17.7-jadval
Tovarlar aylanishining tahlilida o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar va ularni
aniqlash tartibi
№
Ko‘rsatkichlar
Aniqlash tartibi
Izoh
1
Tovarlarning aylanish
koeffitsiyenti
K
a
= TA / TZ
bunda: TA – tovar aylanma
hajmi, TZ – tovar zaxiralari
o‘rtacha qoldig‘i
2
Tovarlarning aylanish davri
K
d
= TZ × D / TA
bunda: D – hisobot davridagi
kunlar soni
3
Tovarlar aylanmasining tovar
zaxiralari bilan ta’minlanish
koeffitsiyenti
K
s
= TZ / TA
-
17.7-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tovarlar aylanishini ifodalovchi
barcha ko‘rsatkichlarning o‘zgarishiga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatar ekan:
-
tovar aylanmasi hajmining o‘zgarishi;
-
tovar zaxiralari o‘rtacha qoldig‘ining o‘zgarishi.
Yuqoridagi omillarning tovarlar aylanishi ko‘rsatkichlariga, jumladan
tovarlarni
aylanish
koeffitsiyentining
o‘zgarishiga ta’sirini tahlil qilib
o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (17.8-jadval).
17.8-jadval
Toshkent viloyati «Agrokimyohimoya» AJ tovar aylanishi ko‘rsatkichlarining
taqqoslama tahlili
№
Ko‘rsatkichlar
Reja
bo‘yicha
Haqiqatda
O‘zgarishi
(+;-)
1
Tovar aylanmasi hajmi, ming
so‘m
2213970
2363360
+149390
2
Tovar zaxiralarining o‘rtacha
qoldig‘i, ming so‘m
45821
66188
+20367
3
Tovarlarning
aylanish
koeffitsiyenti (1 : 2)
48,3
35,7
-12,6
4
Tovarlarning aylanish davri,
kun hisobida (2*360):1
7
10
+3
5
Tovarlar aylanmasining tovar
zaxiralari bilan ta’minlanish
koeffitsiyenti (2:1)*100
2,1
2,8
+0,7
17.8-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tovarlarning aylanish koeffitsiyenti
rejada 48,3 koeffitsiyentni tashkil qilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich haqiqatda
35,7 koeffitsiyentga teng bo‘lgan. Demak, tovarlarning aylanish koeffitsiyenti
haqiqatda rejaga nisbatan 12,6 koeffitsiyentga pasaygan. Ya’ni, tovarlarning pulga
410
aylanish davri sekinlashgan. Bunday natijani ijobiy holat sifatida baholab
bo‘lmaydi.
Bunday o‘zgarish ikki omil ta’sirida yuzaga kelgan bo‘lib, ularning ta’sir
darajalarini «Qayta hisoblash» usuli yordamida hisob-kitob qilib aniqlashimiz
mumkin.
Bunda har bir omilning ta’sirini hisoblash uchun natijani qayta hisoblab
olish lozim. Buning uchun birinchi omilning haqiqatdagi ko‘rsatkichini (TA
1
)
ikkinchi omilning rejadagi ko‘rsatkichiga (TZ
0
) bo‘lish lozim. Ya’ni:
K
aqh
= TA
1
: TZ
0
= 2363360 : 45821 = 51,58
Endi, tovarlarning aylanish koeffitsiyentiga yuqoridagi ikki omilning
ta’sirini topish uchun quyidagi hisob-kitoblarni amalga oshirish lozim. Ya’ni:
-
tovarlarning aylanish koeffitsiyentining o‘zgarishiga tovar aylanmasi
hajmining o‘zgarishini ta’sirini aniqlash uchun qayta hisoblangan tovarlarning
aylanish koeffitsiyentidan rejadagi tovarlarning aylanish koeffitsiyentini chegirish
kerak:
51,58 – 48,3 = + 3,28
Demak, tovar aylanmasi hajmining haqiqatda rejaga nisbatan 149390 ming
so‘mga ko‘payishi, tovarlarning aylanish darajasini 3,28 martaga tezlashtirgan.
-
tovarlarning aylanish koeffitsiyentini o‘zgarishiga tovarlar zaxirasi
o‘rtacha qoldig‘ining o‘zgarishi ta’sirini aniqlash uchun haqiqatdagi tovarlarning
aylanish koeffitsiyentidan qayta hisoblangan tovarlarning aylanish koeffitsiyentini
chegirish lozim:
35,7 – 51,58 = - 15,88
Yuqoridagi hisob-kitoblardan ko‘rinadiki, tovarlar zaxirasi o‘rtacha
qoldig‘ining haqiqatda rejaga nisbatan 20367 ming so‘mga ko‘payishi natijasida
tovarlarning aylanishi 15,88 martaga pasaygan.
Xulosa qilib aytganda, tovarlar aylanuvchanligining rejaga nisbatan
haqiqatda sekinlashishi tovar zaxiralari o‘rtacha qoldig‘ining rejaga nisbatan
ko‘payishi salbiy ta’sir ko‘rsatgan. Natijada tovarlarning aylanish davri ham 3
411
kunga uzayganligini ko‘rishimiz mumkin. Shu bois, tovar zaxiralari qoldig‘ini har
doim belgilangan reja darajasida bo‘lishini ta’minlash, ortiqcha tovar zaxiralarini
sotish choralarini ko‘rishi lozim deb hisoblaymiz.
Dostları ilə paylaş: |