vəziyyətindən, peşəsindən, cəmiyyətdəki mövqe-
yindən asılı olmayaraq, bu lirik qəhrəman insan birliyinin bütün 
üzvlərinə eyni gözlə baxmağı, hər hansı sosial qrupa, yaxud 
sinifə isə üstünlük verməməyi təlqin edir. Zatən axı, onların ha-
mısı bir yuvanın övladıdır. Şair adamlar arasında heç bir fərqə 
baxmadan hər kəsin üzərinə ali vətəndaş məsuliyyəti qoyur: 
 
İnsan kimi yaşasaq, 
Yaşamalı dünyadı, 
Gözəl dünyadı, vallah! 
(“Gərəyim deyil”) 

                                                                                  
 
 
11
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
F.Qocanın lirik qəhrəmanı  təbiətən həssasdır. O, hətta, 
budağını quşlar, kölgəsini insanlar tərk etmiş ağacların hıçqırı-
ğını eşidir, duyur və öz şəxsi kədəri kimi yaşayır. Bu lirik qəh-
rəmanın  ən həssas anlarından birinə “Quru çinarın nəğməsi” 
şeirində rast gəlirik. Bu əsərdə təbiət özünün ən əlvan, ən zən-
gin çağında təsvir olunur. Necə deyirlər, gül bülbülü, bülbül də 
gülü çağırır. Lakin belə bir vaxtda da lirik qəhrəmanın gözündə 
quşlar qəmli, şehli lalələrin gözləri yaşlıdır. Laləli dağlar özləri 
də onun nəzərində döyüşdən təzəcə dönmüş Babəkin qanlı köy-
nəyini xatırladır. O, bu kəndə  gəldiyi üçün dərin peşmançılıq 
duyğuları yaşayır. Bilirsinizmi nə üçün? Çünki... əri tərəfindən 
döyülmüş bir qadını ağlayan görüb... 
Ancaq Fikrətin qəhrəmanı yalnız kədər və qüssə duyğu-
ları, kövrək əhval-ruhiyyə yaşamır. Bu qəhrəmanın həyəcanlar 
və qayğılar dünyası geniş və əhatəlidir. O, yeri gələndə qəzəb-
lənir də. Rüşvət puluna arvadına bər-bəzək, uşağına əlifba kita-
bı alanlara qəlbinin bütün gücü ilə üsyan edir, belələrini xəcalət 
sütununa mıxlayır. Şair yaradıcı təfəkkürdən, yenilik hissindən 
məhrum olub köhnə  vərdişlə  işləyən,  ətrafda baş verən yeni-
liklərdən cin bismillahdan qorxan kimi qorxub qaçan insanları 
iş yerinə buraxmamağa çağırır.  
F.Qocanın çox iti, dəqiq müşahidə qabiliyyəti var. Şeirləri 
belə bir fikri söyləməyə əsas verir ki, o, necə deyərlər, adamın 
bu üzünə baxanda o biri üzünü də görür... Yaradıcılığının bu 
keyfiyyəti haqqında çox maraqlı bir mülahizəni nəzərə çat-
dırmaq istərdim. Anar özünün “Sizsiz” adlı məşhur sənədli ro-
manında atasının vəfatı ilə bağlı o müdhiş gündə ürəyinə hakim 
kəsilmiş duyğularını, üzücü yaşantılarını  təsvir edərək yaz-
mışdır: 
“Mənə elə gəlirdi ki, içəri dünyamın ən xəlvət hücrələrin-
də gizlətdiyim bu hisslərdən heç kəsin xəbəri yoxdur...Sən 
demə... 
Çarpayıda 
Rəsul Rzanın 

  
 
 
 
12
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
Üzünə çəkilib 
Yüz illərin 
Ağ yuxusu. 
Anar təslim olub 
Qısılıb küncə... 
Saçlarından, üzündən 
Axıb tökülür 
Neçə ildir ürəyində 
Gəzdirdiyi qorxusu. 
 
