262
qilinadi. Ushbu bo‘lak uchun yigirilgan ip tayyor mahsulot hisoblanadi.
U keyingi bo‘lak – to‘qishga o‘tkazilib, undan xom surp olinadi. Xom
surp esa uchinchi bo‘lak – ishlov berishga o‘tkazilib, u yerda matoga
kerakli rasmlar tushiriladi.
Buyurtmali usul
noyob yoki maxsus buyurtma bo‘yicha
tayyorlanadigan buyumlarni ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Misol
tariqasida kemasozlik va aviasozlik hamda
poligrafiya korxonalarini
keltirish mumkin. Bu yerda mahsulotlar seriyali chiqariladi va ularning
miqdori buyurtma tiraji bilan belgilanadi.
Buyurtmali
usul
fizik-kimyoviy
jarayonlar
qo‘llaniladigan
korxonalarda ayrim turdagi mahsulotlarni cheklangan miqdorda ishlab
chiqarishda ham qo‘llaniladi. Masalan, kimyo sanoatida kimyoviy
reaktivlarga buyurtmalarni bajarishda, temir-beton yig‘ish korxonalarida
temir-betondan yasaladigan buyumlar uchun
buyurtmalarni bajarishda
va b.
Buyurtmali usulni qo‘llash sanoat korxonalari bilan cheklanmaydi.
U qurilishda, ilmiy tadqiqot institutlarida, sog‘liqni saqlash muassa-
salarida, xizmat ko‘rsatish korxonalarida ham qo‘llaniladi.
Ushbu usulning mohiyati quyidagilardan iborat:
barcha bevosita
xarajatlar (asosiy material xarajatlari va asosiy ishlab chiqarishdagi
xodimlarning ish haqi xarajatlari ajratmalari bilan birga) alohida ishlab
chiqarish buyurtmalari bo‘yicha o‘rnatilgan kalkulatsiya moddalari
kesimida hisobga olinadi. Qolgan xarajatlar
ularning vujudga kelish
joylari bo‘yicha hisobga olinadi va o‘rnatilgan taqsimlash baza
(stavka)siga muvofiq alohida buyurtmalar tannarxiga qo‘shiladi.
Ushbu usulda xarajatlar hisobi obyekti va kalkulatsiyalash obyekti
bo‘lib, alohida ishlab chiqarish buyurtmasi hisoblanadi va uning haqiqiy
tannarxi u tayyorlanganidan so‘ng aniqlanadi. Bunda buyurtma deganda
mijozning ma’lum miqdordagi maxsus yaratilgan yoki tayyorlangan
buyum uchun arizasi tushuniladi. Buyurtma turi buyurtmachi bilan
tuzilgan shartnomaga muvofiq aniqlanadi. Unda buyurtmachi tomonidan
to‘lanadigan qiymat,
hisob-kitoblar tartibi, mahsulot(ish, xizmat)ni
topshirish tartibi, buyurtmani bajarish muddati ko‘rsatiladi. Buyurtma
topshirilgunga qadar unga taalluqli bo‘lgan xarajatlar tugallanmagan
ishlab chiqarish hisoblanadi. Boshqacha aytganda,
ushbu usulda ishlab
chiqarish materiallari, ishlab chiqarish xodimlarining ish haqi va
umumishlab chiqarish xarajatlari alohida buyurtma yoki mahsulotning
ishlab chiqarish partiyasiga olib boriladi.
Agar buyurtma bir nusxadagi
buyum bo‘lsa, u holda uning tannarxi barcha xarajatlarni jamlash yo‘li
263
bilan aniqlanadi. Agar buyurtmaga muvofiq bir necha buyumlar yoki
ularning partiyasini ishlab chiqarish ko‘zda tutilgan bo‘lsa, u holda
xarajatlarni jamlash yo‘li bilan tayyorlangan butun partiya tannarxi
aniqlanadi.
Alohida buyurtmalar bo‘yicha xarajatlarni hisobga olish buyurtma
varaqasini ochishdan boshlanadi.
Dostları ilə paylaş: