R. T. ƏLİyev, M.Ə. Abbasov
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
α –zonası zolaqları P α 1 17, 27, 29, 32 12.12 P α 2 28 3.03 P α 3 30 3.03 P α 4 31 3.03 P α 5 1, 15, 25 9.09 P α 6 3, 4, 5, 7, 24 15.15 P α 7 23 3.03 P α 8 `16 3.03 P α 9 2,9, 13, 18, 19, 20, 21, 22, 26, 3 33.33 P α 10 12 3.03 P α 11 10, 14 6.06 P α 12 8 3.03 P α 13 11 3.03 P α 14 6 3.03 243 Eshghi və Akhundova (2009) ICARDA mənşəli çılpaq arpa nümunələrinin genetik müxtəlifliyinin tədqiqində -zo- nasında 15 zolaq və 15 spektri təyin etmiş və ən zəngin spektr müxtəlifliyinin bu zonaya məxsus olduğunu göstərmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, onların bu zonada müşahidə etdikləri spektrlər digər zonalara müqayisədə daha aydın təzahür etmişdir. Çılpaq arpa nümunələri üzərində aparılmış bu tədqiqatda -zo- nasının genetik müxtəlifliyi 0.866-ya bərabər olmuşdur [182]. -zonasında ən yüksək tezliyə (15.15%) P 1 zolağa malik olmuş, P 3 zolağı 12.12% olmaqla, nisbətən aşağı tezliklə ge- notiplərin 4-də qeydə alınmışdır. Bu zonada müşahidə edilən patternlər arasında 13 nömrəli zolaq yalnız bir genotipdə öyrənilmişdir. Tədqiqatımızda bu zonada 12 fərqli spektr mü- şahidə olunmuş, 5 və 9 spektrləri nümunələrin 82%-dan ço- xunda təyin olunaraq, yüksək tezliyə malik olmuşlar. 5 , 6 və 12 yalnız bir genotipdə izlənilmiş, digər spektrlərin tezliyi isə 5.88% - 64.7% arasında tərəddüd etmişdir. -zonasında mü- şahidə edilmiş pattern və spektrlərin sayı (uyğun olaraq, 20 və 12) - zonasında təyin olunmuş pattern və spektrlərin sayın- dan (uyğun olaraq, 22 və 16) az olmasına baxmayaraq, - zonası üçün hesablanmış Nei genetik müxtəliflik indeksinin qiyməti (0.929) -zonasını üçün hesablanmış uyğun parametr- lə (0.917) müqayisədə böyük olmuşdur. Ədəbiyyat məlumatına müraciət etdikdə məlum olur ki, Alvarez və həmkarları [110] -zonasının genetik müxtəlifliyinin 0.795-ə bərabər olduğunu müəyyən etmişlər; onların tədqiqatlarında ən az müxtəlifliyə -zonasıda rast gəlinmişdir. Alvares və həmkarları [109] tərə- findən aparılmış digər təcrübədə isə zonasında heç bir spektr təyin olunmamış, zonasında 12, -zonasında 2, zonasında isə 6 müxtəlif zolaq müəyyən edilmişdir. zonasının spektr- 244 ləri 2-7 arasında olmuşdur. -zonasının zolaqları bir spektrli, zonasının zolaqları isə 4-5 spektrli olmuşdur. Eshghi və Ak- hundovanın tədqiqatlarında isə - zonada 24 zolaq təyin olun- muş, genetik müxtəliflik indeksinin qiyməti bizim tədqiqatın nəticəsinə uyğun olaraq, digər zonalarla müqayisədə bu zona- da yüksək (H=0.933) olmuşdur. Pan və əməkdaşları (2007) isə -zonasında 8 spektrin varlığını aşkar etmişlər [307]. -zonasında 6 spektr müşahidə edilmişdir; 7 və 6 spektrləri, uyğun olaraq, 47.06% və 41.18% olmaqla yüksək tezliklə seçilmişlər. 