Qurilish ekologiyasi ” fanidan

2.7. Xalqaro ekologik tashkilotlar.
Umuminsoniyat qadriyatlaridan biri bo‘lmish Yer kurrasidagi atrof tabiiy muhitni
muhofaza qilish va xalqaro tabiiy resurslardan samarali foydalanishni o‘z oldiga maqsad qilib 
qo‘ygan ekologik tashkilotlar, muassasalar va idoralar o‘zlarining faoliyat doirasiga ko‘ra
universal va regional (mintaqaviy) turlarga ajratiladilar. 
Universal xalqaro Ekologik tashkilotlar — faoliyat doirasiga ko‘ra turli toifadagi, siyosiy-

ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish yo‘nalishidagi hamda dunyoning barcha mintaqalaridagi 

davlatlarning ekologik munosabatlarini tartibga solishga qaratilgan xalqaro tashkilotlari. 

Ularga BMT va uning ixtisoslashgan muassasalari kiradi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) 1945-yilning 25-oktabridan buyon faoliyat yurgizib
kelayotgan eng nufuzli xalqaro davlatlararo tashkilot bo‘lib, u o‘z oldiga davlatlar o‘rtasida 
tinchlik va xavfsizlikni saqlash, mustahkamlash va o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish maqsadini
qo‘yadi. Atrof-muhitni muhofaza qilish masalasi BMT Nizomidan kelib chiqqan holda amalga 
oshiriladi.

Bosh Assambleya — BMTning eng oliy toifadagi organlaridan bo‘lib, u xalqaro
masalalarga doir hamma dolzarb masalalarni kun tartibiga kirgizadi. Keyingi 20—30 yil 
mobaynida Bosh Assambleyaning kun tartibiga ko‘pincha ekologik masalalar ham
kirgiziladigan bo‘lib qoldi. Bosh Assambleya atrof-muhit muhofazasiga doir muammolar 
yuzasidan unga a’zo davlatlar va Xavfsizlik Kengashiga tegishli tavsiyalar berishga haqlidir.
Shuning uchun ham Bosh Assambleya sessiyalarida yirik jamoat, davlat va siyosiy 
arboblarning ma’ruzasi tinglanadi va unga muvofiq xulosalar qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov BMT Bosh Assambleyasining 48, 50, 55-
sessiyalarida so‘zlagan nutqlarida jahon hamjamiyatining diqqat-e’tiborini Orol dengizining
qurib borayotganligiga va uning oqibatida kelib chiqayotgan ekologik inqirozli holatga qaratdi. 
1995-yil 18—20-sentabrda Toshkentda ushbu tashabbusga muvofiq BMT rahbarligida Orol
muammolariga bag‘ishlangan xalqaro konferensiya o‘tkazildi. 
BMTning ekologik tadbirlari uning asosiy organlari yoki yordamchi idoralari orqali
amalga oshiriladi. Bosh Assambleya qoshidagi BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy kengashi 


(EKOSOS) muayyan turdagi aniq vazifalarni bajaradi. Ular toifasiga ekologik masalalar ham

---

27
kiradi. Ekologik masalalar uning rahbarligi ostidagi qo‘mita va komissiyalar vazifasiga 

yuklatilgan. Tabiiy boyliklar qo‘mitasi ekologik vazifalarni bajarishda alohida o‘rin tutadi.
EKOSOS o‘zining qo‘mita va komissiyalar faoliyati natijalarini umumlashtirib Bosh 
Assambleyaga tavsiyanomalar beradi va konvensiyalar tayyorlaydi, o‘z vakolat doirasida
xalqaro ekologik konferensiyalar chaqiradi, ixtisoslashtirilgan tashkilotlar bilan birgalikda 
ekologik bitimlar tuzadi.
Aniq bir turdagi ekologik masalalarni BMTning ixtisoslashtirilgan tashkilotlari olib boradi. 
Ixtisoslashtirilgan tashkilotlar BMT Nizomining 57-moddasiga muvofiq davlatlar o‘rtasida
tuzilgan bitimlar orqali tashkil etiladi va o‘zlarining ta’sis hujjatlariga binoan bevosita yoki 
bilvosita ekologik masalalar bilan 63-moddasida ko‘rsatilgan qoidalarga asoslangan holda
faoliyat olib boradi. BMT qoshida faoliyat ko‘rsatayotgan 16 dan ziyod ixtisoslashgan 
tashkilotdan quyidagilari atrof tabiiy muhit muhofazasiga doir masalalar bilan bevosita
shug‘ullanadi. 


BMTning atrof-muhit bo‘yicha dasturi (YUNEP) 1972-yil 15-dekabrda tashkil topgan.
YUNEP ning uchta bo‘limi — boshqaruvchilar Kengashi, atrof-muhit muhofazasini 
muvofiqlashtiruvchi Kengash va atrof-muhit Jamg‘armasi mavjud. Hal qiluvchi masalalar
boshqaruvchilar Kengashi tomonidan ko‘rib chiqiladi va amalga oshiriladi. Uning kun tartibiga 
sakkiz yo‘nalishdagi masalalarni hal qilish qo‘yilgan:
- atrof-muhit sanitariyasi, aholi punktlarida kishilar salomatligi; 
- yer va suv muhofazasi, cho‘llanishning oldini olish;
- okeanlarni muhofaza qilish; 
- tabiat, yovvoyi hayvonlar va genetik resurslar muhofazasi;
- energetik muammolar; 
- ekologik o‘quv va tegishli mutaxassislarni tayyorlash;
- tabiiy resurslar savdosi, iqtisodi va texnologiyalari; 
- xalqaro va milliy qonunchilikni kodifikatsiyalash va unifikatsiyalash.
YUNEP va ayrim rivojlangan mamlakatlar ko‘magida O‘zbekiston Respublikasida 
Biologik xilma-xillikni saqlashning milliy strategiyasi va harakatlar rejasi va 10 dan ziyod
milliy ekologik qonunlar ishlab chiqildi. O‘zbekistonda ekologik axborot tizimi — 
YUNEP/GRID — ARENDAL (Norvegiya) loyihasi tayyorlandi.
O‘zining ekologik funksiyalari bilan YUNEP ga yaqin bo‘lgan BMT tashkilotlaridan biri