Ramiz RÖVŞƏn süd diŞİNİn ağrisi
Yüklə 338,17 Kb.
|
|
Ramiz RÖVŞƏN
SÜD DİŞİNİN AĞRISI (Poema) Füzuliyə, bir də, balam Rövşənə Sentyabrın birində, məktəbdə dərslər başlayanda belə məlum oldu ki, dördüncü sinfin bütün uşaqları olub-qalan süd dişlərini də bu yay dişiyib qurtarıblar. O boyda sinifdə tək bircə nəfərin ağzında tək bircə dənə süd dişi qalmışdı, o da Səməd idi. Səməd ağzını açıb salam verən kimi uşaqlar o dişi gördülər və Səmədə güldülər. Sonra bir qalın sapın bir ucunu Səmədin dişinə bağladılar, bir ucunu qapıya. O yay kəndə şəhərdən təzə müəllimə gəlmişdi, bir cavan qızıdı, adı Çimnaz. Birinci dərs elə həmin o Çimnaz müəllimənin dərsiydi və deməli, qapını açıb Səmədin dişini çıxaran da Çimnaz müəllimə olmalıydı. Doğrudu, Səməd qorxaq deyildi, amma qapının dalında Çimnaz müəllimənin dikdabanları taqqıldayanda Səmədin ürəyi yerindən qopdu, qapı dartılıb açılanda Səməd özü də yerindən qopdu, güllə kimi düz Çimnaz müəllimənin qucağına atıldı. Səmədin boyu Çimnaz müəllimənin sinəsinə gücnən çatırdı və Çimnaz müəllimənin ürəyi Səmədin lap qulağının dibində döyünürdü. Səmədin dişinə bağlanan o sap da qırılmışdı, bir ucu qapıdan sallanırdı. Sap qırılmışdı, amma o süd dişi hələ də Səmədin ağzındaydı. Sonra Səməd keçib yerində oturdu; o gün Çimnaz müəllimə dərsdə nə danışdı, nə dedi, Səməd eşitmədi – qulağında təkcə Çimnaz müəllimənin ürəyinin döyüntüsü səslənirdi. O axşam Səməd yorğan-döşəyə girəndə o ürəyin döyüntüsü hələ də qulağından getməmişdi. O biri otaqda işıq yanırdı, atası qoşalülə tüfəngiynən əlləşirdi, deyəsən, səhər yenə ova çıxacaqdı. Divardakı qara çərçivəli şəkildən anası sevə-sevə atasına baxırdı. Anası Səməd doğulanda ölmüşdü, Səməd gözünü açandan anasını həmişə elə o qara çərçivənin arasından, o ölüm pəncərəsindən sevə-sevə baxan görmüşdü. Anası atasını yaman çox istəyirmiş, bu kənddə o cürə sevgi görünməmişdi, deyirlər. Bəlkə, elə Səməd doğulanda da anası o sevginin ucbatından ölmüşdü, o sevgini heç doqquz ay ürəyinin altında bəslədiyi öz doğmaca balasıynan da bölüşdürmək istəməmişdi. İndiyəcən Səmədə həmişə elə gəlirdi ki, anasının ürəyinin döyüntüsü yadındadı, ancaq indi nə illah eləyirdisə o döyüntünü yadına sala bilmirdi; indi Səmədin qulağında səslənən təkcə Çimnaz müəllimənin ürəyinin döyüntüsüydü. Və bu dəqiqə Səmədin öz ürəyinin başında, elə bil, nəsə yavaş-yavaş tumurcuqlanırdı, yetişirdi, şirinləşirdi. Səməd bunu bütün