1 və 3 spektrləri isə yalnız bir genotipdə təyin olunmuş spektrlərdəndirlər. Tədqiq olunmuş zonalar ara- sında -zonası ən az spektrə malik zona kimi tanınmışdır. Tədqi- qatımızda bu zonada 14 fərqli zolaq öyrənilmiş, P 9 zolağı 33.33%-lə 11 genotipdə qeydə alınaraq, yüksək tezliyə malik olmuşdur. P 2 , P 3 , P 4 , P 7 , P 8 , P 10 , P 13 və P 14 zolaqları ancaq bir genotipdə müşahidə edilmiş, digər zolaqların tezliyi 6.06% - 15.5% arasında tərəddüd etmişdir. -zonası digər zo- nalarla müqayisədə spektrlərin ən az sayına malik olmaqla yanaşı, genetik müxtəliflik indeksinin də ən kiçik qiyməti (H=0.831) ilə səciyyələnmişdir. Zolaqların müşahidə olunmuş aşağı müxtəlifliyi α-zonasındakı spektrlərin birtərəfli elektroforezlə tam ayrılmaması ilə izah oluna bilər. Tədqiqatımızda birtərəfli elektroforezlə zülal spektrlərinin tam aşkar olunmasına xüsusi diqqət verilsə də, gös- tərilmiş fakt α-zonasının spektrlərinin tədqiqində ikitərəfli elektro- forez üsulunun tətbiqini tövsiyə etməyə sövq edir. Pan və əməkdaşları (2007) tədqiq etdikləri genotiplərdə - zonasında 6 fərqli spektri təyin etmişlər [307]. Eşqi və Axundova (2009) -zonasında 7 spektr və 20 zolaq müşahidə edərək, bu zonanın β-zonasından sonra yüksək genetik müxtəlifliyə malik zona olduğunu müəyyən etmişlər [182]. Alvareaz və həmkarları (2006 a və b) da bu zonada yüksək genetik müxtəlifliyi aşkar 245 etmişlər [109, 110]. Tədqiqatımızda α-, β- və ω-zonalarında po- limorfizm yüksək olduğu halda, γ- ω-, β- və α-zonasında təyin edilmiş spektrlərin tezliyi zonasında polimorfizm təyin edilməmişdir. Cədvəl 5.7. Spektrlər Tezlikləri, %-lə Total ω 1 32.35 11 ω 2 2.94 1 ω 3 38.23 13 ω 4 38.23 13 ω 5 47.06 16 ω 6 2.94 1 ω 7 2.94 1 ω 8 11.76 4 ω 9 97.06 33 ω 10 38.23 13 ω 11 70.59 24 ω 12 73.52 25 ω 13 32.3 11 ω 14 23.53 8 ω 15 8.82 3 ω 16 2.94 1 β 1 14.7 5 β 2 5.88 2 β 3 8.82 3 β 4 2.94 1 β 5 82.32 28 β 6 2.94 1 β 7 44.11 15 246 Cədvəl 5.7-nin davamı Spektrlər Tezlikləri, %-lə Total β 8 23.53 8 β 9 82.32 28 β 10 8.82 3 β 11 64.7 22 β 12 2.94 1 α 1 2.94 1 α 2 23.53 8 α 3 2.94 1 α 4 38.23 13 α 5 8.82 3 α 6 41.18 14 α 7 47.06 16 α 8 8.82 3 Lakin Eşqi və Axundova (2009) γ-zonasında 4 spektr və 9 müxtəlif zolaq müşahidə edərək, digər zonalarla müqayisədə bu zonada az sayda spektr və zolaqların olduğunu aşkar etmişlər [182]. 20, 21 və 15 nömrəli genotiplər, uyğun olaraq, 4, 5 və 6 spektrlə ən az, 12 nömrəli genotip 15 spektrlə, 29 və 32 nöm- rəli genotiplərin hər biri isə 14 spektrlə spektrlərin ən yüksək sayına malik genotiplər kimi qiymətləndirilmişlər. Tədqiq olunan genotiplərdə spektrlərin orta sayı 9.82-yə bərabər olmuşdur. Pan və həmkarları genotiplərin 14%-də maksimum sayda - 11 spektr müşahidə etmişlər, lakin apardığımız təd- qiqatda genotiplərin təxminən 50%-də 11 spektr təyin olun- muşdur [307]. Bu nəticə eksperimentimizdə istifadə etdiyimiz ekstraksiya və elektroforez metodlarının effektivliyindən xə- 247 bər verir. Bu metodlardan istifadə etmiş Eşqi və Axundovanın tədqiqatlarının nəticələri də bunu təsdiqləyir [182]. Qeyd etmək lazımdır ki, α-, β- və ω-zonalarında cəmi 30 fərqli pattern müşahidə olunmuş və onların 28-nin hər biri yalnız bir genotipdə qeydə alınmışdır. Bu və yuxarıda gös- tərilən nəticələr nümunələrin identifikasiyasında PAAGE me- todundan istifadənin məqsədəuyğun olduğunu sübut edir. Digər iki zolaqlardan biri üç genotipdə, o birisi isə iki geno- tipdə izlənilmişdir ki, nəticədə bu genotipləri monomer pro- laminlərin müxtəlifliyinin analizi əsasında identifikasiya et- mək mümkün olmamışdır. Monomer prolaminlərin müxtəlifliyi ilə horedin prola- minlərinin müxtəlifliyi müqayisə olunmuş, monomer prola- minlərin analizi nəticəsində genotiplərin 80%-dan çoxu, hor- dein prolaminlərinin müxtəlifliyinin analizi əsasında isə geno- tiplərin yalnız 28.5%-i identfikasiya olunmuşdur [182]. Mo- nomer prolaminlərin müxtəlifliyinin analizi əsasında 28 geno- tip, yəni genotiplərin 84.84%-i identifikasiya olunmuşdur ki, bu da Eşqi və Axundovanın nəticələrini təsdiqləyir və arpa genotiplərin tanınmasında monomer prolaminlərdən istifadə- nin daha effektiv olduğundan xəbər verir. Şəkil 5.6-da UPGMA metodu ilə genotiplər arasında tə- yin olunmuş Jaccard oxşarlıq indeksi əsasında genotiplərin qruplaşdırılmasının nəticələrini əks etdirən dendroqram təsvir olunmuşdur. Genotiplər oxşarlıq indeksinin 0.36-ya bərabər qiyməti əsasında 8 əsas qrupa bölünmüşlər. Birinci qrupda 13 genotip, yəni bütün nümunələrin 39.39%-i qruplaşdırılmışdır. Bu klaster iki – “a” və “b” yarımqruplarından ibarətdir. a ya- rımqrupunda Zaqatala (2 genotip), Lerik (7 genotip), Yevlax (1 genotip) və Qusar (1 genotip) zonalarına aid 11 genotip yerləşmişdir. Müşahidə olunduğu kimi, Lerik zonasına aid 248 bütün nümunələr bu qrupda cəmlənmişlər. Bu qruplaşma Za- qatala zonasına məxsus iki genotipə də şamil edilir. Bu qrup- laşmada diqqəti cəlb edən məqam “a” yarımqrupunun Arpa78 genotipi istisna olmaqla, yalnız Nutans növmüxtəlifliyinə ma- lik ikicərgəli arpa genotiplərindən ibarət olmasıdır. Həmçinin bu yarımqrupda toplanmış nümunələrin 63.6%-nin ω-zonasına aid Pω 16 zolağına malik olmalarıdır. “a” yarımqrupunda Yev- lax zonasına aid Nutans 80-34/14, Lerik zonasına aid Nutans 57/9 və Qusar zonasına aid Arpa78 nümunələri digər nümu- nələrlə müqayisədə uzaq genetik məsafədə yerləşmişlər. Şə- kil 5.5-də müşahidə olunduğu kimi, a 1 yarımqrupunda yerlə- şən 5 genotipdən Cəlilabad 19, Nutans 86-35/18 və Nutans 118-21 genotiplər eyni patternlərə malik olmaqla, monomer prolaminlərinə görə fərqlənməmişlər. Bu qrupda cəmlənmiş Nutans 67/91 və Nutans 28/92 genotiplərinin oxşarlıq indek- si 0.755-ə bərabər olmuşdur. a 2 yarımqrupunda yerləşmiş Nutans 303 ilə Nutans 57/9 genotiplərinin genetik oxşarlıq indeksi 0.827-yə, Nutans 303 ilə Nutans 124/32 nümunə- lərinin oxşarlıq indeksləri isə 0.646-ya bərabər olmuşdur. İkinci qrupu təşkil edən 10 genotip, yəni genotiplərin 30.3%-i Ağdam, Quba, Qusar, Şamaxı və Qazax zonalarına məxsus nümunələrdir. Bu qrupda yerləşmiş nümunələrin əksəriyyəti (60%-i) Palindum növmüxtəlifliyinə aiddirlər. Lakin Qusar zonasına aid Arpa 84, Qazax zonasına aid №79/1-2 və 55 №-li yerli Niqrum növmüxtəlifliyinə, həmin zonaya aid Arpa 81 nümunəsi isə Paralleum növmüxtəlif- liyinə aiddirlər. Bu qrupda yerləşmiş genotiplər altıcərgəli nümunələr kimi səciyyələnmişlər. Həmçinin bu nümunələrin əksəriyyəti Pω 1 , Pβ 1 və Pα 1 zolaqlarına malik olmuşlar. Cari qrupda Qusar zonasına aid palindum 69/91 və №78 Cəbra- yılı, Qazax zonasına aid Arpa 81 nümunələri digər nümu- 249 nələrlə müqayisədə uzaq genetik məsafədə yerləşmişlər. Bu qrupda lokallaşmış №li Seçmə və №79/1-2 nümunələri eyni zolaqlara malik olmaqla monomer prolaminlərin müxtəlif- liyinin analizi əsasında bir-birlərindən fərqlənə bilməmişlər. Ağdam zonasının Arpa 44 nümunəsi ilə Qusar zonasının pa- lindum 69/91 nümunəsi arasındakı genetik oxşarlıq indeksi 0.387-yə bərabər olmuşdur. Yevlax zonasına aid Arpa 59 və Ağdam zonasına aid Arpa 77 nümunələri üçüncü qrupu təşkil etmişlər. Bu iki ge- notip ikicərgəli olmaqla Pα 11 zolaqlara malik olmuşlar. Bu genotiplərin oxşarlıq indeksi 0.368-ə bərabər olmuşdur. Dördüncü qrupu Yevlax zonasına aid 6№-li Seçmə və Qusar zonasına aid Arpa 40 nümunələri təşkil edir. Bu iki nümunə cərgə formasından fərqli olaraq, ω-, β- və α- zonala- rında oxşar zolaqlara malik olmamışlar. Bu iki genotipin bir qrupda yerləşmələrinin səbəbi oxşar spektrlərə malik olmala- rıdır. Bu nümunələrin Jaccard oxşarlıq indeksi qiymətlərinin 0.4-ə bərabər olduğu müəyyən edilmişdir. 250 Şəkil 5.6. Monomer prolaminlərin spektrləri əsasında arpa genotipləri arasında genetik oxşarlığı əks etdirən dendroqram Beşinci qrupda Ağdam zonasının 84 № li Seçmə və Arpa 31, Fizuli zonasının Naxçıvan dəni nümunələri qruplaşmışlar. Arpa 31 və Naxçıvan dənli nümunələri Pω 3 zolağına, Arpa 31 və 84 №-li Seçmə genotipləri isə Pβ 10 müştərək zolağı ilə səciyyələnmişlər. Bu qrupda yerləşmiş nümunələr α-zona- 251 sında Pα 9 zolağına malik olmuşlar. Arpa 31 və Naxçıvan dənli nümunələri palindum növmüxtəlifliyinə, 84№li Seçmə nümu- nəsi paralleum növmüxtəlifliyinə aid olsa da, bu nümunələrin hamısının altıcərgəli olması müəyyənləşdirilmişdir. Arpa 39, Arpa 29 və Hüseyn 1 genotipləri, uyğun olaraq, altı, yeddi və səkkizinci qrupda qruplaşmışlar. Bu nümunə- lərin fərqli qrupda yerləşmələri onların digər nümunələrdən uzaq genetik məsafədə olmalarının nəticəsidir. Hibridləşmə bitkilərin seleksiyasında istifadə olunan ən əhəmiyyətli metodlardandır. Başqa sözlə, hibridləşmə əsaslı metodlar digər seleksiya metodları ilə müqayisədə bitkilərin seleksiyasında daha yüksək paya malikdirlər. Seçilmiş vali- deynlər arasındakı genetik məsafədən asılı olaraq, yaradılacaq