Normativ usul . Xarajatlar hisobi va mahsulotlar tannarxini kalku-
latsiyalash normativ usulining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
a) korxonada qo‘llanilayotgan norma va normativlar asosida har
bir mahsulot bo‘yicha normativ tannarxi kalkulatsiyasini oldindan
tuzish.
Ushbu
tamoyil
korxonada
qo‘llanilayotgan
texnologiya,
konstruktorlik, moliyaviy va ma’muriy hujjatlar hamda boshqaruv
ehtiyojlari uchun qo‘llaniladigan hujjatlar asosida hisoblangan, normativ
va smeta (budjet) ko‘rsatkichlaridan iborat normativ baza mavjud
bo‘lganidagina amalga oshirilishi mumkin. Bunda quyidagilar bo‘yicha
normativlar bo‘lishi lozim: ishlab chiqarish va tijorat jarayonlari uchun
xarajatlar normativlari, ishlab chiqarish va xo‘jalik ehtiyojlari material
va yoqilg‘i-energetika resurslarining normalari, mehnat haqi fondi,
xodimlar soni, boshqaruv apparatini saqlash xarajatlarining smetasi,
transfert baholari va h.k.
b) Normativ tannarxni tuzatish (korrektirovka) uchun amaldagi
normalarning o‘zgarishini oy davomida hisobga olish, ushbu
o‘zgarishlarning mahsulot tannarxi va normalarni o‘zgartirishga sabab
bo‘lgan tadbirlar samaradorligiga ta’sirini aniqlash.
d) Oy davomida xarajatlarni normalar va undan chetlanishlar
bo‘yicha hisobga olish.
e) Normadan chetlanishlarni ularning vujudga kelish joylari
bo‘yicha sabablarini aniqlash va tahlil qilish.
f) Ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini normativ
tannarx, normadan chetlanish va normalar o‘zgarishining yig‘indisi
sifatida aniqlash.
Haqiqiy
tannarx
Normativ
tannarx
Normaning o‘zgarishi
natijasida normativ
tannarxni korrektirovka
qilish (ijobiy yoki
salbiy miqdor)
Tovar chiqishi bo‘-
yicha normadan chet-
lanish (salbiy – tejal-
gan qismi, ijobiy –
ortiqcha sarflangan
qismi)
+
+
=
264
Bunday hisob va hisob-kitob algoritmiga rioya qilish o‘ta
sermehnat jarayon bo‘lsada, keyinchalik nazorat va tahlil uchun
xarajatlar to‘g‘risida ishonchli axborotlarni olishga imkoni beradi.