canıynan-qanıynan hiss eləyirdi, amma bunun nə olduğunu heç cürə başa düşə bilmirdi və canına dolan o şirinlikdən həm ləzzət alırdı, sevinirdi, həm də bir balaca qorxurdu. Hələ meyvə nə olduğunu bilməyən, ömründə birinci kərə bar gətirən körpə ağac da öz canında tumurcuqlanan birinci meyvədən yəqin beləcə həm ləzzət alır, sevinir, həm də bir balaca qorxur. ...Səmədin ürəyinin başında tumurcuqlanan o meyvənin adı SEVGİYDİ... Bu necə sevgiydi, gəldi başına, Allahdan qorxmadı, mənim balam, Baxmadı uşaq yaşına, Ağzındakı süd dişinə baxmadı, mənim balam – bu necə sevgiydi, gəldi başına?! Bu qoca dünyada bu az yaşınla, Əzdin çox şeyləri bu süd dişinlə, Daddın bu dünyanın çox acısından, Keçdin zökəmindən, qızılcasından, Sevgisində ilişdin bu dünyanın. Zalım sevgi bir gör sənə neylədi, belə zalım əcəl yoxdu, dərd yoxdu. Qaralır qolunda peyvənd yerləri, mənim balam, sevgidən peyvənd yoxdu. Bu sevgidi, mənim balam, ömürlərdən uzun sevgi. Bir əliylə beşikləri yırğalayan, Bir əliylə qəbirləri qazan sevgi. Bu sevgidi, mənim balam, – bir dəlisov kəhər kimi dalımızca çapan sevgi. Harda olsaq, əcəl kimi gəlib bizi tapan sevgi.
min ildi ki - həmən sevgi. Gözündən yaş damcılayan, əlindən qan daman sevgi... ...Bəs sən kimsən, mənim balam? O çapıqlı üzün tanış, O yamaqlı dizin tanış, Çatılanda – qaşın tanış, Ağlayanda – gözün tanış. Uşaqların, körpələrin ən fağırı, ən mağmını. Hamıdan ləng tərpənəni, hamıdan bərk yıxılanı.
sevgi səni haxladı. Yollarını dörd tərəfdən bağladı. İndən belə bu sevgidi suyun da, çörəyin də. Sünbül kimi ürəyində bu sevgi dən bağladı.
dünyadan keçə-keçə, Mənim balam, min illərdi yaşayırıq beləcə. Min illərdi ürəyimiz damar-damar Sevgiylə saplanıb bu yer üzündə. Tozundan ulduzunacan, Oğlanından qızınacan Hər şey hesablanıb bu yer üzündə. Bu dünyanın sevgisi də ölçülüb, mənim balam. Sayımıza bölünüb, boyumuza biçilib, mənim balam. Ancaq daha dəbdən düşən don kimi Nə çoxdu dünyada sevgiyə gülüb sifət turşudanlar, dodaq büzənlər. Nə çoxdu dünyada qol-qola girib sevgisiz gəzənlər, çılpaq gəzənlər. Sevgisiz öpüşlər çılpaq, Qızların dodaqları sovulur yarpaq-yarpaq – Nə çoxdu ağacı kökündən qırıb üstündə bir yaşıl yarpaq gəzənlər. Qırılan meşələr kimi, Quruyan dənizlər kimi sevgi də tükənir bu yer üzündə. Dünyanı əliboş dolanır sevgi, O yana – bu yana boylanır sevgi, Sevənləri gəzir gözü – tapammır, Oğlanı tapanda qızı tapammır – Sevənlər təklənir bu yer üzündə.
