85
Xodimlar
bilan mehnat
haqi bo‘yicha hisobla-
shishlar
45000
45000
Davlatning maqsadli fond-
lariga to‘lovlar
18000
2000
20000
Mol yetkazib beruvchilar
va pudratchilarga to‘la-
nadigan schotlar
28000
28000
Ustav kapitali
-
Qisqa
muddatli bank kre-
ditlari
5000
5000
Schotlar krediti bo‘yicha
oborotlar jami
-
-
8000
27000 46500 99000 34000 12000 12000
-
21000
259500
2021-yil 1-yanvarga pas-
siv
14000
2000
44000
181000
53000
2
94000
86
Shaxmat shaklidagi
balans oborot-qoldiq balansining barcha
belgilari(xususiyatlari)ni o‘z ichiga oladi.
Uning asosiy afzalliklari
quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
bir xil toifadagi xo‘jalik muomalalari umumlashtirilganligi bois
iqtisodiy hodisalar faktlari ustidan nazoratni kuchaytiradi;
bir xil xo‘jalik muomalalari balansda ikkita pozitsiyadan: debet-
lanuvchi schot tomonidan va kreditlanuvchi schot tomonidan ko‘r-
satiladi;
korrespondensiyalanuvchi schotlar bo‘yicha yozuv ikkiyoqlama
yozuv qoidasini saqlagan holda, debetlanuvchi va kreditlanuvchi schot-
lar kesishgan joyda bir marta yozilganligi sababli hisob yozuvlarining
soni qisqaradi;
alohida mablag‘lar va manbalar to‘g‘risidagi ma’lumotlardan
foydalanish osonlashadi. Chunki bunday balansning
tuzilishi nafaqat
sodir etilgan xo‘jalik muomalalarining mohiyatini chuqurroq tushunishni
ochib beradi, balki ularning umumlashgan ko‘rsatkichlarini ham aks
ettiradi (4.2-jadval).
4.3. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda ro‘y beradigan
o‘zgarishlar va ularning tavsifi
Xo‘jalik faoliyati jarayonida sodir bo‘ladigan muomalalar ta’sirida
korxona mablag‘larining tarkibida va ularning tashkil topish manba-
larida, ayrim hollarda ularning ikkalasida ham o‘zgarishlar
yuzaga ke-
ladi. Xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalaridagi ro‘y
bergan o‘zgarishlar balansda ham tegishli o‘zgarishlarga olib keladi.
Mablag‘lar qiymati o‘zgarmagan holda doiraviy aylanish jarayonida
ularning buyum shakli o‘zgaradi, mablag‘lar tashkil topish manbalari-
ning ham shakli o‘zgaradi, xo‘jalik mablag‘lari ko‘payadi
yoki kama-
yadi. Lekin
balansning asosiy xususiyati
– xo‘jalik
operatsiyalarini
schotlarda ikkiyoqlama aks ettirish ta’sirida balans moddalari summasi
o‘zgarganda aktiv va passiv tengligining o‘zgarmasligi doimo saqlanadi.
Buni misolda tasdiqlashimiz uchun qishloq xo‘jalik korxonasining yil
boshiga tuzilgan balansni keltiramiz (4.3-jadval) va uning xo‘jalik
muomalalari ta’sirida o‘zgarishini quyidagi misollarda ko‘rib chiqamiz.