Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

1 -k o ‘ruv asabi; 2 -k o ‘ruv asabining so ‘rg‘ichi; 3 -k o ‘z olmasining tomirli
pardasi; 4-sklera (fibroz qavatning orqa qismi) 5 - to ‘r parda; 6-optik o ‘qi; 7—kiprikli
o ‘simtalar; 8—kiprikli tana; 9 - k o ‘z olmasining kamerasi (bo‘limi) 1 0 -k o ‘z olmasining
oldingi kamerasi (bo‘limi); 11-gavhar; 12-randor parda; 13-sh ox parda; 1 4 -
kon’yuktiva; 15-kipriklitanam ushaki; 16-sinoval boylami; 1 7 -k o ‘rish o ‘qi; 1 8 -
shishasimon tana; 19-markaziy chuqurcha; 20-sariq d og‘.
402

---

Fotoretseptorlar (shaklan tayoqcha va kolbachaga 
uxshash hujayralar) 
o ‘ziga xos tuzilishga ega bo‘lib, ichki va tashqi bug‘inchalardan tashkil 
topgan. Tashqi bug‘inchalarida yorug‘likni sezadigan pigment bo‘ladi. 
Tayoqchalaming har qaysi bug‘inchasi maxsus diskalardan - plastinka- 
lardan tuzilgan. Alohida olingan har bir plastinka uch qatlamdan: ikkita 
lipid qatlami va ulaming oraligidan joy olgan bitta oqsil qatlamidan iborat. 
Oqsil qatlamida ko‘rish purpuri - rodopsin pigmentining tarkibiga kiradi- 
gan retinen moddasi mavjud. Fotoretseptorlaming ichki bug‘inchalari 
tashqi bug‘inchalariga qaraganda kaltaroq bo‘ladi. Ichki bug‘inchalarida 
yadro va mitoxondriyalar bor, yorug'likni sezuvchi hujayralarda 
kechadigan energetik jarayonlar shularda yuzaga chiqadi. To‘r pardadan 
ko‘ruv nervi boshlanadi. To‘r pardada fotoretseptorlar borligi va ko‘ruv 
nervining shu pardadan boshlanishi, to ‘r parda bilan ko‘ruv nervining irsiy 
jihatdan birligidan dalolat beradi. K o‘ruv nervi to‘r pardadan chiqqanidan 
so'ng, miyaga qarab yo‘l olar ekan, o ‘zaro kesishadi. Oqibatda o ‘ng 
ko‘zdan chiqqan ko‘ruv nervi chap yarim sharga, chap ko‘zdan chiqqan 
ko‘ruv nervi esa, o ‘ng yarim sharga boradi. To‘r pardadan ko‘ruv nervi 
chiqadigan joyda fotoretseptorlar yo'q. Shu sababli bu yer ko‘r nuqta - 
ko‘r dog deyiladi. To‘r parda markaziy maydonining o ‘rtasida markaziy 
chuqurcha bor, u yerda faqat kolbacha hujayralar joylashgan bo'lib, 
ulaming soni 34000 gacha yetadi. Markaziy chuqurchaning atrofida sariq 
zona bor, sariq dog‘ deb shunga aytiladi. Sariq dog‘ ko‘zning eng yaxshi 
ko‘radigan joyidir.
50-rasm. Ko‘ruv analizatorining markazlari.