31
tortish imkoniyati bo‘lmaganligi uchun ham jazo sanksiyalarining o‘zgacha turlarini qo‘llashni
taqozo qiladi.
Xalqaro ekologik-huquqiy javobgarlikda aybdorlarga nisbatan
noqulay siyosiy
kechinmalarni qo‘llash sanksiyasi ham mavjud. Jazo turi xalqaro tashkilotlar yoki ularning
sudlov organlarining qarorlariga muvofiq amalga oshiriladi. Aybdor deb topilgan xalqaro
sub’yekt xalqaro tashkilotlar safidan chiqariladi yoki ularga nisbatan turli ko‘rinishdagi yoki
shakldagi iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, madaniy, harbiy, ekologik «boykot» e’lon qilinadi. Bunga
yaqqol misol qilib BMTning Iroq Respublikasiga nisbatan bir necha yil mobaynida qo‘llanilgan
iqtisodiy «boykot»ini olsak bo‘ladi. 2000-yil fevral oyida Rossiya Federatsiyasiga qarashli
«Volga-Don» mazut tashuvchi daryo kemasi Bosfor bo‘g‘ozida Iroq xom ashyosini olib
ketayotganda ushlandi va yoqilg‘i konfiskatsiya qilindi hamda kema qarashli kompaniyaga
katta jarima solindi. Iroq Respublikasi urushni targ‘ib qilish va yadro qurolini yaratish orqali
tabiatga va inson hayotiga tajovuz qilayotgan harakatlari uchun u xalqaro Gaaga sudi qarori
bilan siyosiy sanksiyaga tortildi. Ammo yurisprudensiyada qo‘llaniladigan asosiy
prinsiplardan biri «Huquqbuzarliklar uchun jazoning muqarrarligi» xalqaro-ekologik
javobgarlikda hanuzgacha to‘lig‘icha qo‘llanilmayapti, desak to‘g‘ri bo‘ladi.
Eng nufuzli xalqaro sudlov organi —
BMT ning xalqaro Gaaga sudi 1945-yil BMT bilan
bir vaqtda faoliyat yurgiza boshladi. Sudyalar Bosh Assambleya tomonidan 5 yil muddatga
saylanadilar. BMT Nizomining 99-moddasiga binoan Gaaga sudi Xavfsizlik Kengashiga,
xalqaro ekologik masalalar, jumladan, ekologik xavfsizlikni saqlashga doir har qanday
masalalarni ko‘rib chiqish uchun takliflar kiritish huquqiga ega.
Xalqaro ekspertlarning ma’lumotlariga ko‘ra Yer kurrasida davlatlar yoki transkontinental
kompaniyalar tomonidan sodir etilayotgan ekologik huquqbuzarliklarning bor-yo‘g‘i 7—8 foizi
xalqaro sudlov organlari tomonidan ko‘rib chiqilmoqda. Vaholanki, ularning hammasi ham
yetarlicha javobgarlikka tortilmayaptilar, natijada atrof-muhitga yetkazilayotgan zararni
qoplash uzoq muddatga cho‘zilib ketmoqda.
Gaaga sudidan tashqari bir qancha regional va subregional toifadagi xalqaro sudlar
mavjud. Ular 200 dan ziyod ikki va ko‘p tomonlama imzolangan shartnoma va kelishuvlar
bo‘yicha xalqaro ekologik javobgarlik sanksiyalarini qo‘llashlari mumkin. Bunda davlatlar o‘z-
larining milliy qonun me’yorlarini yoki xalqaro tashkilotlarning Nizomlarini «ro‘kach» qilib
ko‘rsatishlari aslo inobatga olinmasligi kerak. Chunki, xalqaro ekologiya huquqi prinsipiga
binoan atrof-muhitni muhofaza qilishda xalqaro huquqiy-me’yoriy normalar milliy normalarga
nisbatan ustuvorlikka egadir. Undan tashqari, xalqaro shartnoma va kelishuvlarda ekologik-
huquqiy javobgarlik ko‘pincha inobatga olinmaydi, agar olingan bo‘lsa ham davlatlarning u
yoki bu tabiiy ob’yektlari muhofazasiga qaratilgan, xolos. Shuning uchun ham xalqaro
ekologik-huquqiy javobgarlik me’yorlari birlamchi me’yorlar toifasiga kiritilmaydi va
huquqbuzarlarni yuridik javobgarlikka tortish uchun yetarli asos bo‘la olmaydi.
Dostları ilə paylaş: