Radioelektronika asoslari

T
(3)

Ltf ^
⁶
ga teng. Amaida kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsientidan keng foydalaniladi. Shuning uchun uni oddiygina qilib kuchaytirish koeffitsienti deb yuritiladi va «t/» - indeks lushirib qoldiriladi.
Umuman olganda kuchaytirgichning chiqish kuchlanishi kirish kuchlanishidan faqat ampliiuda qiymati bilan emas, balki fazasi bilan ham farq qiladi. Shuning uchtm kuchaytirish koefTitsienti kompleks kattalik bo‘Jib, chastotaga bog'liq miqdordir;
k = (4)
unda, K{a>) - kuchaytirish koeffitsientining moduli. ~(p₂ -
- kirish va chiqish kuchlanishlari orasidagi faza farqi. Ko‘pindia kuchaytirish kofifitsientini "bel" degan birlikda o‘lchanadi. Bir "bel" deganda chiqish va kirish quwatlari nisbatinining o‘nli logarifmi birga teng bo'lgan kattalik lusbuniladi, ya'ni nisbatning absolutqiymati 10:1 dtr.
Quwat bo‘yicha kuchaylirish koeffitsienti bellarda quyidagicha ifodalanadi;

g * 2
4=0 -«)Wto eo 22
.. aa:' 49
t 70
«».R, 72
« = 0,1,2,... 111
₁₊l 118

K-t = 20 Ig y- - 20 Ig K/
Bunda quwatning tok yoki kuchlanislining kvadratiga proporsional bolishi hisobgaolingan.

Kuchaytirish koeffitsientining bunday ifodalanishi bir-biridan rainglab marta farq qiluvchi kaltaliklami chiziqli masshtabda ifodalashdan ko'ra logarifmik masshtabda ifodalash osonroq bo‘lishi bilangina bog‘liq emas.
Kuchaytirgichlaming xarakteristikalari to‘rt guruhga ajratilishi mumkin:
Birinchi guruhga kuchaytirishdagi signal shaklining buzilishini ifodalovchi xarakteristikaJar kiradi. Ular kuchaytirish jarayonida signal shaklining buzilish darajasini baholash yoki buzilishsiz kuchaytirish xususiyatini belgilash imkonini beradi.
Ikkinchi guruh xaraktcristikalari kudnaytirish sxemasidan signal buzilmay o'tishi uchun kuchaytirgichning parametrlari qanday bo‘lishi zarurligini ifodalaydi.
Uchinchi guruh xarakteristikalari signalni kuchayttrish jarayonida unga bo‘ladigan zararli ta'sirlami ifodalaydi.
To'rtinchi guruh xarakteristikalari kuchaytirish sxemasi xususiyatlari va kuchaytiruvcbi element ish rejimini xarakterlab beradi.
Bu xarakteristikalardan birinchi va ikkinchi guruh xarakteristikalari eng katta ahamiyatga ega. Ular kuchaytirgichning o‘tish va statsionar xarakteristikalaridan iboratdir.
Kuchaytirgichning statsionar xarakteristikaiari chastotaviy, fazaviy va amplitudaviy xarakteristikalarga bo‘linadi.
Kuchaytirgichning chastotaviy (yoki amplituda-chastotaviy) xarakteristikasi deganda kuchaytirish koeffitsienti modulining chastotaga bog‘liqligi, fazaviy xarakteristika deganda esa, kuchaytirgicli chiqish va kirish kuchlanishlari orasidagi fazaiar farqining chastotaga bog‘liqligi tushuniladi. Ulaming koordinata sistemasidagi ko'rinishi 3a-rasmda ko‘rsatilgan.


va o'tish (c) xarakteristikalari.
Amplitudaviy xarakteristika deganda kuchaytirgichning chiqishidagi kuchlanish amplitudasining kirish kuchlanishi amplitudasiga bogMiqligt tushuniiadi (3b-rasm). Ideal kuchaytirgichning amplitudaviy xarakteristikasi koordinata boshidan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziqdan iborat



