Radioelektronika asoslari

( 3)
’ 2. Kinshdan boshqariluvchi elcktron stabilizator
ta-rasmda kirishdan boshqariluvchi stabiiizatommg sodda ketma-ket sxemasi ko‘rsattIgan. Unda qatshilikdagi kuchlanish r tranzistoming bazasiga uzatiiadi. Uning kattaligi f/_rkirish kuchlanishiga proporeional bo‘lib, boshqanivchi kuchlanish bo‘lib hisoblanadi. Agar kirisb kuchlanishi ortsa, R_t qarshilikda ajraladigan kuchlanish ham ortadi. U teskari ishora biJan bazaga uzatilgani uchun T taranzistor yopila boshlaydi. Bu o‘zgarmas tokka nisbatan tranzistor qarshiitgining ortishiga ekvivalent bo‘lib, natijada boshqaruvchn dement - tranzistorda kuchlanish tushuvi ortadi. Aksincha kirish kuchlanishtning kamayishi tranzistor qarshiligming kamayishiga olib keladi va undagi kuchlanish tushuvi ham kamayadi.

Shunday qilib, /?i qarshilik tufayli sxemada manfiy teskari bog'lanish jarayoni sodir bo'lib, u emitter hamda baza kuchlanishlarining qarama- qarshi fazada o‘zgarishini ta'minlab turadi. Shuning uchun sxema parametrlarini tanlash yo'li bilan tranzistorni shunday ish rcjimini hosil qitish mumkinki, undagi kuchlanish tushuvining o‘zgarishi son jihatdan kirish kuchlanish o'zgarishiga teng bo'lsin. U holda chiqish kuchlanishi o‘zgarishsiz ho‘ladi.


1 -rasm. Kirtshdan bashqariluvchi ketma-kct (a) va parellel (b) stabilizator.



Ko‘rilayotgan stabiilash sxemasining sezgirligini orttirish uchun boshqaruvchi kuchlanishni katta qilib olish kerak. Buning uchun qarshilikni kattalashtirish kerak. Lekin R_t qarshilikning ortishi bilan undagi o‘2garmas kuchlanish ham ortadi va u tranzistoming ishchi nuqtasini uning ishchi (aktiv) sohasidan chiqarib yuboradi. Ishchi nuqtani ishchi sohaga siljitish uchun sxemaga qo‘shimcha E_c manba ulanadi. Uning kuchlanishi tayanch kvchianish deb alaladi.
Ib-rasmda kiri^hdan boshqariluvchi slabilizatoming parahel ulanish sxemasi ko^[rsatilgan. Tartibga soluvchi tranzistor bilan ketma-ket ulangan Rt, qarshilik so 'ndiruvchi yoki hcdlast qarshilik deb ataladi.
Agar kirish kuchlanishi ortsa, chiqish kuchlanishi ham ortishi kerak. Lckin qarshilikdan tranzistoming bazasiga uzatiladigan boshqaruvchi kuchlanish ham ortadi. U tartibga soluvchi element - tranzistoming yaxshiroq ochilishiga, ya’ni kollcktor tokining ortishiga olib keladi. Kollektor tokining ortishi /?₃ qarshilikdagi kuchlanish toshuvini orttiradi va kollektor kuchlanisbi kamayadi. l'ranzistor nagruzka qarshiligi bilan paralld ulanganligi uchun chiqish kuchlanishi ham kamayadi. Aksincha, kirish kuchlanishining kamayayishi kolfektor kuchlanishining ortishiga, ya’m chiqish kuchlashining ortishiga olib keladi.
Detnak, stabilizatoming parallel ulanish sxemasida kirish kuchlanishi bilan chiqish kuchlanishining o'zgarishi qarama-qarshi yo‘nalishda bo'lar ekan. Shuning uchun sxema elementlarini shunday taniash mumkinki, kirish kuchlanishining o‘zgarishi bilan chiqish kuchlanishi o‘zgarishsiz qolsin. Buning uchun kirish kuchlanishi o‘zgarishining absolut qiymati kollektor toki o‘zgarishi sabahli Rt, qarshilikda hosil bo‘iadigan kuchlanish tushuviga son jihatdan teng boMishi kerak (At/, = hl_k • R₃). Bu stabilizatoming yuz foizli stabillash shartidir.
Stabilizatoming ketma-ket sxcmasi nagruzka toki kichik bo'lganda katta kuchlanlshti, parallel turda esa, nisbatan kichik kuchiantshli tok manbalarining ishini stabillashda qo'Uaniladi.

3.