Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti muhandislik qurilish infrastrukturasi fakulteti

0,08	3,81	0,96	0,077	0,43	1,72	0,785
0,337
0,09	3,41	0,955	0,085	0,44	1,71	0,78	0,343
0,10	3,24	0,95	0,095	0,45	1,69	0,775	0,349
0,11	3,11	0,945	0,104	0,46	1,68	0,77	0,354
0,12	2,98	0,94	0,113	0,47	1,67	0,765	0,359
0,13	2,88	0,935	0,121	0,48	1,66	0,76	0,365
0,14	2,77	0,93	0,13	0,49	1,64	0,755	0,37
0,15	2,68	0,925	0,139	0,5	1,63	0,75	0,375
0,16	2,61	0,92	0,147	0,51	1,62	0,745	0,38
0,17	2,53	0,915	0,155	0,52	1,61	0,74	0,385
0,18	2,47	0,91	0,164	0,53	1,6	0,735	0,39
0,19	2,41	0,905	0,172	0,54	1,59	0,73	0,394
0,2	2,36	0,9	0,18	0,55	1,58	0,725	0,399
0,21	2,31	0,895	0,188	0,56	1,57	0,72	0,403
0,22	2,26	0,89	0,196	0,57	1,56	0,715	0,408
0,23	2,22	0,885	0,203	0,58	1,55	0,71	0,412
0,24	2,18	0,88	0,211	0,59	1,54	0,705	0,416
0,25	2,14	0,875	0,219	0,6	1,535	0,7	0,42
0,26	2,1	0,87	0,226	0,61	1,53	0,695	0,424
0,27	2,07	0,865	0,236	0,62	1,525	0,69	0,428
0,28	2,04	0,86	0,241	0,63	1,52	0,685	0,432
0,29	2,01	0,855	0,248	0,64	1,515	0,68	0,435
0,3	1,98	0,85	0,255	0,65	1,51	0,675	0,439
0,31	1,95	0,845	0,262	0,66	1,5	0,67	0,442
0,32	1,93	0,84	0,269	0,67	1,495	0,665	0,446
0,33	1,9	0,835	0,275	0,68	1,49	0,66	0,449
0,34	1,88	0,83	0,282	0,69	1,485	0,655	0,452
0,35	1,86	0,825	0,289	0,7	1,48	0,65	0,455

3. Oldindan zo'riqtirilgan oval bo'shliqli

panellarni xisoblash

Loyixalash uchun topshiriq. Tom yopma uchun oldindan zo'riqtirilgan oval bo'shliqli panelni xisoblash va konstruktiv loyixalash. Tomning hususiy og'irligi 2-jadval bo'yicha qabul qilinadi. Vaqtinchalik ta'sir qiladigan me'yoriy yuk 4400 N/m2, shu bilan birga shu jumladan muddatli ta'sir 2000 N/m2 ni tashkil etadi. Ishonchlilik koefficienti ga teng qilib qabul qilinadi.

Panelni davriy profilli A-IV klassdagi tyermik ishlov byerilgan armatura styerjenlarini tayanchlarga tortib armaturalanadi; panel tokchasi

Vr-I klassdagi to'rlar (setkalar) bilan armaturalanadi. Panel uchun V25 klassdagi beton qabul qilinadi. O'rtacha nisbiy namlik 40% yuqori bo'lishi lozim, koefficient .

Xisoblash. Xisoblash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar. (A.P.Mandrikov “Primyeri rascheta jelezobetonnih konstrukciy”) V25 klassdagi betoni uchun: MPa, MPa, MPa, MPa, MPa (issiq bilan ishlov byeriladigan og'ir beton uchun); oldindan zo'riqtiriladigan A-IV klassli (sinfli) armatura uchun: MPa, MPa, MPa, MPa; payvandlangan to'rlar (setkalar) va karkaslar uchun armatura Vr-I klassdagi simlar (provolkalar) ko'ndalang armatura sifatida qo'llaniladi: MPa, MPa, MPa. Armatura formadagi (qolip)dagi tayanchlar – (ilgaklar)ga elektrotyermik usul bilan tortiladi. Betonning qo'yilishi zo'riqtirilgan armaturaning kuchlanishi mustaxkamlikka etganda amalga oshiriladi, bunda MPa klassli (sinfli) beton ishlatiladi. Qolipda tayyorlangan buyum bug'latish yordamida qotiriladi.

Armaturaning oldindan zo'riqishi MPa qabul qilinadi. Qo'yidagi shartning bajarilishini tekshiramiz:

; ;

elektrotyermik usul bilan zo'riqtirishda:

MPa;

< MPa;

> MPa,

ya'ni shart bajarilyapti.

Armaturaning oldindan zo'riqishida ro'y byerishi mumkin bo'lgan og'ishni xisobga oladigan armatura tortilishining aniqlik koefficientini xisoblaymiz

bu yerda

-ko'ndalang kesimda zo'riqtirilgan styerjenlar soni, - qabul qilib, xar bir qovurg'aga bittadan joylashtiramiz; oldindan zo'riqtirish yahshi ta'sir qilganda

yoriqlar xosil bo'lishi bo'yicha tekshirilganda plitaning yuqori (siqilgan) zonasida bo'ladi.

Tortilish aniqligini xisobga olgan xolda oldindan zo'riqtirilgan armatura MPa.

Yuklar va zo'riqishlarni aniqlash. Panelning keltirilgan qalinligi sm, bu yerda -pastki tokchaning qalinligi;

-siqilgan zonadagi tokchaning qalinligi; mm;

-panelning o'rta qismi kesimining keltirilgan qalinligi

mm.

Panelning o'z og'irligi

N/m2;

xisobiy og'irligi

N/m2.

Pol konstrukciyasining og'irligi 2-jadval bo'yicha qabul qilinadi; normativ (me'yoriy) – 1500 N/m2, xisobiy – 1780 N/m2.

Vaqtinchalik ta'sir ko'rsatadigan yuk: qisqa muddatli normativ (me'yoriy) yuk 2400, qisqa muddatli xisoblangan yuk , uzoq muddatli normativ (me'yoriy) 2000, uzoq muddatli xisoblangan yuk N/m2.

ga teng va panelning nominal (eng minimal) eni 1,5 m bo'lganda 1m uzunlikka ta'sir qiladigan yuk: doimiy ta'sir ko'rsatadigan normativ ; doimiy ta'sir ko'rsatadigan xisobiy yuk ; vaqtinchalik uzoq muddatli normativ (me'yoriy) ; huddi shunday xisobiy ; qisqa muddatli normativ (me'yoriy) ; huddi shunday xisoblangan N/m.

Barcha normativ (me'yoriy) yuklarning xisobiy eguvchi momenti :

Nm=60 kNm

bu yerda N/m.

Doimiy va uzoq muddatli yuklardan xosil bo'ladigan xisobiy eguvchi moment bo'lganda

Nm=42 kNm,

bu yerda N/m.

bo'lganda qisqa muddatli yuklardan xosil bo'ladigan eguvchi moment

Nm=18 kNm

To'liq xisoblangan yuklar ta'siridan xosil bo'ladigan qirquvchi kuch

N.

Bo'ylama o'qqa normal joylashgan kesim bo'yicha panelning mustaxkamligini xisoblash. Bo'ylama armaturani xisoblashni elementning bo'ylama o'qiga normal joylashgan tavrli kesimning mustaxkamligini ta'minlash shartidan kelib chiqqan xolda bajaramiz. Oval bo'shliqli panelning ko'ndalang kesimi qo'shtavrli kesimga keltirilgan: bunda oval shaklidagi teshiklar to'g'ri burchakli to'rtburchakli teshiklar bilan almashtirilgan elementning siqilgan zonasidagi tokcha kesimining mustaxkamligi xisoblanayotganda xisobga olinmaydi, shu sababli bu zona punktir chiziqlar orqali ko'rsatilgan. Tokchalarning qalinligi yuqorida aniqlandi: siqilgan zonada sm, cho'zilgan zonada sm; qovurg'aning enining yig'indisi sm.

Kesimning xisoblangan balandligi sm. Tokchada neytral o'qning joylashishini haraktyerlaydigan shart bo'yicha tavrli kesim uchun xisoblash orqali topamiz:

;

< Nsm;

shart qoniqtirilyapti, neytral o'q tokchaning ichidan o'tadi. Xisoblashlarni bajaramiz:

bo'lganda 1-jadvaldan va ni topamiz.

H= *h0=0.07*19=0.76cm

Kesimning siqilgan zonasining haraktyeristikasini bo'yicha xisoblaymiz

.

Siqilgan zonaning chegaraviy balandligini qo'yidagi formula bo'yicha xisoblaymiz:

bu yerda MPa; MPa – xamma yo'qotishlarni xisobga olgan xolda armaturaning oldindan kuchlanganligi, (0,75 koefficient shartli ravishda qabul qilingan, kuchlanishning yo'qolishini xisoblash qo'yida keltirilgan).

Armatura ishlash shart-sharoitining koefficienti oquvchanlik shartli chegaradan yuqori bo'lganda armaturaning qarshiligini xisobga oladi va qo'yida ko'rsatilgan formula (27) bo'yicha xisoblanadi UzRST 2.03.01-84

bu yerda A-IV klassli armatura uchun ga teng; > ni qabul qilamiz.

Bo'ylama armatura kesimining yuzasi

sm2.

4Ø16 A-IV, sm2 ni qabul qilamiz.

3. IQTISODIY QISM.

3.1. Xom ashyoviy materiallar, sotib olinadigan buyumlar va yarim tayyor mahsulotlarga bo’lgan talabni hisoblash

Resurslarga bo’lgan talab diplom loyihasining texnologik qismida berilgan ko’rsatkichlar asosida belgilanadi yani ikkita buyum bo’yicha hisob qilinadi Resurslarni qiymati fabrikaning korxona ombori narxidan belgilaniladi:

S₀= S_s + S_t ;

Bu yerda;

S_s – xomashyo va materiallar narxi;

S_t- transport xarajatlar ;

3.1- jadval. Xomashyolar tannarxi.

T t/r 1.

Xomashyo nomi Oxak

O’lchovbirligi(kg) kg

Narxi(so’m) 680

3.2-Jadval. Xomashyo materiallarga bo’lgan talabni hisoblash.

Mahsulotning nomi	Ishlab chiqarish hajmi		Oxak
	birligi	umumiy	1 qopi uchun norma	Kerak bo’lgan miqdor	Narxi
					1kg	Umumiy
1	2	3	4	5	6	7
Ko’pikbeton uchun quruq qurilish qorishmasi	qop	22200000	25kg	555000000	688	381840000000

3.2. Yoqilg’i, issiqlik energiya va elektroenergiyaga bo’lgan talabni hisoblash

Hisob butun nomenklatura bo’yicha bajariladi, yonilg’i va energiya sarfi diplom loyihasining texnologik bo’limidan olinadi

3.3 - jadval. Yoqilg’i, issiqlik energiyasi va elektroenergiya bo’lgan talab .

Mahsulot nomi	O’lchov birligi	Yillik ishlab chiqarish	qopga sarflash normasi	O’lchov birlik normasi so’m	Yillik sarflanish miqdori	Umumiy qiymati so’m
Texnologik maqsadlar uchun issiqlik energiyasi(t)
Ko’pikbeton uchun quruq qurilish qorishmasi	t	555000	0.035	2600	19425	50505000
Texnologik maqsadlar uchun elektr energiya, (kvt)
Ko’pikbeton uchun quruq qurilish qorishmasi	t	555000	0.12	260	66600	173160000

Yonig’li va energiya narxlari:

1. 
   Texnologik bug’ – 1 tonnasi – 2600 so’m
   
2. 
   Elektrenergiya – 1kvt/soat –260 so’m
   

3.3. Asosiy ishlab chiqarish xodimlarining asosiy va qo’shimcha ish haqini hisoblash

Bu hisoblarni bajarish uchun avval quydagi ko’rsatkichlarga asoslanib bir ishchining ish fondi hisoblanadi;

kalendar bo’yicha ish fondi - 365 kun

bayram kunlari - 8 kun

dam olish kunlari - 52 kun

qo’shimcha dam olish kunlari-52 kun

navbatdagi va qo’shimcha ta’til - 18 kun

o’qish uchun ta’til - 1 kun

tug’ulganlik uchun ta’til - 1 kun

kasallik va boshqa sababli ishga chiqmaslik - 1.5 kun

davlat va jamoat topshiriqlarini bajarish - 1 kun.

Ish vaqti balansi (1ta ishchining haftasiga 5 kunlik ishda

3.4-jadval. Ishchi soatlar balansi .

T/r	Kursatkichlar	O’lchov birligi	Miqdori
1	Ish vaqtining kalendar fondi	Kun	365
2	Ta’til kunlari soni: bayram dam olish qo’shimcha dam olish	Kun kun kun kun	112 8 52 52
3	Kalendar bo’yicha ish miqdori	Kun	253
4	Ishga kelmaslik jumladan: navbatdagi va qo’shimcha ta’til o’qish uchun ta’til tug’ish uchun ta’til kasallik va qonunda ko’zda tutilgan boshqa sabab bilan davlat va jamoat ishlarini bajarish Ta’til ikkinchi kuni	Kun kun kun kun kun	22,5 18 1 1 1.5 1
5	Navbatdagi va qo’shimcha ta’til davomidaish kuni hisoblanadigan ikkkinchi dam olish kunlari soni	kun	3.0
6	Yildagi ishchi kunlari soni	Kun	233.5
7	Ish kunlarining o’rtacha davomiyligi	Soat	8,2
8	Bir ishchining foydali ish vaqti fondi	Soat	1914.7

3.5 jadval. Qadoqlash sexi bo’yicha asosiy va yordamchi ishlab chiqarish ishchilarning yillik ish haqi fondini hisobi.

T/r	Ishchi kasblarning nomi		Bir ishchining foydali ish vaqti soat		Ro’yxat bo’yicha ishchilar soni kishi	Ishchining tarif razriyadi		Soat tarif stavkasi so’m		Ish haqqi oylik fondi so’m		Yillik fond so’m
1	2		3		4	5		6		7		8
Asosiy ishchilar
2	Kara haydovchisi			1914.7	2	III		6000		1914700		22976400
3	To’ldiruvchi ombori mudiri				1	IV		10000		1595583		19147000
4	qadoqlovchi				2	III		6000		1914700		22976400
Jami : 65099800
Qo’shimcha ish haqi – 6.5 % - 4231487 Jami qo’shimcha va asosiy ish haqi - 69331287 Ijtimoiy sug’urta ajratma - 6.1 % - 4229208 Jami ish haqi fondi - 73560495 so’m
Yordamchi ishchilar
1		Navbatchi elektrik	1914.7		2		III		6000		1914700		22976400
2		Navbatchi slesor			2		IV		6500		2074258		24891100
3		Nazoratchi			1		IV		6500		1037129		12445550
Jami : 60313050
Qo’shimcha ish haqi – 6.5 % - 3920348 Jami qo’shimcha va asosiy ish haqi - 64233398 Ijtimoiy sug’urta ajratma - 6.1% -3918237 Jami ish haqi fondi - 68151635 so’m

Sex bo’yicha ish haqi fondi - 141712130 so’m

Ishchilarning soni kasbi tarif razriyadi va soat tarif ish haqi diplomoldi amaliyotidan olinadi.

3.6 jadval. Kichik xodim va xizmatchi xodimlarning ish haqi fondini hisoblash.

T/r	Kasb nomlanishi	soni	oylik maoshi so’m	yillik fond so’m
1	Sex boshlig’i	1	1148820	13785840
2	Mexanik	1	1244555	14934660
3	Sex masteri	1	1148820	13785840
4	Farrosh	1	350000	4200000
Jami: 46706340

Qo’shimcha ish haqi - 6.5% - 3035912 so’m;

Jami asosiy va qo’shimcha ish haqi - 49742252 so’m;

Ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar - 6.1% - 3034277 so’m

Jami ish haqi fondi: 52776529 so’m

3.7 jadval. Uskunalarni ta’mirlashga ketadigan xarajatlar.

T/r	Xarajatlarning nomlanishi	Summa,so’m
1	Uskunalarni ishlatish bilan band bo’lgan yordamchi ishchilar ish haqi	13000000
2	Yordamchi materiallar	1068062
3	Transport vositalari va ishlab chiqarish uskunalarning avtomotizasiyasi	2102000
4	Transport vositalari va eskiruvchi kunlik ta’mir	4510000
5	Qiymati va shu eskiruvchi inventorning ishdan chiqishiga ketgan xarajatlar	5640000
6	Boshqa xarajatlar	57211887
Jami : 83531949 so’m

Uskunalarni xizmat ko’rsatish va saqlash xarajatlari o’z ichiga texnologik bosim va ko’tarma krani ishlatish, sozlash, tamirlash va xizmat ko’rsatish uchun ketgan barcha xarajatlarni o’z ichiga oladi. Ustunlarda ishlovchi yordamchi ishchilarning ish haqi 3.4-jadval dan olinadi (yordamchi ishchilar qismi ). Yordamchi materiallari ketgan xarajatlar yordamchi ishchilar ish haqqining 50 % i miqdorida olinadi. Transport vositalari va ishlab chiqarish uskunalariga ketgan xarajatlar va uskunalarning smeta narxini amortizatsiya narxiga ko’payrirish orqali topiladi. Uskuna va uning montaji smeta narxi Bitiriv malakaviy ishining texnologik qismidan olinadi. Uskunalarning kunlik ta’miri uchun ketgan xarajatlarning 50 % miqdorida olinadi. Kam qiymatli va tez eskiruvchi inventorlarning ishdan chiqishini qayta tiklashda ketadigan xarajatlar qiymati asosiy ishchilar ish haqqining 30 % miqdorida olinadi [12] .

3.8-jadval. Sex bo’yicha xarajatlar hisobi.

T/r	Xarajatlar ro’yxati	Summa so’m
1.	Sex personalining ish haqi	141712130
2.	Bino va inshootlarni saqlash -2%	2834242
3.	Bino va inshootlarning texnik ta’miri-50%	70856065
4.	Bino va inshootlarning amortizatsiyasi -9.4%	13320940
5.	Mehnat muhafazasi va yong’inga qarshi texnikaga ketgan xarajatlar -2.5%	3542803
6.	Boshqa xarajatlar-10%	14171213
	Jami:	246437393

Sex personalining ish haqi xizmatchilar va kichik xodim ish haqi fondidan olinadi. Bino va inshootlarni tuzish (ishchi holida saqlash) uchun xarajatlar qiymati bino va inshootlar smeta narxining 2 % miqdorida olinadi yoki inshoot hajmi va maydonini shu ko’rsatkichlarga ketgan kapital qo’mitalarga ko’paytirish orqali topiladi.Bino va inshootlarning smeta narxi o’z ichiga qurilish ishlariga ketgan uskuna sotib olishga va montaj ishlarini bajarishga ketgan xarajatlarni oladi.Bino va inshootlarning amortizatsiyasiga ketgan xarajatlar qiymatini amortizatsion ajratmalar normasiga ko’paytmasiga teng. Bino va inshootlarning kundalik tamirlash uchun ketgan xarajatlar qiymati amortizatsion qiymatining 50 %ini tashkil etadi. Mehnatni muhofaza qilish va yong’inga qarshi texnikaga ketgan xarajatlar hamma ishchilar ish haqining 2.5 % miqdorida olinadi [12].

3.8. Zavod bo’yicha umumiy xarajatlarni hisoblash

Umumkorxona xarajatlarini korxonani boshqarish va ishlab chiqarishni tashkil etish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni o’z ichiga olib, rahbarlik ta’minoti amortizatsiya umumkorxona maqsadlari uchun qo’llaniladigan asosiy vositalarning ta’minoti va ta’miri kadrlar tayyorlash korxonani qo’riqlash va boshqa xarajatlardan iborat bo’ladi. Bu xarajatlar ishlab chiqarish ishchilarning asosiy va qo’shimcha ish haqining 45%miqdorida olinadi.(Jadval –3.4) 141712130х0,45 =63770458 so’m

3.9. Brak bo’yicha yo’qotishlar hisobi

Brak mahsulot ishlab chiqarish natijasida chiqadigan xarajatlar xom ashyo materiallarning – 3 % miqdorida hisoblanadi

1795499260х0.03=53864977 so’m.

3.10.Mahsulotning fabrik-zavod narxini topish

Mahsulotning fabrik-zavod narxi sex smeta xarajatlari+zavod bo’yicha umumiy xarajatlar+brak bo’yicha yo’qotish

246437393+63770458+53864977= 364072828 so’m

3.11. Ishlab chiqarishdan tashqari xarajatlarni topish

Ishlab chiqarishdan tashqari xarajatlar qiymati mahsulotni sotish bilan bog’liq xarajatlarni o’z ichiga oladi va fabrika –zavod narxining - 4% miqdorida qabul qilinadi: 364072828x 0,04=14562913 so’m

3.9 jadval. Ko’pik beton uchun quruq qurilish qorishmasi tannarxini hisoblash.

T/r	Xarajatlar kalkulyatsiya ro’yxati	O’lchov birligi	Yillik daromad miqdori				Kakulatsiya birlik xarajatlar
			Narxi so’m	Kerakli miqdor	Summa so’m	1kg uchun talab		Summa so’m
1	2	3	4	5	6	7		8
1.	Xomashyo-materiallar oxak	^t	680000	555000	377400000000	0.001		680
2.	Texnik xarajatlar jarayon yoqilg’i	t			18928000			91
3.	Texnik jarayon uchun elektr energiya	kvt			6489600			31.2
4.	Ishchilar asosiy ish haqi				141712130			681.3
5	Ishchilar qo’simcha ish haqi				52776529			253.7
6.	Asbob uskuna ekspluatasiya xarajati				83531949			401.6
7.	Umum korxona xarajatlari				246437393			1184.8
8.	Sexlar bo’yicha xarajatlar				63770458			306.6
9.	Brak bo’yicha yuqotish				53864977			259
10.	Korxona fabrika tanarxi				364072828			1750.3
11.	Ishlab chiqarishdan tashqari xarajat				14562913			70.01
12	Maxsulot to’liq tannarxi							5709.51

Bizning bitiruv malakaviy ishimiz mavzusi bo’yicha ishlab chiqarish uchun loyihalanayotgan ”oxak ishlab chiqarish” maxsulotining kg og’irlikdagi bir qopi to’liq tannarxi 680 so’m.

4.Mehnat muxofazasi va texnika xavfsizligi

Zamonaviy sanoat korxonalarida mehnat muhofazasining tutgan o’rni

Mehnat xavfsizligi xizmatining asosiy vazifalari ishlab chiqarishda, qurilish maydonida va unga bog’liq bo’lgan ish jarayonlarida sodir bo’ladigan jaroxatlanish va boshqa baxtsiz hodisalarni keltirib chiqaradigan sabablarni bartaraf qilish va tashkilot ma’muriyatining ishchi va xizmatchiga ish sharoitini yaxshilab berish ustidan nazorat qilib turish, fan va texnika yutuqlarini joriy qilish asosida mehnat xavfsizligi va himoya vositalarini mustaqil takomillashtirish, qurilishda mehnat mehnat madaniyatini oshirish baxtsiz hodisalarni oldini olishda qaratilgan tashkiliy, texnik, sanitariya tadbirlarini ishlab chiqish va joriy etishdan iborat.

Mehnat muhofazasining zamonaviy qurilishda, obyektlarida, ishlab chiqarish zavodlarida tutgan o’rni beqiyos. Hozirgi zamon qurilish tartibi xalq xo’jaligining eng murakkab ishlab chiqarish jarayonlaridan biriga aylandi. Ishchilarning kasbiy malakasini oshirish ishning sifatiga va ularning xavfsizligiga bevosita bog’liqdir. Mehnat xavsizligini to’la va tez taminlangani uchun ishchi va xizmatchilarning mehnatga bo’lgan munosabatlarini tubdan o’zgartirishga majbur qila oladigan uslubiy tadbir lozim. Bunda ularning mehnati natijalariga moddiy ta’sir ko’rsata olsin. Mehnat xavsizligini boshqarish – bu mehnat jarayonida odamlarning saqlab qolishga qaratilgan bir qator texnikaviy, tashkiliy, tozalik va davolanish bo’yicha chora – tadbirlarni ishlab chiqish va amalda bajarilishini ta’minlash nazorat qilib borishdan iboratdir.

Zamonaviy sanoat korxonalari obyektlarida mehnat xavsizligini boshqarishni tashkilot bo’yicha bosh muhandis, brigada bo’limlarida va qurilish maydonlarida esa muttasadi raxbar xodimlar amalga oshiradilar. Uslubiy va tashkiliy ishlarni bu borada xavfsizlik muhandisi olib boradi[13]

Ishlab chiqarish sanitariyasi va mehnat gigiyenasi

Sement ishlab chiqarish korxonalarida sanitariya va mehnat gigiyenasi masalalari bir qator meyoriy hujjatlar asosida rejalashtiriladi. Bu hujjatlarda ishlab chiqarish korxonalarini loyihalashtirishda mavjud sanitariya me’yorlari, “Qurilish tashkilotlarining yordamchi bino va xonalarini loyihalash bo’yicha ko’rsatma” va boshqalar kiradi. Bu hujjatlarning asosiy vazifasi sog’lom mehnat sharoiti yaratish yo’li bilan, jarohatlanish va kasallikning oldini olishdan iborat. Ularda sanoat korxonalarini loyihalash, qurish va foydalanish davrida sanitariya talablarini rejalashtirish chora tadbirlari berilgan.

Zavodlarni loyihalashtirayotganda mehnatni muhofaza qiladigan tadbirlarga kata ahamiyat berish lozim. Har bir qimirlab turgan asbob uskunalar, ishlab chiqarish vositalari ishchi xizmatchilardan to’silgan bo’lishi lozim.

Sement ishlab chiqarish korxonalaridan ajralib chiqadigan va ishchi muhitga tarqaladigan har xil zaharli chang va zaharli gaz moddalarini odam uchun zaharsiz ruxsat etilgan miqdorini belgilab beradi. Shunday qilib sement ishlab chiqarish korxonalarida ishlab chiqarish sanitariyasi va mehnat gigiyenasi tozalik va ozodalik bo’yicha tadbirlar tuzishdan, korxonalarda sog’lom mehnat sharoitlarini yaratishdan iborat.

Tog’ jinslarini maydalaganda changlar atrof muhitni ifloslaydi. Sement ishlab chiqarishning hozirgi eskirgan texnalogiyalari uchun atrof muhitga tarqaladigan gaz miqdori sanitariya mey’orlari bo’yicha 0.5 – 1.0 % dan ortmasligi kerak. Zararli gaz va texnalogik changlar, ayniqsa atrofdagi barcha o’simliklar bargining quyosh nuri bilan almashish jarayoni (fotosintez) buziladi. Shuningdek sanoat chiqindilari chang yoki gaz holatda yerga tushib o’simlik ildizi orqali uning tanasiga zarar yetkazadi.

Inson organizimiga nafas va oziq – ovqat orqali kirgan bog’lovchi modda zarrachalari ko’z, teri hamda nafas olish a’zolarini kasallantiradi. Ayniqsa zarrachalar tarkibidagi erkin kalsiy oksidi (CaO) odam organizimi uchun zaralidir. Hozirgi davrda eski texnalogiyalar o’rnini asta – sekin yangi,zamonaviy mashina – mexanizmlar egallamoqda. Bundan tashqari bog’lovchi ishlab chiqarish zavodlarida har bir zavodlarda ventilyatsiya tarmog’lari o’rnatilishiga kuydirish sexlarini boshqa sexlardan alohida o’rnatilishiga katta e’tibor berilmoqda.

Yorug’lik insonning hayot faoliyatida va mehnat faoliyatida juda muhim rol o’ynaydi. Ko’rish inson uchun asosiy ma’lumot manbai hisoblanadi. Sanoat korxonalarini ratsional yoritish sifatli mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlash bilan birga ishlab chiqarish nsharoitini yaxwilaydi, ishchilarning charchashdan saqlaydi va ish unumdorligini oshiradi. Oqilona yoritilganlik zonalarda ishlayotgan ishchilarning kayfiyati yaxshi bo’ladi, shuningdek xavfsiz mehnat qilish sharoiti yaratiladi va buning natijasida baxtsiz hodisalar keskin kamayadi.

Qurilish maydonlari va ishlab chiqarish sanoati korxonalari GOST 12.046-85 ga asosan yoritish tizimlari o’rnatiladi. Sanoat korxonalari va maydonlarida umumiy ishchi yoritilganlik 2 lyuksdan kam bo’lmasligi kerak.

Sanoat korxonalarining evakuatsiya yoritilganligi asosan odamlar serqatnov yo’laklarda va evakuatsiya yo’llari bo’ylab o’rnatilishi zarur. Uning miqdori ishlab sanoat korxonalari binosi ichida 0.5 lyuksdan, bino tashqarisida esa 0.2 lyuksdan kam bo’lmasligi kerak.

Ishlab chiqarish xonalari ish xonasidagi havoning harorati yilning sovuq davri uchun 18-20 ºC, iliq davri 21-23 ºC va issiq davri uchun 20-30 ºC bo’lishi kerak. Nisbiy namligi sovuq davr uchun 60-40, iliq davr uchun 60-40, issiq davr uchun 60-40 bo’lishi kerak. Harakat tezligi sovuq davr uchun 0.2, iliq davr uchun 0.3, issiq davr uchun 0.4-0.5 bo’lishi kerak[14].

Ishlab chiqarish jarayonlarida mehnat xavfsizligi

Sement ishlab chiqarish texnologik jarayonlari GOST 12.3.002-75 «Ishlab

chiqarish jarayonlari. Umumiy xavfsizlik talablari»ga muvofiq bo‘lishi lozim.
Ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligi quyidagi talablarni amalga oshirish orqali ta‘minlanadi:

ishlab chiqarish uskunalariga xizmat ko‘rsatish tartibidagi texnologik

jarayonlarni (ish turlarini), ish usullari va rejimlarini qo‘llash;

ishlovchilarga zararli ta‘sir ko‘rsatmaydigan birlamchi material va yarim

tayyor mahsulotlarni, butlovchi maxsulotlarni qo‘llash, agar ushbu talabni
bajarishning imkoni bo‘lmasa, ishlab chiqarish jarayonining xavfsizligini va
xodimlarning himoyasini ta‘minlovchi choralar ko‘rish;

