”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Gaz beton va gazsilikat. 
 
Gaz beton portlandsement kremnezemli komponent va gaz hosil 
qiluvchi aralashma asosida tayyorlanadi. Xususiy hollarda portlandsementga 
havoyi ohak aralashtirish mumkin.
Kimyoviy reaksiyalar turiga nisbatan gaz hosil qiluvchilar quyidagicha 
bo‘linadi: qo‘shilgan komponent (alyuminiy kukuni) bog‘lovchilar yoki 
ularning gidratatsiya mahsulotlari bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib gaz 
hosil qiladi: parchalanish davrida gaz hosil qiluvchi komponentlar kiritish 
(pergidrol-perikis vodorodning suvdagi eritmasi N
2
O
2
) hisobiga gaz hosil 
qilish; o‘zaro kimyoviy birikishi natijasida gaz hosil bo‘lishi (masalan, 
ohaktosh kukuni va xlorid kislotasi birikishi). Gaz hosil qilishning eng keng 
tarqalgan usuli alyuminiy kukuni va kalsiy gidroksidi o‘rtasida bo‘ladigan 
kimyoviy reaksiya natijasida vodorod gazining hosil bo‘lishidir:
3Sa(ON)
2+
2Al+6H
2
O=3H
2+
3CaO
.
Al
2
O
3
.
6H
2
O
Kimyoviy reaksiyalar natijasida hosil bo‘lgan gazlar sement asosida 
tayyorlangan qorishmani ko‘pchitadi. Qorishmaning quyuqlik darajasi 
to‘g‘ri tanlansa g‘ovak strukturasini saqlab qoladi. O‘rtacha zichligi 600-
700 kg/m
3
bo‘lgan 1 m
3
gazbeton tayyorlash uchun 0,4-0,5 kg alyuminiy kukuni 
sarflanadi.
Gazbeton quyma va titratish usullarida tayyorlanishi mumkin. Quyma 
usulda quruq komponentlar massasiga nisbatan 50-60% suv aralashtirib 
olingan harakatchan qorishma qoliplanadi. Gazbeton komponentlarimineral 
bog‘lovchi, kvars qumi kukuni va suv dozotorlar yordamida meyorlanib 
o‘ziyurar gazbetonqorgichga solinadi va 4-5 minut davomida sinchiklab 
aralashtiriladi.
Avvaldan tayyorlangan alyuminiy kukunining suvdagi suspenziyasi 
qorishmaga qo‘shiladi va aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan gazbeton qorishmasi 
metall qoliplarga massani ko‘pchitib qoliplarni to‘ldirishini hisobga olgan 
holda quyiladi. Qoliplardan qisman toshib chiqqan gazbetonni taranglangan 
sim bilan kesib tashlanadi. Gaz hosil bo‘lishini tezlashtirish maqsadida 
isitilgan suvda gazbeton qorishmasi tayyorlanib 40
0
S haroratda qoliplarga 
quyiladi. Gazbeton qotishini tezlashtirish uchun avtoklavda 175-200
0
S 
haroratda va 0,8-1,3 MPa bosimda ishlov beriladi. Portlandsement qisman 
yoki butunlay havoyi ohak bog‘lovchisi bilan almashtirilsa avtoklavda 
issiqlik bilan qayta ishlash zarur bo‘ladi. Gazbeton faqat ohak bog‘lovchisi 
asosida olinsa gazsilikatbeton hosil bo‘ladi.
Gazbeton harakatchanligini kamaytirmagan holda suv sarfini 25-30% 
kamaytirish maqsadida gazbeton qorishmasi tayyorlanayotganda va 
qoliplanayotganda titratish usulini qo‘llash mumkin.
Qisqa muddatli titratish gaz hosil bo‘lishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmagan 
holda gazbeton qorishmasining harakatchanligini oshiradi. Titratish usulida 

---

tayyorlangan gazbetonda gaz hosil bo‘lishi tezlashadi va ko‘pchitish 
jarayoni 5-7 minut davom etadi, quyma texnologiyada esa ushbu jarayon 
15-20 minutni tashkil etadi. Titratish usulida gazbeton tayyorlanganda 0,5-
1,5 soatdan keyin uning strukturaviy mustahkamligi etarli bo‘ladi. SHu 
sababli titratish usulida gazbetonni yirik qoliplarga quyib, so‘ng bloklar 
ko‘rinishida kesib olish va avtoklavlarda issiqlik bilan quyma texnologiyaga 
nisbatan qisqaroq vaqt mobaynida qayta ishlab qotirish mumkin.
Avtoklavda issiqlik va bosim ostida ishlov berish serxarajat va 
texnologik murakkab jarayon bo‘lgani uchun gazbetonni xona haroratida 
(20
0
S atrofida) suvning sarfini kamaytirgan holda sirtaktiv moddalar qo‘shib 
qotirish texnologiyasi yaratilgan. Xona haroratida tayyorlangan va 
qoliplangan gazbetonning qotishini tezlashtirish uchun atmosfera bosimi 
ostida bug‘lash kifoyadir.
Gazbeton ishlab chiqarish unumdorligini oshirish uchun 10-12 m
3
hajmdagi 
(balandligi 2 m gacha) yirik bloklarni quyib, struktura mustahkamlikgacha 
qotirilgach, maxsus stanok yordamida standart bloklar holida kesiladi, so‘ng 
issiqlik bilan qayta ishlanadi.
Gazbeton frezer stanoki yordamida kalibrovkalanadi, yuzasi tekislanib 
jilolanadi. Hosil bo‘lgan gazbeton elementlardan armatura o‘tkazilib bir etaj 
balandligidagi devorbop panellar yig‘ish mumkin.
Avtoklavda havoyi ohak, kvars qumi kukuni yoki kul va metallurgiya 
shlaklari kukuni asosida gazsilikatbeton tayyorlanadi. Havoyi ohak va kvars 
qumi kukuni 1:3 dan 1:4,5 gacha nisbatda massa bo‘yicha olinadi. Bir metr 
kub gazsilikatbeton tayyorlash uchun 120-180 kg havoyi ohak bog‘lovchisi 
sarflanadi. Gazsilikatbeton ohak va kremnezem o‘rtasida bo‘ladigan 
kimyoviy reaksiya natijasida qotishi tufayli faqat avtoklavda qayta ishlanishi 
kerak.