bo'ladi. Reai kuchaytirigichda u koorlinata boshidan emas, balki chtqish kuchtanishining biror qiymatidan boshlanadi va yuqori qismida to'g^lri chiziqdan chetlashadi. A.na shu chettashish kuchaytjrgichdagi chiziqli bo'lmagan buziljshlami ifodalaydi va uni kuchaytiruvchi elementning dinatnik xarakteristikasiddan aniqlash mumkin. Amplitudaviy xarakteristikaning pastki qjsmj kuchaytirgichning ichki shovqiniari sathi bilan chegaralanadi. Real kuchaytirgichlarda kirish kuchlartishi berilmasa ham chiqishda tna'Ium miqdor kuchlanish kozatiladi va u shovqinning sathini belgilab beradi. Shovqinning sathi kuchaytirgichning ishini xarakteriovchi asosiy kattaliklardan biri bo'lib, uning sezgirliginj ifodaiaydi. Kuchaytirgichning sezgirtigi deganda chiqish kuchlanisht kuzattlsshi mumkin bo'igan kirish signalining amplitudasi tushuniladj.
Amplitudaviy xarakteristikaning to‘g‘ri chiziqli qismi kuchaytirgichning dinamik diapazoni deb ataladi va quyidagicha aniqlandi:
D = 201g^i{^] (7)
Dinamik kuchaytirish diapazonining yuqori chegarasi chiziqli bodniagan buzjlishlar hosil bo‘ladigan kuchlanishning qiymati hilan, quyi chegarasi esa kuchaytirgichning ichki shovqinining sathi Lw„ bilan chegaralanadi (db-rasm). Uning kengligi kuchaytiruvchi element xarakteristikasining to^!g‘ri chiziqii qismi bilan aniqlanadi va bu qism qancha katta bo‘isa kuchaytirgichning dinamjk diapazoni shmicha katta bo‘ladi.
Kuchaytirgich kirishiga birlik amplitudali kuchlanjsh sakrashi ta'sir etganda hosil bo‘Iadigan chiqish kuchlanishi oniy qiymatining vaqtga bog‘liq o'zgarishini ifodalovchi kattalik kuebaytirgichning o‘tish xarakteristikasi deyiladi (3c-rasm). Kuchaytirgichning o'tish
xarakteristikalari impuls signallami kuchaytirishda, statsionar
xarakteristikalari esa garmonik tebranishlami kuchaytirishda katta ahamiyatga egabo'Iadi.

3. 
   Kuchayrirgicblardagi hii/ilishlar
   

Ideal kuchaytirgichda chiqish kuchlanishining shakii kirish
kuchlanishining shakli bilan bir xil bo'ladi va statsionar xarakteristikalar (3-rasm, uzlukli chiziqlar) to‘g‘ri chiziqli bog‘lanishni beradi. Masatan, fazaviy xarakteristika koordinata boshidan biror burchak ostida o‘tuvchi to'g'ri chiziqdan iborat bo'ladi.
Rtal kuchaytirgichIaming xarakteristikalari hamma vaqt to‘g‘ri chiziqli bog‘ianishdan chetlasbadi. (J kuchaytirgichda sodir bo'iadigan
buzilishlami ifodalaydi. Kuchaytirgichlardagi buzilishlar cliiziqli va chiziqli boimagan buzilishlarga boiinadi. Chiziqli buzilishlar chastotaviy, fazaviy va oiish buzilishlariga ajratiladi va mos nomli xarakteristikalar orqali ifodalanadi. Chiziqli boimagan buziJishlar esa, kuchaytirgichning amplitudaviy xarakteristikasi orqali ifodalanadi.
Garmonik tashkil etuvchilarining birday kuchaytirilmaganligi sababli signal shakiining buzilishi chastotaviy buzilishlar deb ataladi. Ular chastotaviy xarakteristikaning ishchi chastota diapazonidagi notekisligi bilan xarakterlanadi.
Ishchi chastota diapazoni deganda shunday chastotalar oralig‘i tushuniladiki, bu oraliqda kuchaytirish koeffitsientining o‘zgarishi oldindan belgilangan K^ va qiymatidan kamayib ketmaydi (3a-rasm). Kuchaytirgichning ishchi chastota diapazoni yoki o'lkazisk potosasi Aft) = &>_y,_t -a)_q ifodadan aniqlanadi.
Chastotaviy buzilishlar Af'-chastotaviy buzilish koeffitsienti orqali ifodalanadi. U kuchaytirish koeffitsientining maksimal qiymatini berilgan chastotadagi kuchaytirish koeffitsientiga nisbati ko‘rinishidaaniqlanadi:
₌ f8)
. K
Chastotaviy buzilishlar koeffitsientiga leskari miqdor
xarakteristikaning notekislik koeffitsienti deb ataladi:
(
1

M'
9)
Chastotaviy busnfishlam'mg eng katta qiymati kuchaytirgichning qanday maqsadda qo'tlanilishiga bog‘liq. Masalan, radiocshittirish maqsadida ishlatiladigan kuchaytirgichlarda u 2-^4 db, elektron o‘lchov asboblari kuchaytirgichlarida esa, detsibelning yuzdan bir ulushtari tartibida bo'ladi.
Murakkab signal tashkil etuvchilari fazasining kuchaytirgichdan vaqt bo‘yicha bir xii siljimay o'tishi natijasida chiqish signali shaklining o'zgarishi fazaviy buzilishlar deb ataladi va kuchaytirgichning fazaviy xarakteristikasi orqali xarakterlanadi. Shuni aytish kerakki, signal fazasining har qanday o‘zgarishi ham fazaviy buzilishlarga olib kelmaydi.

4.