R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

10.4. Xarajatlar hisobi va kalkulatsiyalash obyektlari 
 
Xarajatlarni hisobga olish obyektari – bu xarajatlar vujudga 
keladigan va hisobga olinadigan alohida tarkibiy bo‘linmalar (sex, ishlab 
chiqarish, uchastka va b.) (10.6-rasm). 
10.6-rasm. Xarajat obyektlari.
 
Ishlab chiqarilgan mahsulotlar (detall, buyum, bir xil buyumlar 
guruhi), texnologik jarayonlar (bo‘lak, ishlab chiqarish), bosqich va 
boshqalar, ya’ni har xil tayyorlik darajasidagi mahsulotlar, ish yoki 
xizmat turlari 
kalkulatsiyalash obyektlari
hisoblanadi (10.7-rasm).
10.7-rasm. Kalkulatsiya obyektlari.
10.5. Kalkulatsiya birligi va kalkulatsiyalash bosqichlari 
 
Kalkulatsiya birligi deb, kalkulatsiyalash obyektining o‘lchoviga 
aytiladi. Tayyor mahsulot to‘g‘risida so‘z yuritilganda, kalkulatsiya 
birligi ishlab chiqarish rejalarida natural ifodasida yoki tegishli mahsulot 
turining standartida ko‘rsatilgan o‘lchov birligi bilan mos keladi. 
Kalkulatsiya birligining quyidagi turlari mavjud (10.8-rasm). 
Xarajatlarni hisobga olish obyektlari 
Sexlar 
Uchastkalar 
Ishlab 
chiqarishlar 
Bo‘laklar 
Kalkulatsiya obyektlari 
Tayyor mahsulot 
Yarim tayyor 
mahsulotlar 
Ish turlari 
Xizmat turlari 

---

259 
Ayrim tarmoqlarda kalkulatsiyalash obyekti va kalkulatsiya birligi 
o‘zaro mos kelmasligi mumkin. Masalan, qayta ishlash sanoatida hisob 
birligi 1 kg mahsulot bo‘lsa, kalkulatsiya birligi esa 1 t yoki 1 ts 
mahsulot bo‘lishi mumkin. 
Bir xildagi oraliq mahsulotlarni kalkulatsiyalashda shartli yirik-
lashtirilgan kalkulatsiya birliklari (100 juft poyafzal, 1000 shartli banka 
va sh.o‘.) qo‘llaniladi.
Yiriklashtirilgan kalkulatsiya birliklarini qo‘llash reja va hisobot 
kalkulatsiyalarini tuzishda analitik ishlar hajmini keskin kamaytiradi.