hibridlərdə maksimum heterozisə nail olmaq olar. Monomer prolaminlərin müxtəliflikləri əsasında qurulmuş dendroqram hibridləşmə proqramları üçün münasib valideynlərin seçimin- də ən effektiv metodlardan sayılır. Belə ki, fərqli qrupda yer- ləşmiş genotiplərin genetik xüsusiyyətlərini, o cümlədən aqro- nomik xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, onların çarpazlaşması ilə məhsuldar və keyfiyyətli nümunələrin yaradılması mümkündür. Lerik rayonu bölgəsindən yığılmış arpa nümunələri yal- nız birinci qrupda cəmlənmiş olsalar da, digər bölgələrə məx- sus nümunələr bütün qruplar üzrə paylanmışlar. Deməli, mo- nomer prolaminlər əsasında təyin olunmuş genetik müxtəlif- liyin coğrafi müxtəlifliyə uyğun olmadığını tam qətiyyətlə söyləmək mümkün deyil və bu məqsədlə hər bir bölgəyə məx- sus olmaqla təsadüfi yolla seçilmiş eyni və çoxsaylı nümunə- lərdən istifadə etmək labüddür. Lakin monomer prolaminlərin analizi arpa nümunələrində iki cərgəli və çox cərgəli geno- tipləri ayırmaqda münasib olmuşdur. 252 Beləliklə, analizlər zamanı 4 zona: , , və -zonaları təyin olunmuş, cəmi 36 spektr və 56 zolaq müəyyən edilmiş- dir. ω-zonasında 16 spektr və 22 zolaq müşahidə olunmaqla, ən yüksək spektr və pattern müxtəlifliyi aşkar edilmişdir. β- və α-zonalarında, uyğun olaraq, 12 və 6 spektr, həmçinin 20 və 14 zolaq qeydə alınmışdır. γ-zonasında isə spektr aşkar olunmamışdır. Nei genetik müxtəliflik indeksinin hesablanmış qiymətinə görə daha çox genetik müxtəliflik β-zonasında (H=0.929), bir qədər az ω-zonasında (H= 0.917), ən az isə α- zonasında (H=0.831) təyin olunmuşdur. Klaster analizi Jac- card oxşarlıq indeksinin 0.36-ya bərabər qiyməti əsasında ge- notipləri 8 əsas qrupa bölmüşdür. Klaster analizi ikicərgəli və altıcərgəli genotipləri bir-birlərindən effektiv surətdə ayırmış- dır. Bu metod genotiplərarası genetik məsafəni təyin etməklə aralarındakı genetik məsafə uzaq olan nümunələrin gələcəkdə çarpazlaşdırılması ilə heterozis effektinə malik hibridlərin ya- radılmasında istiqamətləndirici rola malikdir. Monomer pro- laminlərin elektroforetik tədqiqi ilə arpa nümunələri arasında yüksək genetik müxtəlifliyin aşkar olunması zəminində arpa nümunələrinin genetik müxtəlifliyinin monomer prolaminlər əsasında tədqiqi məsləhət görülür [23, 24]. Tədqiqatımızda əldə olunmuş nəticələr toxumların cücər- mə qabiliyyəti və xlorofil (a+b)-nin miqdarında baş verən dəyişmələrə görə stresə davamlılıq göstəriciləri ilə müqayisə olunmuşdur. Bu indekslərlə monomer prolaminlədə müşahidə edilən zolaqlar arasında korrelyasiyalar öyrənilərək, monomer prolamin zolaqları ilə quraqlıq və duzluluq stresləri indeksləri arasında heç bir asılılığın olmadığı müəyyən olunmuşdur. Bu nəticəni, xarici mühit amillərinin ehtiyat zülallarının qurulu- şuna təsir göstərməməsi ilə izah etmək olar. 253 5.3. Qarğıdalıda hibridlərarası müxtəliflik dərəcəsinin