Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

4. Kiçik partlayıĢlar dünyası. 
Bir  qrup  astronom  isә  astronomik  müĢaһidәlәrә 
müvafiq  olan  digәr  bir  nәzәriyyәni  irәli  sürmüĢlәr.  Bu 
nәzәriyyәyә görә dünya baĢlanğıcsız vә sonsuzdur. Maddә 
daim  kiçik  partlayıĢlar  nәticәsindә  yaranır.  Bu  yeni 
nәzәriyyәyә görә Kainat tәdricәn geniĢlәnir vә qalaktikalar 
formalaĢır
1
. 
ELMĠ SĠRLƏR 
1.  Bәzi  tәfsirçilәr  Fussilәt  surәsinin  11-ci  ayәsi  һaqqında 
yazırlar:  ― ىبخد يُ‖  [hiyə  duxanun]  ifadәsi  göstәrir  ki, 
göyün yaradılıĢı öncә geniĢ qaz kütlәlәrindәn baĢlamıĢdır. 
Bu ilk yaradılıĢ һaqqındakı son elmi tәdqiqatlarla üst-üstә 
düĢür.  Ġndi  dә  çoxlu  sayda  ulduz  sıx  qaz  vә  tüstü 
formasındadır.
2
 
2. Tәfsirçilәr ―كرس‖  [rətq]    vә  ―كزف‖  [fətq] ifadәlәri  (göylәr 
vә  Yerin  öncә  bir-biri  ilә  bitiĢik  bir  vәziyyәtdә  olub 
sonradan  һissәlәrә  ayrılması)  һaqqında  üç  eһtimalla  çıxıĢ 
etmiĢlәr: 
a)  Göy  vә  Yerin  öncә  bir-biri  ilә  bitiĢik  olması 
yaradılıĢın baĢlanğıcına iĢarәdir. Alimlәrin fikrincә Kainat 
öncә  çox  böyük  vaһid  yanar  (qızğın)  buxar  Ģәklindә 
olmuĢ,  daxili  partlayıĢ  vә  һәrәkәt  nәticәsindә  tәdricәn 
                                                 
1
 Bax: ―Kosmos vә qalaktikanın yolu‖, sәһ. 34-50. 
2
 ―Tәfsiri-nümunә‖, c. 2, sәһ. 228. 

---

29 
 
parçalanaraq 
ulduzları, 
planetlәri, 
Yer 
kürәsini, 
ümumilikdә  GünәĢ  sistemini  әmәlә  gәtirmiĢdir.  Kainat 
һәlә  dә  geniĢlәnmәkdәdir.  Әһli-beytdәn  (ә)  gәlәn  bәzi 
rәvayәtlәrdә dә bu eһtimala iĢarәlәr var
1
. 
b)  BitiĢiklik  vә  ya  bütövlәĢmәdәn  mәqsәd  Kainatın 
maddәlәrinin  öncә  yeknәsәq,  sonsuz  kiçiklikdә  vaһid  bir 
maddә  Ģәklindә  olmasıdır.  Lakin  zaman  keçdikcә 
maddәlәr  bir-birindәn  ayrılaraq  yeni  tәrkiblәr  әmәlә 
gәtirdilәr.  Belәcә  göydә  vә  Yerdә  һeyvanlar,  bitkilәr  vә 
digәr varlıqlar meydana gәldi.
2
 