Fikrət Qocanın “Rekviyem”ində atamın ölümünü, ölü-
mündən sonrakı ilk saatları təsvir edən sətirləri oxuyanda gör-
düm ki, “illər boyu ürəyimdə gəzdirdiyim qorxumu” gəzdirə bil-
məmişəm” (Anar.”Dünya bir pəncərədir”. Bakı, səh.377-378).  
Hər bir azərbaycanlının qəlbinin sarı siminə çevrilmiş 
Qarabağın vüqarlı zirvələri, sərt qayaları, Muğanın, Milin səfalı 
yaylaqları, Talışın adama gəl-gəl deyən meşələri, çiçəkləri, ot-
ları, Kür, Araz çayları, Xəzər dənizi, ay, günəş Fikrətin şeirlə-
rində ürəyə yatan bədii obrazlara çevrilərək bir gündə yüz cür 
çalar kəsb edən  şair qəlbinin tərcümanı kimi yaşayır, xəyala 
dalır, kədərlənir, sevinir. 
 
Günəş payız yarpağı tək 
Qopur düşür üfüqdən, 
Qaranlığın saçlarına 
Çılçıraqlar salır dən. 
...Ay gümüşü kölgəsini 
Sərib çölə, tarlaya, 
Göy bənzəyir çiçək açmış 
Yamyaşıl bir talaya. 
 
Bu misralarda “axşam” sözü yoxdur. Lakin məhz qaş qa-
ralan, necə deyərlər, “şər qarışan” vaxt olduğu aşkardır. Görə-
sən, axşam  şairin doğma yurdu Ağdaşın Kotanarxı  kəndində 

                                                                                  
 
 
13
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
hamı üçün bu cür düşür? Yəqin ki, yox. Amma F.Qoca həmin 
təbiət hadisəsini bu cür görür və ondan məhz bu şəkildə danışır. 
Həsrət, heyranlıq, heyrət, yumor, kinayə, həyəcan, qəzəb 
– F.Qocanın  şeirlərində  hərəsi öz yerində  təzahür edən duy-
ğuların mükəmməl buketidir. Şair “Rədd olsun müharibə, hamı 
sülhü qorumalıdır!” qəbilindən olan şüarlar demir, müharibənin 
şikəst qoyduğu həmvətənlərimizə qarşı  şəfqətli olmağa da 
çağırmır. Lakin onun “Krıma qar yağıb”  şeirində müharibədə 
ayaqlarının ikisini də itirmiş bir kişi qızdırmanın  şiddətindən 
elə bir hala düşür ki, arvadına “qıçlarım üşüyür, ayaq barmaqla-
rımı ovxala” deyir. Bu şeirin soyuğuna üşüməyə bilmirsən. Bu 
soyuq səni elə silkələyir ki, bütün varlığınla müharibə tö-
rədənlərə, bəşəriyyəti uzun müddət maddi və mənəvi qısırlığa, 
adamları  əlsizliyə - ayaqsızlığa, cəmiyyəti başsızlığa məruz 
qoyanlara qarşı vulkan kimi püskürmək istəyirsən.  
Sənətkarlıq baxımından Fikrətin istifadə etdiyi üsul və 
vasitələr çoxcəhətli olub bir-birinə  bənzəmir. Bəzən hətta o, 
xalq danışıq dilində tez-tez işlənən elə ifadələrə yeni cizgi, yəni 
cilvə verə bilir ki, ilk baxışda adi təsir bağışlayan həmin ifadə-
lər yeni, daha qüvvətli məna kəsb edərək Fikrətin  əsərinə xü-
susi bir gözəllik gətirir. 
 
Əgər çatılsaydı qaşın kamanı, 
Kainat xətrinə dəysəydi əgər, 
Elə silkələrdim mən asimanı 
Ulduzlar tut kimi tökülərdilər. 
 
Xalq danışıq dilinə  məxsus olan “tut kimi tökülərdilər” 
ifadəsi ilə “asiman”, ulduz və kainat kimi, necə deyərlər, “biz-
dən uzaq” kosmoqonik anlayışlar çox incə bir mətləbin ifadəsi 
üçün qovuşdurulmuş və şeirin mənaca sanballı, ifadəcə ahəng-
dar çıxmasını  təmin etmişdir. Ümumiyyətlə, dilin canli, bəzən 
isə gözlənilməz ifadə formalarına yaradıcı münasibət Fikrət 

  
 
 
 
14
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
Qoca  şeirinə  səlislik, rəvanlıq kimi çox dəyərli keyfiyyətlər 
aşılayır: 
 
Vallah, düzü, mat qalmışam: 
Sən bunu hardan öyrəndin! 
Insanlar səndən öyrəndi, 
Sən insanlardan öyrəndin! 
 
Fikrətin başdan-başa metafora üzərində yazılmış “O kim-
dir oxuyan bu gecəyarı?” kimi şeirləri də vardır. Lakin onun 
əsərlərini oxucu üçün munis və cazibədar edən yalnız metafo-
ralar deyil. Şeirlərinin digər forma komponentləri  də, məsələn, 
ahəngi də, obrazları da, qafiyələri də beləcə cazibədar və 
təsirlidir. 10, 8, 4, 3 və 2 misralı minatürləri başdan-başa kina-
yədən yoğrulmuş sabirvari şeirlər, Cavidanə-filosofanə  əsərlər 
onun yaradıcılığının təkcə mövzuca deyil, forma, ifadə  tərzi 
baxımından  da zəngin olduğunu göstərir. Bu şeirlərdə poetik 
fikir sudan (sözçülükdən) xali olub, qiymətli cövhər halındadır. 
Başqa bir şair tamam özgə bir əhval-ruhiyyədə bu şeirlərin hər 
birinin mövzusunda 50-100 misralıq  əsər yaza, variasiyalar 
quraşdıra bilərdi. Ancaq Fikrət belə etmir, bu yol ilə getmir, 
uzunçuluqdan qətiyyətlə imtina edir, nəticədə isə öz müxtəsər 
şeirlərində mətləbin yığcam, poetik ifadəsinə nail olur. 
Yuxarıda formadan danışdıq. F.Qoca sərbəst də yazır, 
heca ilə də. O, hecanın özünün də beşlik, yeddilik kimi nisbətən 
az işlənən formalarından istifadə edir. Yeri gələndə isə əruzun 
da bəzi əlamətlərindən faydalanır.  
 
Təyyarədəyəm, göyləri fəth etmədə  
                                              sürət,  
Çərxi fələyin sürətini etmədə 
                                             sürət.  

                                                                                  
 
 
15
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
“Uzaq  Şərqin üfüqlərində Cavidi xatırladım”  şeirinin bu 
ilk misraları öz ağır - ləngər vəzni ilə bizi ürəkləri parçalayan 
faciəli bir şair taleyindən söz açılmasına hazırlayır. 
Poemalarının ən qiymətli məziyyəti onların yığcamlığıdır. 
Fikrət təbiətən, bütün hüceyrələrinə, iliyinə  qədər lirik şairdir. 
Fikrəti tanımayan, onun digər əsərlərindən bixəbər, lakin həssas 
oxucular da bu poemaları bircə dəfə oxusa, müəyyən edə bilər 
ki, onlar məhz mükəmməl bir lirik şairin qələminə məxsusdur. 
Bu hadisə  və insanlara, öz təsvir və  tərənnüm obyektinə lirik 
baxışın vüsəti ilə bağlıdır. Elə şairin insan surəti yaratmaq, onu 
umumiləşdirmək səriştəsini, bədii portret çəkmək, canlandır-
maq qabiliyyətini, bu sahədəki lakonizmi götürək. Bu ba-
xımdan “İstanbulda bir ceviz ağacı var” poemasındakı aşağıda-
kı misralar nəzərimizi cəlb etdi: 
 
Susur Gülxanə parkında 
Bir ceviz ağacı. 
Öz vətənində qərib, 
Meyvəsi dadlı, 
Taleyi acı –  
Ceviz ağacı... 
 