tədqiqi Bitkilərdə genetik müxtəlifliyin öyrənilməsi, seleksiya proqramlarında onlardan istifadə olunmasını təmin edir. Həm- çinin, genetik cəhətdən fərdlərin qohumluq əlaqələrinin öyrə- nilməsi müvafik qrupların yaranmasına, gen xəritələrinin ha- zırlamasına və gen yerlərinin müəyyənləşdirilməsinə imkan verir [396]. Genetik müxtəlifliyin öyrənilməsi elə bir proses- dir ki, növlərin, formaların və fərdlərin fərqliliyi və yaxud oxşarlığı, xüsusi statistik metodlarla, eyni zamanda morfoloji və biokimyəvi metodlarla irsi məlumatlar əsasında tədqiq olu- nur [275]. Bu metodların arasında DNT markerləri ən dəqiq və ən etibarlı markerlər sayılır. Bu tədqiqatda hibridlər arası genetik müxtəlifliyin miqyasını qiymətləndirmək üçün morfoloji əlamətlərdən və DNT markerlərindən istifadə olunmuşdur. 5.3.1. Hibridlərarası müxtəliflik dərəcəsinin morfoloji əlamətlər əsasında qiymətləndirilməsi Genetik müxtəliflik dərəcəsi morfoloji əlamətlərə görə də asanlıqla öçülə bilir və molekulyar markerlərin əksinə olaraq onlar genom kodlarına uyğun hissələri əks etdirirlər. Genetik variasiya, əlamətlərin orta qiymətinin kvadratı ilə təyin olunduğundan, əlamətlərin bir-biri ilə müqayisəsində ondan münasib meyar kimi istifadə etmək tövsiyə olunmur. Belə ki, müxtəlif ölçü vahidlərinə malik parametrləri bir-biri ilə müqayisə etmək olmur. Məsələn, bitkinin boyu sm-lə, 1000 dənin kütləsi isə q-la ölçülür, müxtəlif ölçü vahidlərinə malik bu kəmiyyətləri müqayisə etmək üçün variasiya əmsa- 254 lından (CV) istifadə olunmalıdır. Variasiya əmsalı müxtəlif kəmiyyətləri ölçü vahidlərindən azad etməklə müqayisəyə imkan verir. Apardığımız tədqiqatın nəticələrinə görə, suvarılan şəra- itdə dən məhsuldarlığı (11.29), qıça sırasında dənin sayı (9.03), qıça dəninin sıra sayı (10.29), dənin eni (11.23), ASI (11.40), dənin dolma sürəti (11.75) kimi əlamətlərin, quraqlıq şəraitində isə dənin eni (11.31), tac çiçəyin şaxələrinin sayı (10.90), qıça yarpağının səthi (11.02), ASI (26.79), dənin dolma sürəti (10.00), qıçanın ağırlıq faizi (14.86) əlamətlə- rinin genetik variasiya əmsalı (GCV%) yüksək olmuşdur. Bu əlamətlərin genetik variasiya əmsalının yüksək olması, həmin əlamətlərin genetik dəyişkənliyinin yüksək olmasını göstərir. Bu əlamətlər mühitin təsiri altına az düşdüklərindən, seleksiya proqramlarında müxtəlifliyin qiymətləndirilməsində onlardan istifadə edilə bilər. Başqa sözlə, bu əlamətlər əsasında hibrid- lərin seçilməsi uğurlu ola bilər. Ümumiyyətlə, seleksiyaçıların əsas problemi mühit və genotipin qarşılıqlı təsirini öyrənmək və genetik variasiyaları ayırmaqdır. Mühit × genotip qarşılıqlı əlaqələrinin bir hissəsi genetik variasiyanın içərisində gizlənir və buna görə də, genetik müxtəliflik və bütün ona bağlı para- metrlərin xəta ilə qiymətləndirilməsinə səbəb ola bilir [27]. M. Yazdandoost-Hamedani və A.Rezai [417] də qarğıdalı