Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

2.1- rasm. Mahsulot ishlab chiqarish korxonasida mehnatning bo‘linish sxemasi
. 
Yuqorida nomlari keltirilgan korxonalardan tashqari qurilish materiallari 
korxonalariga quyidagilar kiradi: 
- 
yig‘ma temirbeton zavodi;
- 
po‘lat va alyuminiy konstruksiyalari zavodi; 
- deraza va eshik bloklari tayyorlash korxonalari; 
- yog‘och materiallari tayyorlash zavodi; 
- beton, qorishma va asfaltobeton zavodlari; 
- inventar bino va xonalar ishlab chiqarish zavodi; 
- qurilish mashinalari, agregat va ularning bog‘lovchi qismlarini kapital 
ta’mirlash zavodlari; 
- quruq qorishmalarni ishlab chiqarish zavodlari. 
Qurilish materiallari sanoati sohasining xususiyatlari: 
- qurilish materiallari ishlab chiqarish sohasi bir tomondan qurilishni 
sanoatlashtirishning asosi bo‘lsa, boshqa tomondan asosiy fondlarni tezkor 
yangilash uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratadi; 
Moddiy ishlab chiqarish mehnatini yirik sohalarga umumiy ajratish 
Qishloq 
xo‘jaligi 
Boshqalar 
Qurilish 
Aloqa 
Transport 
Sanoat 
Sanoatda mehnatni xususiy taqsimlash 
YoqilgʻI energetikasi 
Mashinasozlik 
Qurilish materiallar 
sanoati 
Metallurgiya 
Sanoat tarmoqlari 
Sement
gʻovak 
agregatlari 
Keramika 
materiallari 
Devorbob 
materiallar 
Yogʻoch 
materiallari 
boshqalar 

---

31 
- tayyor mahsulotni iste’molining, aynan kapital qurilishning birligi;
- ishlab chiqarishni kooperatsiyalashtirish bo‘yicha korxonalarning sohalararo 
va sohalar ichidagi aloqalarning kengligi.
Sohalararo kooperatsiyalashuv - armatura va butlovchi detallar, profili metall, 
alyuminiyli folga va h.k. ishlab chiqarish. Soha ichidagi kopperatsiyalashuv – 
sement va boshqa bog‘lovchilar, kaolin, g‘ovakli to‘ldiruvchilar va h.k; 
- material, yonilg‘i, energiya sig‘imliligi va ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
tayyorlashning ko‘p mehnat sarfini talab etishi (xomashyoga sarflanadigan 
harajatlar 30% dan 50% gacha miqdorni tashkil etadi); 
- korxonalarni joylashtirish xom-ashyo, yonilg‘i-energetika resurslarini 
mavjudligiga bevosita bog‘liq, chunki xomashyo bazasi loyihalanayotgan korxonani 
kamida 25-30 yilga ish bilan ta’minlashi talab etiladi. 
Qurilish materiallarini ishlab chiqarishni o‘z ichiga olgan qurilish majmuasi 
O‘zbekiston iqtisodiyotida yetakchi o‘rinlarda turadi va uning holati davlat 
rivojlanishining iqtisodiy va texnik ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Uning 
asosiy roli qurilish tashkilotlarining yakuniy mahsuloti ekspluatatsiya qilishga 
tayyor asosiy fondlarni tashkil etishidan iborat. Qurilish majmuasi o‘zaro bir-biriga 
bog‘liq soha va sohaosti tizimidan iborat. Qurilish majmuasining rivojlanishi kapital 
mablag‘lar hajmi va qurilish-montaj ishlari ko‘lamiga bog‘liq. O‘z navbatida, 
qurilish-montaj ishlari hajmi esa o‘nlab tur va yuzlab markadagi keng qurilish 
materiallari, buyumlari va konstruksiyalarining iste’moli bilan bevosita bog‘liq. 
Qurilish materiallarining asosiy turlarini ishlab chiqarish ko‘p mablag‘ talab 
etadigan va uzoq muddatlarda o‘zini qoplaydigan jarayon bo‘lib hisoblanadi. Yangi 
korxonalarni qurish va mavjud korxonalarni yangilash uchun katta moliyaviy 
mablag‘lar talab etiladi, ularning o‘zini o‘zi qoplash muddati 5-10 yillarni tashkil 
etadi. Sement, shisha singari qurilish materiallarini ishlab chiqarish uchun ko‘p 
miqdorda energiya sarflanadi, bu esa mahsulotning tannarhiga o‘z ta’sirini 
o‘tkazadi.
Turar-joy, ijtimoiy-madaniy va sanoat ob’yektlarini kapital qurilishida, 
ta’mirlash-ekspluatatsiya qilish ishlarini amalga oshirishda hamda savdo 

---

32 
tarmoqlariga yetkazib berishda qurilish materiallari va buyumlari sifatida iqtisodiy 
faoliyatning boshqa turlariga mansub korxonalarning mahsulotlaridan foydalanish 
mumkin: 
- metallurgiya majmuasi mahsulotlari – armatura, metall prokati, cho‘yan va 
po‘latdan yasalgan quvurlar, qurilish metall konstruksiyalari va buyumlari, isitish 
qozonlari va radiatorlari, vanna va boshqa sanitar-texnik mahsulotlari, shuningdek, 
qulflash va ilgak mahsulotlari.
- yog‘ochni qayta ishlash majmuasi mahsulotlari – yog‘ochdan tayyorlangan 
qurilish konstruksiyalari, yog‘och va uni qayta ishlash mahsulotlaridan 
tayyorlangan panellar va DSP;
- kimyo majmuasi mahsulotlari – qurilishda ishlatiladigan plastmassa 
mahsulotlari, asosini mineral yoki polimer xomashyosi, bo‘yoq va laklar.
- sellyuloza qog‘oz ishlab chiqarish majmuasi mahsulotlari - qog‘oz va 
kartondan yasalgan gulqog‘oz va boshqa mahsulotlar, gipskartonlar.