Təksən, yer üzündə təksən; Ay kimi, gün kimi təksən, Torpaqda dən kimi təksən, Çöldə külək kimi təksən, Janda ürək kimi təksən, – Sən də təksən, mənim balam, bu göyün altında təksən. Dünyada sevgi adlanan bu yükün altında təksən. Dodaqların nəsə deyir, pıçıldayır, Gözlərindən yaş tökülür, mənim balam. Sümüklərin xırçıldayır, xırçıldayır, Belin bükülür, bükülür, mənim balam. Tanrı sənə necə qıyır – çaşıb bu göyün yiyəsi. Bu yük sənin yükün deyil, hanı bu yükün yiyəsi?! Çırmalasın biləyini, girsin bu yükün altına. Kürəyini, ürəyini versin bu yükün altına. ...Bəlkə elə, mənim balam, boş yerə çığıran mənəm. Özüm burda dura-dura özgəni çağıran mənəm. Bəlkə bu göyün altında Mənəm günaha batan da, Sən girən yükün altından çiynini qaçıran mənəm. Nə çoxmuş dünyanın yükü; sevgisi yük, nifrəti yük. Görüşəndə – söhbəti yük, Ayrılanda – həsrəti yük. Bu dünya bir yük ağacı, hər yükün kökü insanmış. İnsanın yükü dünyaymış, dünyanın yükü insanmış. Alnımıza yazılanmış çiynimizə düşən yüklər, Mənim balam, bu yazıdan qaçmaq müşkülmüş, sən demə. Yük altından öz çiynini qaçıranda böyüklər, Balaların çiyninə yük düşürmüş, sən demə. Bilməmişəm, mənim balam, bağışla, Çiynimdəki bu qabara bağışla!.. «BAĞIŞLA» ...Sözə bax, Allah! Hamı bir-birinə «bağışla» deyir və heç kəs heç kəsi bağışlamır. Ancaq ayağımıza dəyən daş bizə «bağışla» demədi. Daşla vurduğumuz quşa biz «bağışla» demədik. Beləcə yaşayırıq; daşlar, quşlar, adamlar. Bizi ağrıdanlar, biz ağrıdanlar. Quşlarnan uşaqlar bir az bir-birinə oxşayır. Uşaqlar da yuxuda uça bilir. Yuxuda uçan uşaq boy atır, deyirlər. Yuxu ələ gələn deyil, yuxunun canı yoxdu. Bəlkə elə hər quş cana gəlib qanadlanan dirigözlü bir yuxudu – bir uşağın yuxusu. Bəs onda, uşaqların quşlara atdığı o daşlar nədi, ayaqlarından budaqlara bağladığı o quşlar nədi? Mənim balam, görürəm, sən də o uşaqların arasındasan. Bir ağacın başında dövrə vurub durmusuz. Budaqlardan sərçələr sizə baxır – ayaqlarının sapından xəbərsiz yazıq sərçələr. Uşaqlar qəfil çığrışır, sərçələr hürküşür-qalxır. ...Görən, sən də çığırdınmı, mənim balam?!.
quşlardan da yazıq nə var, ilahi? Ayağından budaqlara bağlanan quşlar necə qanadlanar, ilahi?! Yazıq quşlar ha çırpınar, çırpınar, Qanadları budaqlara çırpılar. Göydən yerə ələnən quş tükündən uşaqların saçlarına dən düşər. Ağacları qoparammaz kökündən, yazıq quşlar yorulub göydən düşər.
ayağı altında, əzab içində Ölən quşlar bir damardan asılı ürək kimi titrəyər sap ucunda. Quşlar deyil, bizik ölən bəlkə də, Bilən hanı – ölü kimdi, diri kim? Orda duran əliqanlı uşaq mənəm bəlkə də, Orda ölən o quş – mənim ürəyim.
o quşların açıq qalan gözünə, Didim-didim ayaqların qanlı sapı açılmaz. İndən belə o quşların üzünə Göy üzü bir bağlı qapı – açılmaz.
O quş donlu ürəklərə ağlayaq. Nə zamansa şairlərin əlində Nəğmə yazan lələklərə ağlayaq. O quşlar da bir az bizə ağlasın, Bu ürəksiz ömrümüzə ağlasın. Bəlkə bizdən xəbərsizdi o quşlar, Yaxşımızdan, pisimizdən xəbərsiz. Bu ağaran saçımızdan xəbərsiz, Bu qırışan üzümüzdən xəbərsiz. Üstümüzdə ləkə qalıb o quşların qanından, Yüz cürə don dəyişmişik, yenə o qan getməyib. O sapların yeri hələ sızıldayır budaqların canında, O quşların səsi hələ ağacların qulağından getməyib. Bəlkə elə o quşlar son ayaqda Ölə-ölə bizi söyüb, qarğıyıb. Bəlkə elə biz o sapla o vaxtdan O quşların ayağına bağlıyıq. Bəlkə elə o dünyadan, yer altdan Hər səhər o sapın ucundan çəkib oyadar, oyadar bizi o quşlar. O sapdan asılı oyuncaq təki oynadar, oynadar bizi o quşlar.
