Qurilish ekologiyasi ” fanidan

2.5. Atrof-muhitni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish tushunchasi. 
Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunning 4-moddasidagi ekologik prinsiplardan 
biri «Tabiatni muhofaza qilish sohasida milliy, mintaqalararo va xalqaro manfaatlarni
uyg‘unlashtirish»dir. Chunki tabiatda sodir bo‘layotgan jarayonlar va hodisalar, jamiyatdagidan 
farqli, na ma’muriy va na tabiiy chegarani biladi. Qirg‘izistonda Sirdaryo irmoqlarining
radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi, so‘zsiz, O‘zbekiston va Qozog‘iston respublikalarida 
atrof-muhitga o‘zining salbiy ta’sirini o‘tkazmay qolmaydi. Chernobil yoki Orol dengizi
ekologik fojialari nafaqat Sharqiy Yevropa yoki Markaziy Osiyo, balki butun Yer kurrasidagi 
insonlarning «yashash huquqi»ning zaruriy elementlaridan biri bo‘lgan ekologik xavfsiz muhit
holatiga salbiy ta’sir etmoqda. Shuning uchun ham Prezident I. A. Karimov BMTning 48, 50, 
55-sessiyalarida so‘zlagan ma’ruzalarida Orol muammosini xalqaro miqyosda hal qilishni taklif
etdi va uning salbiy oqibatlarini nafaqat O‘zbekiston, balki butun dunyo hamjamiyati uchun 
tahdid solayotgan dolzarb global masala qilib ko‘rsatdi.
Atrof-muhitni xalqaro muhofaza qilish deb insonlarning ekologik xavfsiz muhiti va 
davlatlarning barqaror me’yorda rivojlanishini ta’minlovchi xalqaro huquq prinsiplari,
normalari va munosabatlari yig‘indisiga aytiladi. 
Atrof-muhitni xalqaro miqyosda muhofaza qilish XIX asrning boshlarida yuzaga keldi.
Avvaliga bu masala ikki davlat o‘rtasidagi tabiiy ob’yektlardan teng huquqli foydalanish 
ko‘rinishida namoyon bo‘lgan. Bunday ekologik munosabatlar ikki davlat o‘rtasida tuzilgan
umumiy shartnomalar tarkibidan joy olgan. 1913-yil 17—19-noyabrda Shveytsariyaning Bern 
shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro konferensiya ekologik muammolarni xalqaro huquqning maxsus
masalalari toifasi darajasiga ko‘tardi. 
Insoniyat tarixida ekologik muammolar XX asrning o‘rtalarigacha faqatgina mahalliy yoki
milliy masalalar doirasidan o‘rin olgan edi. 1970-yillargacha davlat va jamiyat xavfsizligiga 
yoki ularning barqaror rivojlanishi va inson huquqlariga global ta’sir qiluvchi muammolar
turkumiga faqatgina harbiy va siyosiy masalalar kiritilgan, xolos. XX asrning uchinchi 
choragida, ya’ni Ikkinchi jahon urushi yakunlanishi va BMTning tuzilishi xalqaro xavfsizlikka
tahdid solayotgan masalalar jumlasiga ekologik muammolarni ham kiritdi. Shu asrning 50—
60-yillarida «sovuq urush» oqibatida Yer kurrasidagi insonlar hayotiga tajovuz solayotgan uch
muammo — yadro to‘qnashuvi, yoppasiga tarqaluvchi kasalliklar va uchinchi o‘rinda ekologik 
muammolar qo‘yilgan bo‘lsa, 70-yillarga kelib ekologik muammo va ularni hal qilish masalasi
yetakchi o‘rinni egallab oldi. 


Xalqaro miqyosda ekologik xavfsizlikni ta’minlash — atrof-muhit sifatini tirik organizmlar 

uchun yetarli darajada ushlab turadigan, qayta tiklaydigan va oshirib boradigan xalqaro 

munosabatlarni shakllantirishni taqozo qiladi. Ekologik xavfsizlikni ta’minlash uchun esa,

---

23
albatta, butun dunyo mamlakatlari va xalqlarining bir me’yorda rivojlanishi, ekologik siyosat 

tizimida davlatlarning integratsiyalanishini talab qiladi. Bu borada BMT, davlatlararo va
nodavlat tashkilotlarining egallagan o‘rni va ularning ekologik masalalarining yechimini 
topishdagi ahamiyati kundan-kunga ortib bormoqda.
Hozirgi zamon xalqaro ekologik hamkorlik uch yo‘nalishda amalga oshirilmoqda: 
1) atrof-muhitni muhofaza qilishning davlatlararo va millatlararo hamkorligi hamda
ulardagi ijobiy tajribalarni keng targ‘ib qilish; 
2) mintaqada (regionda) yoki cheklangan zonalarda tabiatni muhofaza qilishning ilmiy
asoslangan chora-tadbirlarini ishlab chiqish va ularni amaliy tatbiq qilish; 
3) global ekologik muammolarning yechimini topishda xalqaro hamjamiyatning universal
yo‘llarini ishlatish.