Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

TOZLANDIRMA, QURANIN ELMĠ 
MÖCÜZƏSĠ KĠMĠ 
Hәr bir erkәk vә diĢi varlıq mayalandıqda (tozlandıqda) 
mәhsuldar  olur.  Onların  mayalanması  erkәk  vә  diĢi  cinsi 
hüceyrәlәrin (qametlәrin) birlәĢmәsi nәticәsindә baĢ verir
1
. 
Quran 
bitki 
vә 
buludların 
mayalanmasına 
(tozlanmasına) iĢarә vuraraq buyurur:  
 اَمَو ُ وُمُكاَنْ يَ ْاَأَف لاًءاَم ِءاَمَّسلا َنِم اَنْلَزنَأَف َحِ اَوَل َحَيَِّرلا اَنْلَاْرَأَو
 َيِْنِزاَِ  ُهَل ْمُتنَأ   
“Biz  (buludla)  yüklənmiş  (bitkilərə,  ağaclara  həyat 
verən, onları tozlandıran) külək göndərdik, göydən yağmur 
                                                 
1
  Hәr  bir  növün  mәlum  (cinsi)  ünsiyyәti  digәr  növlәrdәn  fәrqlәnir. 
Misal  üçün,  bitkilәrdә  tozlanma,  buludlarda  müsbәt  vә  mәnfi  yüklü 
buludların toqquĢması, insan vә hevanlarda isә spermanın xüsusi yolla 
ötürülmәsi vasitәsi ilә baĢ verir. 
 

---

174 
 
endirib sizə  su  verdik. Yoxsa  onu yığıb saxlayan (bir  yerə 
toplayan) siz deyilsiniz!”
1
 
“Buludları  hərəkətə  gətirən  küləkləri  göndərib  onları 
göy üzündə istədiyi kimi yayan və topa-topa edən Allahdır. 
Artıq  buludların  arasından  yağış  çıxdığını  görürsən.  Onu 
(yağışı)  bəndələrindən  istədiyinə  verən  kimi  onlar 
sevinərlər”
2
.
 
QISA TARĠX 
Burada iki tarixçәyә nәzәr salaq: 
1.  BәĢәr  hәlә  Ġslamdan  öncә  bilirdi  ki,  әgәr  bitkilәrin 
erkәkcik tozcuğu tozlanma әmәliyyatı üçün çiçәkli meyvә 
ağaclarına  ötürülmәsә  az  mәhsul  әldә  olunacaq.  Misal 
üçün,  Әrәbistanda  bağçılar  xurma  ağaclarının  erkәkcik 
salxımlarını tozlanma üçün çiçәkli budaqlara sәpәrәk süni 
tozlanma  üsulundan  istifadә  edirdilәr.  Lakin  18-ci  әsrin 
sonlarında, 19-cu әsrin әvvәllәrindә yeni tәdqiqat vasitәlәri 
(mikroskop  vә  s.)  meydana  çıxdıqca  kәĢf  olundu  ki, 
heyvanlarda  vә  bitkilәrdә  mayalanma  vә  tozlanma 
olmadıqda çoxalma, artım mümkün deyil
3
 (Bu, yalnız bәzi 
bitki  vә  heyvanlarda  mümkündür.  Hansı  ki,  onların 
çoxalması  (artımı)  hüceyrәlәrin  bölünmәsi  vә  s.  yollarla 
gerçәklәĢir). 
                                                 
1
 Hicr, 22
.
 
2
 
Rum, 48. Fatir, 9 ayәsi dә hәmin mәzmundadır. 
3
  Sonralar  mәlum  oldu  ki,  örtülütoxumlularda  iki  cür  tozlanma  –  öz-
özünә  tozlanma  (avtoqamiya)  vә  çarpaz  tozlanma  (geytenoqamiya, 
yaxud  ksenoqamiya)  olur.  Çarpaz  tozlanma  heyvan  (zoofiliya),  külәk 
(anemofiliya), su (hidrofiliya) vasitәsi ilә olur. Çiçәkli bitkilәrin әksәr 
növlәri heyvanlar vasitәsi ilә әsasәn, cücülәrlә (entomofiliya), bir qism 
quĢlarla (ornitofikiya), az hissәsi mәmәlilәrlә (yarasalar, gәmiriçilәr vә 
s.) tozlanır. 