nü- munələri ilə apardıqları tədqiqatlarda bizim əldə etdiyimiz nə- ticələrə oxşar nəticələr əldə etmişlər. Fərdlərin qruplaşdırılmasının və genetik müxtəlifliyinin tədqiqində klaster analizi ən mühüm üsullardan biri hesab olu- nur və ondan daha çox istifadə edilir. Bu tədqiqatda hibrid- lərin qruplaşdırılması üçün hər iki şəraitdə, yəni tam suvarılan və quraqlıq stresi şəraitində, 39 morfoloji əlamətlər əsasında klaster analizindən istifadə edilmışdır. Genetik tədqiqatlarda, 255 xüsusilə müxtəlifliyin tədqiqində müxtəlif alqoritmlər arasında UPGMA və WARD kimi klaster analizi üsulu geniş istifadə olu- nur [275]. F. Rincon və əməkdaşları [335] genetik müxtəlifliyin tədqiqində UPGMA, WARD, SLINK və CLINK kimi klaster analizi alqoritmlərindən istifadə edərək, belə nəticəyə gəlmişlər ki, genetik materialın irsi əlaqələrinin uyğunluğunda UPGMA nəticə- ləri ən etibarlıdır. Lakin bu üsulun əsas problemi zəncirvari təsirin olmasıdır, bu isə əldə edilən qrupların təhlilini və tanınmasını çə- tinləşdirir. WARD üsulu ilə də UPGMA üsuluna oxşar nəticələr əldə edilmişdir. Lakin bu üsulda zəncirvari təsir problemləri yox- dur. Klaster analizində münasib üsulların seçimindən əlavə fərdlərdə və populyasiyalarda genetik oxşarlıqların və ya fərq- liliklərin müəyyənləşdirilməsi lazımdır. Genetik oxşarlığın və fərqliliklərin qiymətləndirilməsi üçün müxtəlif meyarlar möv- cuddur. Bunlardan kvadrat Evklid fərqliliyi genetik fərqlilik- lərin qiymətləndirilməsində istifadə olunan ən ümumi meyar- lardan sayılır [275]. Hibridləri qruplaşdırmaq üçün WARD metodu və kvadrat Evklid fasiləsi əmsalından istifadə olunmışdır. Tədqiq olunan əla- mətlər əsasında, tam suvarılan şəraitdə 38 qarğıdalı hibridindən əldə edilmiş dendroqram 5.7-cı şəkildə verilmişdir. Klaster analizinin ən mühüm cəhətlərindən biri münasib klasterlərin sayının təyin olunmasıdır. Bu mövzu, genetik tədqi- qatlarda, xüsusilə genotiplərin qruplaşdırılmasında və müəyyən qrupların aşkarlanmasında, bitki seleksiyası proqramlarında ən əsas faktor sayılır. Klaster analizində qrupların münasib sayını müəyyənləşdirmək üçün 2 n (n, gentoplərin sayıdır) formulun- dan və dendroqramda ən çox məsafə yaranan nöqtədə dendro- qram kəsilməsi üsullarından istifadə olunur [270]. Bu tədqiqatda 2 n formulundan istifadə etməklə klaster sayının 4-ə və dendro- qramda ən çox məsafə yaranan nöqtədə dendroqram kəsilməsi 256 üsulilə isə 2-ə bərabər olduğu müəyyən edilmişdir. Bundan əlavə klaster analizində genotip qruplarının sayını müəyyən- ləşdirmək üçün diskriminant funksiyasının analizindən istifa- də edilmişdir. İki, üç, dörd və beş klaster vəziyyəti üçün ana- liz yerinə yetirilmiş, ən çox fərqlənmə iki klasterlə əldə edil- mişdir. İki klaster analizi əsasında tam suvarılan şəraitdə qrupların tərkibi aşağıdakı kimi olmuşdur (Cədvəl 5.8). Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|