R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

 
10.8-rasm. Kalkulatsiya birligining turlari. 
Yakuniy mahsulotning muayyan turlarini kalkulatsiyalash uchun 
natural birliklar qo‘llaniladi. Boshqa kalkulatsiya birliklari ham 
ishlatiladi.
Bu xarajatlar to‘la tannarxni hisoblash zarurati vujudga kelganda, 
masalan, sotiladigan mahsulot(ish, xizmat)ning shartnoma bahosini 
shakllantirishda hisob-kitob qilinishi zarur. Xarajatlar hisobini mas’u-
liyat markazlari bo‘yicha tashkil etish muammosi bilan bir qatorda 
ularni xarajat markazlari (mahsulot turlari, ularning tayyorlik darajasi va 
sh.o‘.) bo‘yicha chegaralash uslublarini shakllantirish zarurati ham 
vujudga keladi.
Ushbu bosqichda kalkulatsiyalash jarayoni xarajatlarning qaysi 
qismini tugallangan ishlab chiqarish, ya’ni tayyor mahsulotga va qaysi 
Kalkulatsiya birligining turlari 
Natural 
Qiymat 
Yiriklashtirilgan natural 
Mehnat 
Shartli natural 
Ish, xizmat 
Texnik- iqtisodiy 

---

260 
qismi tugallanmagan ishlab chiqarishga olib borish hisob-kitobini 
ta’minlashi shart.
Shuning uchun kalkulatsiyalash jarayonini umumiy ko‘rinishda 
quyidagi bosqichlarga bo‘lish mumkin: 
1.
xarajatlarni tugallangan va tugallanmagan ishlab chiqarishlar 
o‘rtasida taqsimlash; 
2.
yaroqsiz mahsulot olinganda uning tannarxini, qoplanmaydigan 
xarajatlar tayyor mahsulot tannarxiga olib borilishini nazarda tutgan 
holda hisoblash; 
3.
ishlab chiqarishdan qaytarib olingan chiqitlarni aniqlash va 
baholash; 
4.
har bir kalkulatsiya moddasi bo‘yicha xarajatlarni to‘liq hisobga 
olish. 
Shunday qilib, alohida mahsulot (ish, xizmat) tannarxini 
kalkulatsiyalash jarayonida ishlab chiqarish xarajatlarini iqtisodiy 
mazmuni, hisobot davri, alohida xarajat moddalari, xarajat markazlari va 
mas’uliyat markazlari bo‘yicha guruhlash hamda to‘liq hisobga olish 
zarur.