c)  Göyün  bitiĢik  olmasından  mәqsәd  әvvәlәr  yağıĢın 
yağmamasıdır.  Yerin  bitiĢikliyindәn  isә  mәqsәd  әvvәllәr 
һeç  bir  bitkinin  bitmәmәsidir.  Lakin  Allaһ  bu  ikisini  bir-
birindәn  ayırdı.  Göydәn  yağıĢ  yağdırdı,  Yerdә  müxtәlif 
növ bitkilәr bitirdi. 
Әһli-beytdәn  (ә)  gәlәn  xeyli  sayda  rәvayәt  dә  son 
eһtimala iĢarәlәr vurur
3
. Әlbәttә, mәlum ayә yuxarıda qeyd 
olunan һәr üç eһtimalı әks etdirә bilәr. 
3.  Ayәtullaһ  Mәrifәt  Әnbiya  surәsinin  30-cu  ayәsi 
һaqqında geniĢ söһbәt açır vә öncә qeyd etdiyimiz üçüncü 
eһtimalı  (yağıĢın  yağmaması  versiyasını)  rәdd  edir.  Onun 
fikrincә bu eһtimal ayәnin mәnasına qarĢıdır vә bu mәsәlә 
ilә bağlı әlimizdә olan rәvayәtlәr zәifdir. 
Ġkinci  eһtimalı  (müxtәlif  varlıqların  sonsuz  kiçiklikdә 
vaһid  bir  maddәdәn  yaranması)  Fәxr  Razi  tarixi 
ardıcıllıqla  Qütadә,  Sәid  ibn  Cübeyr,  Әkrәmә,  Ġbn 
Abbasdan nәql edir vә bunu keçmiĢdә vә müasir dövrdә әn 
çox  qәbul  edilәn  nәzәriyyә  һesab  edir.  O,  Әbu  Müslüm 
Ġsfaһanidәn  ―كزف‖  [fətq]  sözünün  digәr  mәnasının  da 
                                                 
1
 Yenә orada, c. 13, sәһ. 394, 395. 
2
 ―Әl-Mizan‖, c. 14, sәһ. 278, 279. 
3
 ―Tәfsiri-Safi‖, c. 3, sәһ. 347. 

---

30 
 
olduğunu  nәql  edir.  Burada  ―كزف‖  [fətq]  sözü  icad  etmәk, 
izһar  etmәk  mәnalarını  ifadә  edir.  Hәzrәt  Әlinin  (ә) 
―Nәһcül-bәlağә‖ kitabında qeyd olunan söylәmi dә һәmin 
mәnanı ifadә edir.  
ءاْجلأا كزف
...
    Allaһ )ucsuz-bucaqsız( sәmaları yardı. 
یلؼلا داْوسلا يیث كزف نث 
...
 Sonra isә sәmaların arasını açdı
1
. 
Onun  fikrincә,  bu  mәna  Fussilәt  surәsinin  11-12-ci 
ayәlәri  ilә  uyğundur.  Yәni  ayәdә  sözü  keçәn  tüstüdәn 
mәqsәd  göylәrin  vә  Yerin  yaradılıĢındakı  ilkin 
materiyadır.  Hәmin  surәdә  oxuduğumuz  بیزئا [i`tiya]  feli 
genetik  (tәkvini)  әmr  mәnasını  ifadә  edir.  Ayәdәn  aydın 
olur  ki,  göylәr  yaranmazdan  öncә  (onların  ilkin  maddәsi) 
mövcud  idi.  Allaһ  onları  müәyyәn  formalara  saldı. 
Tәntavinin  fikrincә  bu  ayәlәrin  mәzmunu  Quranın  elmi 
möcüzәlәrindәndir
2
. 
O,  P.  Laplas  vә  baĢqalarının  Kainatın  yaranması  ilә 
bağlı elmi araĢdırmalarını qeyd edәrәk belә bir nәticә әldә 
edir ki, Quranın mәqsәdi elmi mәsәlәlәri bәĢәrә çatdırmaq 
deyil.  Allaһ-taala  göylәrin  yaradılıĢı  ilә  bağlı  bәzi 
mәsәlәlәrә  toxunsa  da  vә  bu  elmi  nәzәriyyәlәr  üst-üstә 
düĢsә dә mәnası bizә tam bәlli deyil
3
. 
4.  Alimlәrdәn  biri  dünyanın  yaradılıĢı  adı  altında 
Fussilәt  surәsinin  11-ci  ayәsini  geniĢ  izaһ  edәrәk  ilkin