Bu bir neçə misra zəmanəmizin böyük şairlərindən biri 
olan Nazim Hikmətin, bizim bir çoxumuzun şəxsən görüb 
ünsiyyətdə olduğu, şeir qədri bilənlərin ürəkdən sevdiyi böyük 
sənətkarın obrazını, onun çox keşməkeşli həyat və yaradıcılıq 
salnaməsini gözümüz önündə canlandırır. “Yığcamlıq istedadın 
bacısıdır”(kratkost sestra talanta) deyiblər. Bu yığcamlıq, az 
sözlə çox mətləb, böyük fikir, vüsətli mənzərə, real portret ya-
rada bilmək sanki F.Qoca istedadının boyuna biçilmişdir. Gə-
tirilən misralardakı informatik material, misraların daşıdığı fikir 
yükü nə qədər sanballı olsa da, onların ümumi ruhu, mahiyyəti 
bir o qədər qəribə  şəkildə lirik əhval-ruhiyyənin inikasına, 
ifadəçisinə çevrilmişdir. “Meyvəsi dadlı – taleyi acı” kontrastı-

  
 
 
 
16
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
nın təxəyyülümüzdə oyatdığı aləmdə Nazim Hikmətin,  əsas 
hissəsi həbsxanalarda və qürbətdə keçən, lakin heç vaxt sarsıl-
mayan mərdanə ömrü özünün bütün əsas  şaxələrilə canlanır. 
Bildiyimiz kimi, ceviz-qoz bir çox bitkilərə müyəssər olmaya-
caq dərəcədə  təbiətin amansız sınaqlarına sinə  gərən, uzun 
ömürlü, vüqarlı ağaclardan ibarətdir. Məhz bu keyfiyyət, bir də 
N.Hikmətin özünün məşhur misraları ilə ürək açan assosiasiya 
doğurması türk poeziyasını dünyada şöhrətləndirmiş şairin lirik 
obrazının unudulmaz cizgilərini  əhya edir. Söz yox ki, bu, 
F.Qocanın bədii surət yaratmaq üçün istifadə etdiyi yeganə üsul 
deyil. Belə üsullar Fikrətin poemalarında çoxdur. Şairin epik 
təhkiyəyə üstünlük verdiyi əsərləri də var ki, onları “Təkərlər 
geriyə fırlanır” poeması daha yaxşı təmsil edir. 
Poemada vəzifəsi başında qəhramanlıqla həlak olan sürü-
cünün faciəli obrazı yaradılmışdır. Bu cümlədəki “vəzifəsi ba-
şında” sözləri adətən hüquq mühafizə orqanlarında çalışan 
adamların fəaliyyəti və  qəhrəmanlığı ilə bağlı olaraq işlədilir. 
F.Qoca isə bir avtobus sərnişininin düşdüyü elə çıxılmaz vəziy-
yəti təsvir edir ki, onlarca insanın taleyi bir sürücüdən, onun və-
zifə borcuna münasibətindən, qəzanı dəf etmək üçün çıxış yolu 
tapmasından asılıdır. Bu yol onun özünün həyatını tələb edəndə 
də sürücü tərəddüd göstərmədən müdhiş, lakin insanlıq, 
vətəndaşlıq borcu baxımından yeganə düzgün addımı atır, özü-
nü dərəyə, uçuruma doğru gedən maşının təkəri altına ataraq 
insan qırğınının qabağını alır.  
Hadisələr elə təbii təsvir edilmişdir ki, biz sürücünün dinc 
quruculuq zamanı göstərdiyi qəhrəmanlığı Böyük Vətən mü-
haribəsinə həsr edilmiş “Yaralı çiçəklər” poemasında sovet ra-
bitəçisinin qəhrəmanlığı  səviyyəsində qavrayırıq. Hər iki po-
emadan çıxan nəticə budur ki, qəhrəmanlıq göstərmək üçün 
gərgin, indi çox dəbdə olan sözlə desək, ekstremal şərait təkcə 
müharibədə deyil, adi, gündəlik həyatımızda da mövcuddur. 
Təki qəhrəmanlığa hazır oğullar olsun. 

