Radioelektronika asoslari

Ishning nazariy asoslari:

1. 
   Chiziqli boTmagan passiv elektr zanjirlar. Chiziqli boTmagan elektr zanjirlarining asosiy xususiyati.
   
2. 
   Chiziqli boTmagan elektr zanjirlarini hisoblash usuli.
   
3. 
   YarimoTkazgichlar. P-n oTish, YarimoTkazgichli diod.
   
4. 
   Yarimo'tkazgichli diodlaming turlari va ulaming xususiyatlari.
   

5.0‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash. To‘g‘rilash sxematari.

6. 
   Bir va ikki yarim davrli to‘g‘rilagichlaming tuzilishi va ishiashi:
   

1. 
   aktiv nagruzka biian;
   
2. 
   reaktiv nagruzka bilan.
   

6. 
   Tekislovchi maxsus fiitrlar: tuzilishi, turlari va ishlashi.
   
7. 
   Kesish burchagi va uning filtr sig'imi va nagruzka qarshiligiga bogTiqligi.
   
8. 
   To‘g‘rilangan kuchlanishni ikkilantirish sxemalari va utaming ishlash uslubi.
   

Qisqacha nazariya
Chiziqli boTmagan zanjir yordamida tok spektrida o‘zgarmas tashkil etuvchini hosil kilish va uni ajratib olish jarayoni o'zgaruvchan tokni to'g'riiash deb ataladi. Uni amalgaoshiruvchi qurilma(chiziqli boTmagan zanjir) to ‘g ‘rilagich deyitadi.
Demak, to'gTilash jarayontni amalga oshirish uchun faqat tokning o'zgarmas (ashkil etuvchisini ajrata olish imkoniyatini beruvchi chiziqii boTmagan zanjirgina yaroqli boTar ekan. Undan tashqari, to'gTilash effekti yetarli darajada bo‘iishi uchun bu o'zgarmas tashkil etuvchi tok qiymati katta boTishi kerak. Bunday xossaga tarkibida ventil xususiyati mavjud boTgan element qatnashuvchi chiziqli boTmagan zanjir ega boTadi. Ventil xususiyatga ega elementga misol sifatida lampaviy va
yarimo* tkazgichli diodlami, gazotron, tiratron va boshqa elementlarni ko‘rsatish mumkin. Shuning uchun to‘g‘riIagichlar ana shu elementiarda yig^ciladi.
T



unmg tsninsn pnnsipi mt- ^ ^

o'g'rilashda zanjirga ta’sir etuvchi tebranish (kirish kuchlanishi) yetarlicha katta amplitudaga ega bo'lgani uchun to‘g‘rilovchi element volt-amper xarakteristikasi to‘g‘ri chiziqlar kesmasidan ibonrt deb olinadi (Ib-rasm).
To‘g‘rilash sxemasi ikki xil - bitta va ikkita yarim davrli bo'ladi. Bizga transformatoming ikkilamchi cho‘lg‘ami bilan ketma-ket ulangan D diod va R_n qarshilikdan tuzilgan zanjir berilgan bolsin (ta-rasm; kondensatorsiz). Agar transformatorga o'zgaruvchan kuchlanish berilsa, ikkilamchi cho‘lg‘am kuchlanishining musbat yarim davri to‘g‘ri kelganda diod ochilib, zanjirda tok hosil bo'ladi. Kuchlanishning manfiy yarim davrida esa diod yopilib, zanjirdan tok o'tmaydi. Uning grafik tasviri Ib-rasmda ko‘rsatilgan (teskari tok hisobga olinmagan). Demak, zanjirdagi tok va chiqish kuchlanishi uzlukli bo'ladi. Bunday tok va kuchlanish pulslanuvchi tok yoki kuchjanish deb alaiadi. Bitta yarim davrli to‘g‘rilagichda pulslanish chastotasi transform atordagi kuchlanish chastotasiga teng bo‘Iadi, f_p = f_w.
Demak, ko‘rilgan sxemada tok kirish kuchlanishtning musbat (+) yarim davrlaridagina hosil bo'ladi. Shuning uchun bu sxema bitta yar'm davrli to‘g‘rilash sxemasi deyiladi. Uning asosida tuzilgan to‘g‘rilagich esa, mos ravishda, bitta yarim davrli to‘g‘ri1agich bo'Iadi.
Radioqurilmalarda pulslanuvchi tok yoki kuchlanishdars foydalanilmaydi. Shuning uchun pulslanishni yuqotish, ya'ni tekislash zarur. Buning uchun pulslanuvchi tok yoki kuchlanish spektridagi
o'zgarnias va o‘zgaruvchan tashkil etuvchilar bir-biridan ajratiladi va o'zgaruvchan tashkil etuvchidan qutilish chorasi ko‘ri!adi. Bu jarayonni amalga oshiradigan qurilma tekislovchi filtr deb ataladi. Nagruzka rezistoriga paraJiel ulangan kondensator eng sodda tekislovchi filtr
hisobianadi. Uning sig'tmi yetariicha katta, ya'ni R^ »—-— baiishi
kerak. Bu holda diodning ishlashiga transformaloi kuchlanishidan tashqari kondensatoming kuchlanishi ham ta’sir etadi. Transfonnatordan diodga musbat kuchlanish berilganda, undan o'tadigan tok kondensatomi
'i