R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov

2.3. ISHLAB CHIQARISH TIZIMLARINING TURLARI
Ishlab chiqarish tizimi deyilganda tashkilotning o‘ziga xos xusu- 
siyatlari va sanoat ishlab chiqarish texnik darajasining kompleks 
xarakteristikasi tushuniladi.
Ishlab chiqarish tizimiga ishlab chiqarishning ixtisoslashganligi, 
ishlab chiqarish ko‘lami va masshtabi, ishlab chiqarish, tayyorlanadigan 
mahsulot nomenklaturalarining murakkabligi va mustahkamligi, mah­
sulotning shartli o‘lchamlari va takrorlanish darajalari ta’sir ko‘rsatadi.
Ishlab chiqarish tizimlari turi bo‘yicha quyidagicha ajratiladi:
- birlik (loyihaviy) ishlab chiqarish;
- seriyali ishlab chiqarish;
- ommaviy ishlab chiqarish;
- uzluksiz jarayonlar bo‘yicha ishlab chiqarish.
Birlik (loyihaviy) ishlab chiqarish (job shop production) har xil 
turdagi donali mahsulotlami va doimiy bo'lmagan konkret belgilangan
24

---

nomenklaturalar chiqarishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ishlab chiqarish 
tizimining ushbu turiga quyidagilar taalluqli:
- odatda takrorlanmaydigan ixtisoslashgan ishlab chiqariladigan 
mahsulotning keng nomenklaturasi;
- ixtisoslashgan bo'linmalar bo'yicha ishlab chiqarishning no- 
markazlashuvi;
- ishlab chiqarish jarayonining yagona takrorlanmas xarakteri;
- har bir birlik mahsulot bo‘yicha individual asosda mahsulot 
sifatini nazorat qilishni amalga oshirish va h. k.
Seriyali ishlab chiqarish (series production) belgilangan davr 
davomida ma’lum bir partiyali konstruktiv-bir xildagi mahsulot- 
lami, masalan, stanoklar, motorlar ishlab chiqarishga yo'naltirilgan 
bo'ladi.
Seriyali ishlab chiqarish uchun quyidagilar xos:
- bir xil turdagi takrorlanuvchi keng seriyali mahsulotlar nomen- 
klaturalarini tayyorlash;
- ishlab chiqarish bo‘linmalari (bo‘linmalar, zavodlar va 
sexlar), turli nomenklaturali tovarlami chiqarish bo‘yicha 
aniq operatsiyalarni bajarishga ixtisoslashgan ishlab chiqarish 
faoliyatini nomarkazlashtirish;
- xaridorlaming oldindan berilgan buyurtmalari asosida, 
shuningdek oldin ma’lum bo‘lmagan iste’molchilar uchun 
mahsulotlar tayyorlash;
- mahsulotlami seriyali tayyorlashning davriyligi, alohida