Bağrımızın başından biz o sapı açammarıq ölüncə. Bu dünyanın torpağından-daşından, Arvadların nazından, qarğışından qopub-qopub uçammarıq ölüncə. Ağlayarıq – bizə gülər o quşlar, Gizlənərik – yenə görər o quşlar. Gözümüzü yumarıq ki, o quşları görməyək, – Yuxumuza gəlib girər o quşlar. O quşların ayağına yıxılıb Yalvararıq; yaxamızdan əl çəkin. Səhər-axşam dincliyimiz yox olub, Barı gecə yuxumuzdan əl çəkin!..
Qanad çalıb silkələyər göyləri, Ayaqların qanlı sapı gərilər, Xırçıldayar ağacların kökləri. Quşlar dartar ağacları dalınca, Lap çinarı, lap palıdı qaldırar. Bu torpaqdan bərk-bərk tutar ağaclar, Quşlar dartar, torpağı da qaldırar.
Bir-birinə dəyər itlər-pişiklər. Arvadlar da, uşaqlar da çığrışar, Qorxaqlar da, qoçaqlar da çığrışar. Çığrışarıq: – Qurtar bizi, ilahi! Quşlar hara dartar bizi, ilahi?! Bəlkə quşlar darta-darta aparıb Boşluqlara atar bizi, ilahi!..
Bircə-bircə tuşlayarıq quşları. Uçan quşlar göy üzündən tökülər, daşlayarıq lap bircə quş qalınca. O bircə quş yenə bizə güc gələr, yenə dartar dünyamızı dalınca. Doğrudanmı bircə quşdu, ilahi, bu dünyanı şəhər-şəhər, ölkə-ölkə qaldıran?! Bu dünyada ən sonuncu şairin ürəyidi bizi bəlkə qaldıran.
Arvad-uşaq, cavan-qoca daşlarıq, Bu dünyada ən sonuncu şairin ürəyini daşladıqca daşlarıq. O quşun da axırına çıxarıq, – kimin daşı dəyər görən o quşa?! Gözümüzü bərəldərik-baxarıq göy üzündən qopub gələn o quşa. Göy üzünün uzanar hər qarışı, bu nə işdi, a göylərin ağası? Görən niyə dünyamızla o quşun heç azalmır, heç azalmır arası? Əl at, bu dünyanın dağın-düzün tut, dağın-düzün axı nədi günahı? Bu dünyadan özün yapış, özün tut, yıxılırıq, yıxılırıq, ilahi! Bəlkə bir də görəmmədik o quşu, Bəlkə özgə dünyalarla toqquşub parça-parça dağılacaq bu dünya. Göy üzündə o quş qərib düşəcək, O quş görən hara gedib düşəcək, görən hara yıxılacaq bu dünya?! Qurtar bizi bu qorxudan, ilahi, Oyat bizi bu yuxudan, ilahi!.. ...O yuxudan dəli kimi oyanıb gözümüzü açanda, Qorxa-qorxa aralayıb yorğanı quş ölüsü axtararıq yerimizin içində...