                                                                                  
 
 
17
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè
 
 
Bu müxtəsər yazıdan da bir daha göründüyü kimi şair 
fərdiyyəti Fikrət Qocanın yaradıcılığında özünü hər addımda 
biruzə verən çox vacib bir keyfiyyətdir. Bu baxımdan onun 
əsərləri ilə şəxsiyyəti arasında qəribə bir uyğunluq mövcuddur. 
Həyatda çox sakit, həlim təbiətli, ədəbi yığıncaqlarda da, xeyir-
şər məclislərində  də  həmişə diqqətdən yayınan bir adam kimi 
tanıdığımız F.Qoca əsərlərində yüksək dərəcədə  həssas və  hə-
yacanlı, xalqın, vətənin, dünyamızın böyük dərdlərini yumruğu 
boyda ürəyində daşıyan narahat, cəfakeş bir şairdir. Onun ən 
populyar, ictimai problem və anlayışlara özünəməxsus yetkin 
münasibətini şərtləndirən də elə məhz bu şair fərdiyyətidir. Öz 
qənaətimin növbəti sübutu kimi bu sakit təbiətli insanın, nara-
hat şairin portret cizgiləri barədə söhbəti onun yenidənqurmaya 
həsr olunmuş şeirinin bir parçası ilə bitirirəm: 
 
Çox iş görüldü, 
Bəzən bir gözümüz ağladı, 
Bir gözümüz güldü, 
Ayılma, yenidənqurma oldu. 
Yeni həyat quruldu, 
Yeni həyat uğrunda 
Yenidənqırma oldu, 
Faşizm vəbasından 
Yeni həyatımızı 
Yenidənqoruma oldu. 
Yenidənqoruma uğrunda 
Yenidənqırma oldu. 
Qırıla-qırıla qisas aldıq, 
Zəfər çaldıq? 
Yenidən ucaldıq. 
Yenidən dirçəlmə, 
Yerindəndurma oldu. 
Yenə, yenə yerimək yerinə 
Yerindədurma oldu. 

  
 
 
 
18
Ôèêðÿò Ãîúà
 
 
 
Yaxşı ki, yenidənqırmasız keçdi. 
Getdik, elə getdik ki, 
Minən mindi, düşən düşdü. 
İlk dəfə “sübut olundu” ki, 
Beş də üçdü, üç də beşdi. 
Məlum oldu ki,  
İşdə işsiz oturmaq da 
Gəlirli bir işdi. 
İndi yenidənqurmadı, 
Hələ də yenidənqırmaq, 
Hələ də yerindədurmaq, 
Hələ də yerindəndurmaq 
İstəyən var, 
Yaxşı deyən var, 
Pis deyən var, 
Gözləyən var. 
Lakin tarix heç vaxt 
Geri fırlanmadı, 
Bu qəti yürüşün adı – 
                  YENİDƏNQURMADI! 
 
Görmək çətin deyil ki, buradakı yenidənqurma anlayışı 
adi, publisist anlayış deyil. Şair onu öz şəxsi vətəndaş həyəcan-
ları, narahat fikirləri ilə yükləmiş, ona yeni tutum vermiş  və 
buna görə  də  həmin anlayış poetik yenidənqurma hüququ qa-
zanmışdır. Poetik yenidənqurma anlayışında isə oxucu yalnız 
keçdiyimiz mürəkkəb yolların yanlışlarını, məhrumiyyət və 
iztirablarını görmür, duymur, həm də taleyimizin qəti dönüş 
mərhələsini hiss edir; elə bir dönüşü ki, gələcəyə ümid və inam 
iqtidarına malikdir. 
 
Bəkir Nəbiyev 

                                                                                  
 
 
19
Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè