R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Qayta ishlash korxonalarida mahsulot sifatining tahlili
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
14.4. Qayta ishlash korxonalarida mahsulot sifatining tahlili Qayta ishlash korxonalari moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining asosiy samaradorlik ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sifati hisoblanadi. Chunki, mahsulot sifatining oshishi o‘z navbatida, sotilgan mahsulot hajmining oshishiga va foydaning ko‘payishiga hamda rentabellik darajasining oshishiga olib keladi. Shuningdek, mahsulotga bo‘lgan talabning oshishiga, mahsulot bozorida raqobat kurashida yutib chiqish yoki o‘z mavqeini ushlab turish imkoniyatini yaratib, yuqori baholarda sotish orqali qo‘shimcha daromad olish imkonini beradi. Mahsulot sifatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni umumiy, individual va bilvosita ko‘rsatkichlarga bo‘lgan holda o‘rganish mumkin. Umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sifatini ularning turlari va nimaga mo‘ljallanganidan qat’iy nazar tavsiflaydi: - yangi mahsulotning umumiy mahsulot hajmidagi ulushi; 328 - oliy sifatli mahsulotning jami mahsulot hajmidagi ulushi; - mahsulotlarning o‘rtacha o‘lchangan bali; - navlarga xoslikning o‘rtacha koeffitsiyenti; - attestasiya qilingan va attestasiya qilinmagan mahsulotlar ulushi; - sertifikatlangan mahsulotlar ulushi; - jahon standartlariga mos keluvchi mahsulotning solishtirma kattaligi; - eksportga chiqariladigan, shu jumladan, sanoati rivojlangan mamlakatlarga eksport qilinadigan mahsulotlar ulushi. Mahsulot sifatining individual (ayrim) ko‘rsatkichlari uning xususiyatlaridan birini ifodalaydi: - foydalilik (sutning yog‘liligi, oziq-ovqat mahsulotlarida oqsilning mavjudligi); - ishonchlilik (chidamlilik, to‘xtovsiz ishlashi); - texnologiklik, ya’ni konstruktorlik va texnologik yechimlarning samaradorligi (mehnattalablik, energiyatalablik); - mahsulotning estetik ko‘rinishi. Bilvosita ko‘rsatkichlar — bu sifasiz mahsulot uchun jarimalar, brakka chiqarilgan mahsulotlarning ulushi, o‘tmay qolgan mahsulot ulushi, brak sababli yo‘qotishlar va h.k. Qayta ishlash korxonalarida mahsulot sifati tahlil qilib o‘rganilar ekan, birinchi navbatda yuqorida sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlarning dinamikasini, rejani ularning darajasi bo‘yicha bajarilishini, ularning o‘zgarish sabablarini o‘rganish va korxona mahsulotining sifat darajasiga ko‘ra uning ishiga baho berish lozim. Mahsulot sifati tahlilining keyingi vazifasi mahsulot sifatining korxona moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari qiymatiga, ya’ni mahsulot ishlab chiqarish hajmi, mahsulot sotishdan tushum va foyda kabi ko‘rsatkichlarning qiymatiga ta’sirini hisoblashdan iborat. Shu o‘rinda mahsulot sotishdan tushum summasiga mahsulot sifatining ta’siri tahlilini ko‘rib chiqamiz. Ma’lumki, sotilgan mahsulot sifati o‘rtacha 329 navlilik koeffitsiyenti va o‘rtacha mahsulot birligini sotish bahosi ko‘rsatkichlari bilan ifodalanadi. O‘rtacha navlilik koeffitsiyenti sotilgan mahsulotning har bir navi bo‘yicha hisoblangan qiymatlarining jami summasini jami mahsulotning birinchi nav bo‘yicha hisoblangan qiymatining jami summasiga bo‘lish orqali aniqlanadi: K o‘n = Σ(M n ×Ul n ×B n ) / ΣM×B 1 n , (14.2) Bunda: M – sotilgan mahsulot miqdori, Ul – sotilgan har bir navning ulushi (salmog‘i), B – har bir sotilgan mahsulot bahosi; B 1 – mahsulot birinchi navining bahosi. Bu koeffitsiyent hisobot yili bo‘yicha tahlil qilinsa, sotilgan mahsulotning barcha navlari bo‘yicha qiymati joriy baholarda, agarda dinamik o‘zgarishi bo‘yicha tahlil qilinsa, barcha navlar bo‘yicha qiymati bazis yilining baholarida hisoblab olinishi kerak. Mazkur koeffitsiyent aniqlangandan so‘ng, hisobot yilidagi o‘rtacha navlilik koeffitsiyentini rejadagi yoki bazis davridagi o‘rtacha navlilik koeffitsiyentiga solishtirilib, mahsulot sifatining oshgani yoki pasaygani aniqlanadi. Hisobot yilidagi koeffitsiyent oshgan bo‘lsa, bu bazis davriga yoki rejalashtirilgan sifatiga nisbatan mahsulotning sifati oshganligini bildiradi. Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|