Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari

Debet 9110 «Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi» 
Kredit 2810 «Ombordagi tayyor mahsulotlar» 
Sotilgan tayyor mahsulotlar bo‘yicha haridorlar bilan hisob-kitoblarning 
analitik hisobi 5-s qaydnomada ularning har biri bo‘yicha alohida-alohida 
yuritiladi. 
2.ASOSIY FAOLIYATDAN FOYDA (Faf) yoki ZARAR (ZAF). Ushbu 
ko‘rsatkich quyidagicha topiladi: 
Faf (Zaf) = Fs (Zs) –Dx + Bod 
Bu yerda: Dx- davr harajatlari; Bod – asosiy faoliyatdan olingan boshqa 
operatsion daromadlar. 
Qurilish tashkilotlarining davr harajatlari deganda ular tomonidan 
bajarilgan qurilish ishlari, ishlab chiqilgan tayyor mahsulotlar va ko‘rsatilgan 
xizmatlarni sotish, ma’muriy-boshqarish va boshqa operatsion faoliyatga doir 
harajatlar tushuniladi. Ushbu harajatlar ma’lum hisobot davrida yuz beradi, 
shuning uchun ular hisobot davri harajatlari deb ham ataladi. 

---

21-son BHMSga muvofiq qurilish tashkilotlarida davr harajatlarining hisobi
9410 «Sotish harajatlari», 9420 «Ma’muriy-boshqaruv harajatlari», 9430 «Boshqa 
operatsion harajatlar» va 9440 «Kelgusida soliq bazasidan chegiriladigan hisobot 
davr harajatlari» schyotlarida olib boriladi. Ushbu schyotlarda aks ettiriladigan 
harajatlarning tarkibiy elementlari «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va 
sotish harajatlari hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish to‘g‘risida nizom»da 
keltirilgan. Chunonchi, qurilish tashkilotlarida sotish harajatlarining asosiy 
moddalariga reklama harajatlari, mahsulot, ish va xizmatlarni sotish bilan bog‘liq 
safar harajatlari, i shva xizmatlarni sotishga oid xodimlarga hisoblangan ish haqi, 
ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar, tayyor mahsulotlarni sotishga tegishli asosiy 
vositalarning eskirishi (amortizatsiyasi) summasi, transport harajatlari va boshqalar 
kiradi. Sotish harajatlari 9410 «Sotish harajatlari» schyotining debetida va bu 
harajatlarning aniq turini ifodalovchi boshqa schyotlarning (masalan, 1000, 5010, 
5110, 6710, 6520, 6990 va shu kabilar) kreditida aks ettiriladi.
Ma’muriy-boshqaruv harajatlariga qurilish tashkilotining boshqaruv apparati 
xodimlariga hisoblangan ish haqi, ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar, amortizatsiya 
harajatlari, safar harajatlari, telefon aloqasi va boshqa shu kabi boshqaruv bilan 
bog‘liq harajatlar kiradi. Ma’muriy-boshqaruv harajatlari 9420 «Ma’muriy-
boshqaruv harajatlari» schyotining debetida va aniq harajatlarni ifodalovchi boshqa 
schyotlarning (0200, 0500, 1000, 5010, 5110, 6710, 6520, 6990) kreditida aks 
ettiriladi.
9430 «Boshqa operatsion harajatlar» schyotida yil mobaynida qurilish 
tashkilotlarining umumxo‘jalik faoliyatiga doir davr harajatlari (moddiy yordam, 
kompensatsiyalar, mol-mulk solig‘i, yer solig‘i, suv solig‘i, pensiya fondiga, yo‘l 
fondiga, maktablarni rivojlantirish fondiga majburiy ajratmalar, mulkni sotishdan 
va berishdan ko‘rilgan zararlar va boshqa shu kabi operatsion harajatlar) aks 
ettiriladi. Bunda operatsion harajatlarning aniq moddalarini ifodalovchi boshqa 
schyotlar (1000, 5010, 5110, 6400, 6710, 6520, 6990, 9210, 9220) kreditlanadi.
«Kelgusida soliq bazasidan chegiriladigan hisobot davr harajatlari» 
schyotining debetida yil mobaynida qurilish tashkilotlarining kelgusi faoliyatini 
rivojlantirishga sarflangan davr harajatlari (yangi ishlab chiqarishni va yangi 
texnologiyalarni o‘zlashtirishga, boshqaruv tizimini yaxshilashga sarflangan va 
boshqa shu kabi operatsion harajatlar) aks ettiriladi. Ushbu turdagi davr harajatlari 
soliq qonunchiligiga ko‘ra kelgusi 10 yil ichida bir maromda soliq bazasidan 
maxsus hisob-kitob asosida chiqarib boriladi. Kelgusida soliq bazasidan chegirib 
boriladigan harajatlar bu schyotning debetida va boshqa schyotlarning (masalan, 
1000, 5110, 5010, 6010, 6710, 6520, 6990 va shu kabilar) kreditida aks ettiriladi.
Kelgusida soliq bazasidan chegiriladigan hisobot davr harajatlarini o‘zgarishi 
to‘g‘risidagi ma’lumotlar maxsus balansdan tashqari 012 «Kelgusida soliq 
bazasidan chegiriladigan hisobot davr harajatlari» schyotida belgilangan muddatda 
ko‘rsatib boriladi.