shikastlanish va kasb kasalliklari manbai bo‘lmagan ishlab chiqarish

uskunalarini qo‘llash;

xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining tarqalishini cheklovchi

vositalarni qo‘llash;

ishlab chiqarish uskunalarini to‘g‘ri joylashtirish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish;

birlamchi material va yarim tayyor mahsulotlarni, tayyor mahsulotlarni va
ishlab chiqarish chiqindilarini saqlash va transport vositalarida tashishning xavfsiz
usullarini q‘llash;

xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining xususiyatiga mos keluvchi

himoyalash vositalarini qo‘llash;

ish bajarilayotgan paytdagi xavfli hududlarni belgilash. Ishlab chiqarish

jarayonlari atrof muhitning (xavo, tuproq, suv xavzalari) ifloslanishiga va zararli
omillarining tegishli me‘yorlaridan ortiq darajada tarqalishiga olib kelmasligi shart.

Ishlab chiqarish jarayonlari soz uskunalarda, soz nazorat-o‘lchash asboblari,

himoya to‘siqlari, blokirovkalar, ishga tushiruvchi apparatlar, texnologik asbobuskunalar mavjud bo‘lgan taqdirda amalga oshirilishi lozim.
Ishlab chiqarish jarayoni texnologik hujjatga muvofiq olib borilishi lozim.

Ishlab chiqarish jarayonida birlamchi material va yarim tayyor mahsulotlar

qo‘llanilsa, shuningdek xavfli va zararli ishlab chiqarish omillariga ega bo‘lgan
oraliq moddalar hosil bo‘lsa xodimlarga oldindan o‘zini bexatar tutish qoidalari
xaqida ma‘lum qilinishi va ular tegishli tartibda o‘qitilishi va himoya vositalari
bilan ta‘minlanishi lozim.

Birlamchi material va yarim tayyor mahsulotlarni qo‘llashga faqat belgilangan tartibda tegishli gigienik me‘yorlar tasdiqlangandan so‘ng ruxsat etiladi.

Quritish, kuydirish mexanizmlari,havo almashtiruvchi (ventilyatorlar) vositalari bilan ta’minlanishi lozim. Ko’pgina mexanizmlar, xususan bolg’ali maydalagichlar, jag’li maydalagichlar shovqin - suron bilan ishlaydilar. Bu holatda ushbu mexanizmlarni tovush yutadigan qoplamalar bilan berkitiladi. Har bir qimirlab turgan mexanizmlar ishchilardan to’silgan bo’lishi kerak.

Sement ishlab chiqarish korxonalarida elektr dastgohlaridan foydalanishda tasodifan paydo bo’ladigan tokdan himoyalanish maqsadida (GOST 12.1.009-86) maxsus elektr himoyalagich vositalar qo’llaniladi. Elektrdan himoyalagich vositalarga rezina qo’lqoplar, dastasi tok o’tkazmaydigan qilib ishlangan tok qidiruvchi va har xil uskuna va asboblar, 1000 Volt dan yuqori bo’lgan kuchlanishli elektr tarmoqlarida ishlatiladigan dielektrik shtangalar, qisqich ombirlar, yuqori kuchlanishni o’lchagichlar bo’lishi kerak[14].

Yong’in xavfsizligi

Ishlab chiqarish jarayonlari yong‘in va portlash xavfsizligi, ularni rejalashtirishda, tashkillashtirishda va olib borishda GOST 12.1.004-91 «Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablari» va GOST 12.1.010-90 «Portlash xavfi. Umumiy talablari»ga va ushbu qoidalarga muvofiq ta‘minlanishi lozim.