Uşaqlardan biri: – Tez olun əkilin, – dedi, – Çimnaz müəllimə gəlir!.. Doğrudan da, yolun o başından Çimnaz müəllimə gəlirdi, özü də düz onlara sarı gəlirdi. Deyəsən, o quşların başına açılan oyunu görmüşdü. Uşaqlar yerdəki ölü sərçələri də qamarlayıb tez aradan çıxdılar. O ağacın altında təkcə Səməd qaldı, bir də bir ölü sərçə. Çimnaz müəllimə gəldi, əyilib o sərçəni yerdən götürdü və Səmədə sarı çevrilib: – Sabah ya atan, ya anan məktəbə gəlsin! – dedi. Səməd dinmədi. – Eşitmədin nə dedim?! Səməd yenə dinmədi. Onda Çimnaz müəllimə Səmədin qolundan tutdu: – Harda olursuz? – dedi. Səməd başıynan göstərdi. Çimnaz müəllimə Səmədin qolundan dartdı: – Gedək! – dedi. Və Səməd kirimişcə Çimnaz müəllimənin böyrünə düşdü. Getdilər, çatdılar, Səməd qapını açdı, girdilər içəri. Səmədin atası evdə yoxudu. Çimnaz müəllimə əlindəki ölü sərçənin başını tumarladı: – Heç nə olmaz, gözləyərəm! – dedi. Elə dedi ki, elə bil Səmədin atası gəlib bu sərçəni dirildəcəkdi. Sonra Çimnaz müəllimənin gözü divardakı şəklə sataşdı: – Anandı? – dedi. Səməd başını tərpətdi. – Anan da evdə yoxdu? Səməd başını buladı. Çimnaz müəllimə o şəklə bir də baxdı: – Nə gözəl anan var, – dedi. – Doğrudan belə gözəldi, ya şəkildə gözəl çıxıb? Və Səməd axır ki, dilləndi: – Bilmirəm, – dedi, – görməmişəm! Və Çimnaz müəllimə o şəklin qara çərçivəsini deyəsən elə indi gördü, diksinib sərçəni əlindən saldı. Səməd tez əyilib o sərçəni yerdən götürdü. Elə o dəqiqə də qapı açıldı, atası içəri girdi; çiynində tüfəng vardı, əlində də ovladığı bir cüt qırqovul. Səməd atasının böyründən sivişib qapıdan çıxdı. Çimnaz müəllimə Səmədin atasını görüb özünü itirmişdi. Çimnaz müəllimə bu cavan ömründə indiyəcən heç bir kişidən qorxmamışdı, ancaq indi hiss eləyirdi ki, bu kişidən qorxur, ən qəribəsi də buydu ki, bu qorxu ona ləzzət verirdi. Çimnaz müəllimə birdən-birə bu kişinin əlindəki o bir cüt qırqovulnan, lap elə bu kişinin ovladığı-ovlamadığı bütün qırqovullarnan, kəkliklərnən, əliklərnən, ceyranlarnan, lap belə dovşanlarnan öz doğmalığını, yaxınlığını hiss elədi və o bir cüt qırqovulu göstərib dili topuq çala-çala: – Deyəsən axı ovçusuz? – dedi. Səmədin atası Çimnaz müəlliməni ayaqdan başacan süzüb: – Hə, – dedi, – OVÇUYAM!..
tüfəngsiz-gülləsiz bu necə ovdu?! Bir azca ovçudu bütün kişilər, qadınlar hamısı bir azca ovdu. Bir oğrun baxışın gedər badına, qadınlar ovlanar, qızlar ovlanar. Uzun kirpikləri çatmaz dadına, ala gözlər, qara gözlər ovlanar. Nə yaxşı, qapımı açıb gəlmisən, sən mənim ovumsan – tanıdım səni. Bəlkə bəxt quşusan, uçub gəlmisən, bəs hanı çiynində qanadın sənin?
əlin toxunsa, Çəkilib tanrının əli bu evdən. Bir az tütün iyi, barıt qoxusu, Bir az da qan iyi gəlir bu evdən.
o şəklə baxdıqca yaşarır gözün. Çevirək o şəkli üzü divara, bir ölən sevginin ruhu küsməsin. Bəlkə bir yuxuydu o ölən qadın, yumsam gözlərimi – qayıda bəlkə. Sevgi Allahıydı o ölən qadın, onsuz ALLAHSIZAM dünyada bəlkə. Ölənə nə var ki, yazıq – qalandı – Ölən öldü, qalan indi neyləsin? Deyirlər; Allahlar ölmür... Yalandı!.. Allah ölən yerdə bəndə neyləsin?!..