---

175 
 
2.  Әsrlәr  boyu  bәĢәr  yağıĢın  buludlardan  yağdığı 
haqqında  dәqiq  mәlumata  malik  deyildi.  Lakin  son 
dövrlәrdә  fizika  sahәsindә  әldә  olunan  nailiyyәtlәr, 
meteorologiya  kimi  yeni  elmi  sahәlәrin  tәsis  olunması 
buludların  mayalanmasını  (mәnfi  vә  müsbәt  yüklü 
buludların  toqquĢmasını)  üzә  çıxardı  (hәtta  süni  yolla 
yağıĢ yağdırılması da tәdqiqatların obyektinә çevrildi). Bu 
zaman  bәlli  oldu  ki,  buludların  mayalanmasında  külәklәr 
mühüm  rol  oynayır.  Bir  tәrәfdәn  havanın  tәrkibindәki  su 
buxarının  kondensasiyası  nәticәsindә  yaranmıĢ  su 
damlalrı,  buz  kristalları  vә  ya  onların  qarıĢığının 
atmosferdә  yığılmasında,  digәr  tәrәfdәn  isә  elektrik  yükü 
ilә  yüklәnmәsindә  vә  hәmin  yükün  boĢaldılmasında 
әvәzsiz roll oynayır
1
.  
ELMĠ SĠRLƏR 
Tәfsirçilәr  Hicr  surәsinin  22-ci  ayәsini  Ģәrh  edәrkәn 
sözügedәn  tozlanma  haqqında  geniĢ  söhbәt  açmıĢlar.  Ayә 
ilә  bağlı  üç  fәrqli  baxıĢ  mövcuddur.  Hәr  bir  baxıĢ 
tozlanmanın  bir  növünә  yönәlmiĢ  vә  elmi  açıqlamalar 
verilmiĢdir.  
Ayә ilә bağlı mәlum baxıĢlara nәzәr salaq. 
a)
 
Bitkilәrin tozlanması. 
Müasir yazıçılardan biri yazır: 
―Ayә  bitkilәrin  külәklәr  vasitәsilә  tozlanmasını 
(anemofiliya)  aydın  Ģәkildә  bәyan  edir.  Ayrıca,  bitkilәrin 
erkәkcik  vә  diĢicik  olmaqla  cütlәrdәn  ibarәt  olduqları  da 
anlaĢılır‖
2
. 
 
                                                 
1
 ―Quranda yağıĢ‖, sәh. 59. 
2
 ―Din vә elmin әlaqәsi‖, sәh. 36. 

---

176 
 
Fәthullah KaĢani
 
bitkilәrin tozlanmasını ayә haqqındakı 
iki ehtimaldan biri hesab edir
1
. 
Bәzi  yazıçılar  yuxarıdakı  ayәnin  bitkilәrlә  bağlı 
olduğunu bildirәrәk yazırlar: 
―Bitki vә güllәr bir-birinә yetmәk üçün yerlәrini dәyiĢә 
bilmәdiklәrinә  görә  onlarda  (çarpaz)  tozlanma  cücülәr 
(entomofiliya),  әsasәn  dә  külәk  vasitәsilә  (anemofiliya) 
baĢ verir‖
2
.
 
Onların  fikrincә  Qurana  görә  evlilik  yalnız  insan  vә 
heyvana mәxsus deyil. 
Әhmәd  Mәhәmmәd  Süleyman  mәlum  ayәni  (Hicr,  22) 
Ģәrh edәrkәn onun bitkilәrin tozlanması ilә bağlı olduğunu 
bildirir.  O,  tozlanma  vasitәlәrini  әsas  (cücülәr  vә  s.)  vә 
qeyri-әsas  (su  vә  s.)  olmaqla  iki  yerә  bölür  vә  külәyin  dә 
tozlanma  әmәliyyatında  mühüm  rolu  olduğunu  qeyd  edir. 
O,  göstәrir  ki,  suda-quruda  bitәn  bitkilәrin  böyük 
әksәriyyәti  külәk  vasitәsi  ilә  tozlanır  vә  elә  buna  görә  dә 
Quran  tozlanma  vasitәlәrindәn  yalnız  külәk  haqqında 
söhbәt  açmıĢdır.  Bu,  Quranın  möcüzәsidir.  Çünki  bәĢәr 
yalnız  18-ci  әsrin  sonu  vә  19-cu  әsrin  әvvәllәrindә 
tozlanma haqqında bilgi әldә edә bildiyi halda Quran әsrlәr 
öncә bu mәsәlәyә aydınlıq gәtirmiĢdir
3
. 
 
 Bәzi әrәb nәzәriyyәçilәri heç bir Ģәrh vermәdәn mәlum 
ayәnin ağacların tozlanmasına aid olduğunu bildirmiĢlәr
4
.  
b) Buludların tozlanması (toqquĢması).  
Mәrhum  Tәbәrsi  (h.  q.  548)  mәlum  ayәni  buludların 
toqquĢmasına  aid  edәn  ilk  tәfsirçidir.  O,  ayәni  izah 
edәrkәn yazır: 
                                                 
1
 ―Mәnhәc әs-sadiqin‖, c. 5, sәh. 157. 
2
 ―Quran vә hәdisdә yeni elmin iĢartıları‖, c. 2, sәh. 23. 
3
 ―Quran vә tәbabәt‖, sәh. 24-26. 
4
 ―Әl-Furqan vә әl-Quran‖, sәh. 511. 

---

177 
 
 ―