Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

4.  Ġnsanın  yaradılıĢının  ikinci  mәrhәlәsinә  iĢarә 
vuran  ayәlәr  (insan  surәti  verilmәsindәn  sonra, 
Adәmin (ә) seçilmәsindәn öncә). 
                                                 
1
 Yenәr orada, sәh. 42 
2
 Bu versiyaların әn mühümü aĢağıdakılardır: 
1.Qadın vә kiĢi spermasının qatıĢığı; 
2. Ġrsiyyәt vә genetik amillәr; 
3. Nütfәnin (spermanın) tәrkibi vә s. (―әl-Mizan‖, c. 20, sәh. 209, 
210; ―Tәfsiri-nümunә‖, c. 25, sәh. 334). 

---

156 
 
“İnsanlar tək bir ümmət idi. Allah onlara müjdə verən 
və  xəbərdarlıq  edən  (əzabla  qorxudan)  peyğəmbərlər 
göndərdi,  insanlar  arasındakı  ixtilafları  ayırd  etmək  üçün 
O,  peyğəmbərlərlə  birlikdə  haqq  olan  kitab  nazil  etdi. 
Halbuki 
özlərinə 
aşkar  dəlillər  gəldikdən  sonra 
aralarındakı  kin  (və  həsəd)  üzündən  (dində)  ixtilafda 
bulunanlar kitab əhlindən başqası deyildir”
1
. 
 
 
 Yunus  surәsinin  19-cu  ayәsi  dә  bu  mәzmundadır. 
Ayәtullah  MeĢkininin  fikrincә  insana  surәt  verildikdәn 
sonra  vә  Adәm  (ә)  onların  arasından  seçilmәzdәn  öncә 
insanlar  uzun  müddәt  vahid  bir  toplum  Ģәklindә  hәyat 
sürmüĢlәr.  O,  yuxarıda  sözügedәn  iki  ayәni  bu  zaman 
fasilәsinә (mәrhәlәyә) aid edir
2
. 
Ayәtullah  Mәkarim  ġirazi  dә  Bәqәrә  surәsinin  213-cü 
ayәsini  bәĢәr  hәyatının  4  mәrhәlәsinә  aid  olduğunu 
bildirir
3
.  
 Onun fikrincә dinin göndәrilmәsi insanın yaranması ilә 
eyni  dövrә  tәsadüf  etmir.  Dinin  göndәrilmәsi  sinifli 
cәmәiyyәtә keçid dönәminә tәsadüf edir. Demәli, ilk ulul-
әzm peyğәmbәrin Adәm (ә) deyil, Nuh (ә) olduğunu desәk 
yanılmarıq
4
. 
 
YEKUN 
Qeyd olunan ayәlәrdәn iki nәticә çıxarmaq olar: 
1.  Ġnsan  Yer  kürәsindә  yarandıqda  iki  mәrhәlәdәn 
keçmiĢdir. Birinci mәrhәlәdә heç bir din vә ya peyğәmbәr 
olmamıĢdır. Sonradan hәzrәt Adәm (ә) seçilmiĢ vә insanlar 
                                                 
1
 Bәqәrә, 213. 
2
 ―Quranda tәkamül‖, sәh. 27-28. 
3
 ―Tәfsiri-nümunә‖, c. 2, sәh. 58. 
4
 Yenә orada. 

---

157 
 
dinli  cәmiyyәt  Ģәklindә  yaĢamağa  baĢlamıĢlar.  Demәli, 
hәzrәt  Adәm  (ә)  ilk  yaranan  insan  deyil  (Bu,  Darvinin 
Tәkamül nәzәriyyәsi ilә üst-üstә düĢür). 
2.  Peyğәmbәrlәrin  (ә)  göndәrilmәsi  iki  cür  olmuĢdur. 
Birinci mәrhәlәdә Adәm (ә) yaradıldığından vә onun nәsli 
artdıqdan  sonra  heç  bir  Ģәriәt  vә  ya  kitab  verilmәyәn 
peyğәmbәrlәr  göndәrilmiĢ  vә  bәĢәrә  ibtidai  fәrdi 
hәyatlarında  bәlәdçilik  etmiĢlәr.  Ġkinci  mәrhәlәdә  sinifli 
cәmiyyәt  formalaĢmıĢ  vә  insanlar  qanuna  ehtiyac 
duymuĢlar. Bu zaman hәzrәt  Nuh  (ә) kimi  Ģәriәt vә kitab 
sahibi  peyğәmbәrlәr  göndәrilmiĢlәr.  Demәli,  ikinci 
nәticәyә görә Adәm (ә) Yerdә yaranmıĢ ilk insan olmuĢdur 
(Bu,  ―Növlәrin  dәyiĢmәzliyi‖  nәzәriyyәsi  ilә  dә  üst-üstә 
düĢür). 
Ayәtullah  MeĢkini  birinci  versiyanı  әsas  götürmüĢ, 
Ayәullah  Mәkarim  ġirazi  isә  ikinci  versiyaya  üstünlük 
vermiĢdir.  Qeyd  olunan  iki  versiyaya  nәzәrәn  qәti  olaraq 
ayәnin  hansı  nәzәriyyәni  (növlәrin  tәkamülü,  yoxsa 
dәyiĢmәzliyi) tәsdiq etdiyini demәk mümkün deyil.