Ishlab chiqarishda sinalmagan yong‘in va portlash xavfi mavjud hamda toksik xususiyatlarga ega bo‘lgan moddalar va materiallarni qo‘llash taqiqlanadi. Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda yong‘inlar, portlashlar, avariyalar,
zaxarlanishlar sodir bo‘lishi hamda atrof muhit uning chiqindilari (okova suvlari,
shamollatish tizimi chiqindilari va boshqalar) bilan ifloslanishi ehtimolini istisno
etadigan sharoitlar ta‘minlanishi lozim. Ishlab chiqarish binolari va xonalari
dastlabki yong‘inni o‘chirish vositalari bilan ta‘minlangan bo‘lishi
shart. Shamollatish tizimi yong‘indan darak beruvchi signalizatsiya bilan birlashtirilgan bo‘lishi kerak. Ishlab chiqarish binolari va xonalari uchun yong‘in
xavfsizligi davlat xizmati hududiy organi bilan kelishilgan yong‘in xavfsizligi
bo‘yicha yo‘riqnoma ishlab chiqilishi va ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim. Xodimlar bilan yong‘in xavfsizligi bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazilishi va
yong‘inning oldini olish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar berilishi kerak. Bino va yong‘in
suv manbai yo‘laklari hamda yong‘in vositalari va uskunalariga boradigan
yo‘laklar doimo bo‘sh bo‘lishi kerak. Tashkilotlarda elektr qurilmalarini o‘rnatish
va ulardan foydalanishda Iste‘molchilarning elektr qurilmalaridan texnik
foydalanish qoidalari (ro‘yxat raqami 1383, 2004 yil 9 iyul) (O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004 y., 27-son, 317-modda) hamda
Iste‘molchilarning elektr qurilmalaridan foydalanishda texnika xavfsizligi
qoidalari (ro‘yxat raqami 1400, 2004 yil 20 avgust) (O‘zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlari to‘plami, 2004 y., 33-son, 379-modda) va mazkur qoidalar
talablariga rioya qilinishi kerak. Yoritish va quvvatli uskunalar xamda elektr
tarmoqlarining tuzilishi xonalardagi sharoitlarga va ulardagi ishlab chiqarishning
xususiyatiga mos bo’lishi shart. Evakuatsiya yo‘laklari va zinapoyalarda avariya
yoritkichlari bo’lishi lozim. Avariya yoritkichlari boshqa yoritkichlardan turi,
o‘lchamlari va maxsus tushirilgan belgilari bilan ajralib turishi va vaqti-vaqti bilan
changdan tozalanib turilishi lozim.Tashkilotning barcha turdagi bino va inshootlari
yashin qaytargichlar o‘rnatilgan holda to‘g‘ridan-to‘g‘ri yashin urishidan
himoyalangan bo‘lishi lozim. Yashin qaytargichlar har yili bahorda tekshirilib
turilishi va nosozliklari bartaraf etilishi lozim.Texnologik jarayonlarning nazorat
tizimi xizmat ko‘rsatish uchun qulay va xavfsiz joylarga joylashtirilishi lozim.Yong’inlar sanoat korxonalari xalq xo’jaligining hamma tarmoqlari, qishloq xo’jaligi, turar joy binolarida yuz berishi mumkin bo’lgan hodisa hisoblanadi. Yong’in chiqmasligini ta’minlash yong’in chiqqan taqdirda uning rivojlanib, tarqalib ketmasligi chora tadbirlarini ko’rish birinchidan moddiy boyliklarni saqlab qolishga qaratilgan bo’lsa, ikkinchidan inson salomatligi va uning hayotini saqlab qolish chora – tadbirlarini amalga oshirilishi, mehnat muhofazasining tarkibiy qismi hisoblanadi.

Evakuatsiya vaqtida binodan chiqish eshiklari ikkitadan kam bo’lmagan holda loyihalanadi. Xonalardan chiqish eshiklari va binodan chiqish darvozalari bir- biridan ma’lum masofada uzoqlashtirilgan bo’ladi[15].

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning 2017-yil 7-fevral kungi “2017—2021 yillarda O‘zbekistonni respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida’’ PF 4749 farmonidan.
   
2. 
   www.“Gazeta. uz”25.05.2017 yil
   
3. 
   Ш. М. Мирзиёев “Эркин ва фаровон, демократик ОЪзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз” . Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталари қўшма мажлисидаги нутқ. Т., Ўзбекистон, 2016 йил.
   
4. 
   To’laganov A. A., Kamilov X. X., Vohidov M. M., Sultonov A. A. “Zamonaviy qurilish materiallari, buyumlari va texnologiyalari”, o’quv qo’llanma, T., 2014 yil.
   
5. 
   Красиникова Н.М., О.В. Хохряков. Сухая механоактивированная смесь для получения неавтоклавного пенобетона / Матер. межд. конгресса «Наука и инновации в строительстве», Современные проблемы строительного материаловедения и технологии, т.1, книга 1 – Воронеж: ВГАСУ, 2008. - С. 267-271.
   
6. 
   Kamilov X. X., “Oldindan zo’riqtirilgan temir-beton konstruksiyalar texnologiyasi”, o’quv qo’llanma, T., 2015 yil.
   
7. 
   Т.А.Атакузиев. Минерал богловчи моддалар. Т., Укитувчи, 1989
   
8. 
   Х. А. Акрамов, Ш. Т. Рахимов, Х. Н. Нуриддинов, М. Т. Туропов. “Бетон тўлдиргичлари технологияси”, ўқув қўлланма Т., 2010 йил.
   
9. 
   Теория управления в примерах и задачах: Учеб.пособие/А.В.Пантелеев, А.С.Бортаковский. М.: Высш.шк., 2003. – 503 с.: ил.
   
10. 
    Акрамов Х.А., Ахмедов У.Р. ”Корхонада тайёрланган курилиш конструкциялари. укув кулланма., Т.2014.
    
11. 
    KMK 2.01.07-96. Yuk va ta'sirlar.
    
12. 
    Махмудова Н.А., Давлетов И. Қурилиш материаллари корхонаси иқтисодиёти. ТАҚИ. Тошкент, 2007. 111 б.
    
13. 
    Ёрматов Ё., Исомухамедов Ё.У.“Хаёт фаолияти хавфсизлиги” фанидан марузалар матни Т.1999.
    
14. 
    Махкамов С.М., .“Хаёт фаолияти хавфсизлиги ва мехнат мухофазаси” фанидан марузалар матни Т.2015.
    
15. 
    GOST 12.1.004-91 «Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablari»
    
16. 
    Баженов Ю.М., Коровяков В.Ф., Денисов Г.А. Технология сухих строительных смесей: Учебное пособие. – М: Издательство АСВ, 2003. -96 стр. с илл.
    
17. 
    http://megamix.uz/ru/about.html