Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

2.  Adәmin  (ә)  torpaqdan  yaradıldığını  bildirәn 
ayәlәr. 
 
 ٌُىُكََُف ٍُ  ُهَن َلاَ  َّىِح ٍ ا َسُت ٍِي ُهَقَهَخ َوَدآ ِمَخًََ  ِ ّللّا َدُِع ًَسُِع َمَخَي ٌَِّإ
 
                                                 
1
 ―Quranda tәkamül‖, sәh. 48. 
2
 ―Tәfsiri-nümunә‖, c. 3, sәh. 245. 
3
 Yenә orada, c. 5, sәh. 367. 

---

161 
 
“Allah yanında İsa da Adəm kimidir. Allah onu (Adəmi) 
torpaqdan  yaratdı.  Sonra  ona:  "(Bəşər)  ol!"  -  dedi,  o  da 
oldu”
1
.
 
“İnsanı (Adəmi) saxsı kimi quru palçıqdan O yaratdı”
2
.
 
  
Doktor  Әbu  Hәcәr  yuxarıdakı  ayәlәri
3
,  Doktor  Әdnan 
ġәrif  isә  insanın  torpaqdan  yaradıldığını  göstәrәn  bütün 
ayәlәri  darvinizmә  zidd  hesab  edir
4
.Çünki  ayәlәr  insanın 
öncәki  canlı  varlıqlardan  deyil,  torpaqdan  yarandığını 
göstәrir.
 
Ayәtullah  MeĢkini  Ali-Ġmran  surәsinin  59-cu  ayәsi 
haqqında iki ehtimal irәli sürür. 
 Birinci  ehtimal:  Bu  ehtimala  görә  ayә  ―Növlәrin 
dәyiĢmәzliyi‖  nәzәriyyәsini  tәsdiq  edir.  Yәni  insanın 
bilavasitә  ata-anadan  yaradılmadığını  önә  çәkir  vә  bu, 
―Növlәrin dәyiĢmәzliyi‖ nәzәriyyәsi ilә tam üst-üstә düĢür. 
 Ġkinci  ehtimal:  Bu  ehtimala  görә  ayә  Tәkamül 
nәzәriyyәsini tәsdiq edir. Çünki Ġsanın (ә) torpaqdan (qida 
maddәlәri - nütfә  - 
laxtalanmıĢ qan) yaradılmaqda Adәmә 
(ә)  bәnzәdilmәsindә  heç  bir  irad  yoxdur.  Әgәr  Allahın  
hәzrәt  Ġsaya  (ә)  Adәm  (ә)  kimi  hәyatının  ilk  anlarından 
baĢlayaraq  fövqәladә  zәka,  metafizik  iradә  verdiyini 
söylәsәk dә  yanılmarıq. Ayәdә iki peyğәmbәr yaradılıĢ vә 
elm baxımından bir-birinә bәnzәdilmiĢdir. ―يک‖  [kun] (ol) 
әmri isә ―fövqәladә zәka, bilik vә ya peyğәmbәrliyә malik 
ol‖ kimi anlaĢılır.  
                                                 
1
 Ali-Ġmran, 59. 
2
 Әr-Rәhman, 14. 
3
 ―Әt-Tәfsir әl-elmi lil-Quran fil-mizan‖, sәh. 400. 
4
 ―Minәl-ülum әl-әrziyyә Quraniyyә‖, sәh. 207. 

---

162 
 
Torpaqdan  yaranmaq  baxımından  bәnzәdilmәlәri  isә 
xristian tәfәkkürünü rәdd edir. Çünki xristianlar Adәm (ә) 
vә  Ġsanın  (ә)  yaradılıĢının  ilahi  әnәnә  yolu  ilә  baĢ 
vermәdiyini  iddia  edirlәr  (yәni 
onlar 
peyğәmbәr 
olmalarına, 
metafizik 
zәkaya 
malik 
olmalarına 
baxmayaraq, 
bioloji 
tәrkibcә 
digәr 
insanlardan 
fәrqlәnmiĢlәr)
1
.  
Ayәtullah  Mәkarim  ġirazi  Ali-Ġmran  surәsinin  59-cu 
ayәsinin  nazilolma  sәbәbini  açıqladıqdan  sonra  yazır: 
―Adәmin  yaradılıĢı  ilә  bağlı  ― ةاشر يه َملخ‖  ifadәsindәn 
mәqsәd  onun  bәdәni,  maddi  tәrәfidir.  Bu,  ayәnin  ardına 
diqqәt  yetirdikdә  daha  aydın  olur.  Çünki  sonra  ona  hәyat 
verilmәsindәn, ruh bәxĢ edilmәsindәn söhbәt açılır
2
 (Sonra 
ona: "(Bəşər) ol!" - dedi, o da oldu”).
 
 
YEKUN 
Fikrimizcә,  burada  bir  neçә  mәqama  diqqәt  yetirmәk 
lazımdır. 
1. Ali-Ġmran surәsinin 59-cu ayәsindәki bәnzәtmәni bir 
neçә Ģәkildә tәsәvvür etmәk olar. 
1. Adәm (ә) vә Ġsanın (ә) ataları olmaması baxımından. 
2.  Hәr  ikisinin  vasitәli  Ģәkildә  torpaqdan  yaranması 
baxımından (yәni qida maddәlәri nütfәyә çevrilir). Hәzrәt 
Ġsada (ә) bu proses Mәryәm (ә) vasitәsi ilә, Adәmdә (ә) isә 
özündәn öncәki insan vә  ya meymun nәsli vasitәsi ilә baĢ 
verdi. 
3. Hәr ikisinin peyğәmbәrlik baxımından bәnzәdilmәsi. 
                                                 
1
 ―Quranda tәkamül‖, sәh. 55-56. 
2
 Mәlum ayә Nәcran xristianları haqqındadır. Onlar hәzrәt Ġsanın (ә) 
atasız dünyaya gәldiyini әsas götürәrәk, onun Allah olduğunu iddia 
edirdilәr. Ayә onlara cavab verdi. Qәbul etmәdikdә isә ―mübahilәyә‖ 
dәvәt olundular (Tәfsiri-nümunә‖, c. 2, sәh. 435-436). 

---

163 
 
4.  Bioloji  tәrkib  baxımından  bәnzәdilmәsi.  Çünki 
xristianlar  Ġsanın  (ә)  bioloji  tәrkibinin  digәr  insanlardan 
fәrqli olduğunu iddia edirdilәr. 
5.  Hәr  ikisinin  fövqәlada  biliyә,  ecazkar  zәkaya  malik 
olmaları  baxımından  bәnzәdilmәsi.  Yalnız  ikinci  vә 
dördüncü bәnzәtmәlәr ayәnin özündә dә açıqlanmıĢdır. 
 Hәzrәt Ġsanın (ә) torpaqdan yaradılması haqqında da iki 
ehtimal mövcuddur. 
1. Bilavasitә torpaqdan yaradılması. 
2.  Vasitәli  Ģәkildә  yaradılıĢının  torpağa  gedib  çıxması 
(bu iki ehtimal hәzrәt Adәm (ә) haqqında da mövcuddur). 
 Birinci  ehtimal  (bilavasitә  torpaqdan  yaradılması) 
doğru  deyil.  Demәli,  ikinci  ehtimal  mәqsәdәuyğundur 
(vasitәli  Ģәkildә  torpaqdan  yaradılması).  Bu,  ―Növlәrin 
tәkamülü‖ nәzәriyyәsini tәsdiq edir.