Kim deyir, əliboş gedir ölənlər; Əli dəydiyindən aparır əli, Gözü gördüyündən aparır gözü. Qəbirlər artdıqca dünya daralır, Ölənlər talayıb aparır bizi. Bir azca aparır hər ölən adam, Hər qalan adamın diriliyindən. Çörəyin dadından, suyun dadından, Çiçəyin iyindən, gülün iyindən.
bir quru kölgəyik, bir boş qaraltı. İlahi, çəkəcək bəlkə haçansa torpağın üstünü torpağın altı. Bilirəm, ölənlər dirilmir – ancaq
Mənim o dünyayla bir alverim var; Bəlkə də ölümü ölümlə almaq, Ölümü ölümlə dəyişmək olar.
səni qorxutmasın əlimdəki qan. Mənim ovladığım bütün bu quşlar o ölən qadına qurbandı, qurban. Yüz quşun, min quşun ölümü, bəlkə, onun ölümünə tən gələ bildi. Axırda günlərin bir günü, bəlkə, onu o dünyadan mən ala bildim. ...Yoxsa səni elə tanrı göndərib, Yoxsa o dünyadan gələn mələksən? O qadın öləndən ölüyəm, ölü – Bəlkə də, sən məni dirildəcəksən. Saçların nə yaman yumşaqdı, yumşaq, saçına dəydikcə – əlim dirilir. Mən elə bilirdim ölmüşəm, Allah, yoxsa, canımdakı ölüm dirilir?!
Diriyəm!
Diriyəm! Diriyəm yenə! Dirilər yaşasın gərək, ilahi... İlahi, min rəhmət ölənlərinə... ...Səməd yalın əlləriynən həyətdə torpağı qazıb o ölü sərçəni basdırmaq istəyirdi. Torpaq bərk idi, Səmədin barmaqlarını ağrıdırdı... Dindirərik, susar min-min diliylə, Dünyanın daş səbri kimi səbir yox. Qəbir çoxdu, bir uşağın əliylə Qazılan quş qəbri kimi qəbir yox. Bircə ovuc qara torpaq bəsidi,
Quşlar bizdən göz yaşı da istəməz. Bircə qarış qəbir qazsaq bəsidi, Bircə barmaq başdaşı da istəməz. Nə oxşarmış quşların, uşaqların ölümü – Hərəsindən dünyada bir şey qalar; Uşaqların doyunca sürmədiyi bir ömür, O quşların doyunca uçmadığı göy qalar. Atam oğlu, səbəb budu bəlkə də, uşaqların tabutu daş kimidi. Bəlkə elə o tabuta yüklənən uşaqların yaşanmamış ömrüdü. Nə yaxşı ki, tabutu yox quşların, o tabutun altda necə dözərdik? Bütün göylər o tabuta yüklənib bəlkə elə çiynimizi əzərdi. Bəlkə çatıb dadımıza bu uşaq, Ölən quşa qəbir qazan bu uşaq o tabutdan çiynimizi qurtarıb. Başımızın üstdə duran bu göydən, Bu günəşdən, bu ulduzdan, bu aydan, bu buluddan çiynimizi qurtarıb. Nə yaxşı ki, yaşayırıq beləcə, hər günahı yuyub pozan tapılır. Nə yaxşı ki, bu dünyada balaca sərçəyə də qəbir qazan tapılır. ...Bəlkə mənim qəbrimi də qazan var, gündüz qazır, gecə qazır qəbrimi.
Dimdikləyə-dimdikləyə torpağı, bir balaca sərçə qazır qəbrimi. Axı, hələ mən nə ömür sürmüşəm, ölüm yəqin hələ məndən gen gəzir. O sərçəni bəlkə yüz yol görmüşəm, demişəm ki, yazıq sərçə dən gəzir.
O sərçənin dimdiyində dənəm mən, dənləyir, dənləyir məni o sərçə. Günlərimi, illərimi dənləyir, Qara-qara tellərimi dənləyir, dənləyir, dənləyir məni o sərçə. O sərçənin dimdiyindən yayınıb gizlənməyə heç yanda yer tapmıram. O dimdiyin qabağında dayanıb tablamağa canımda hey tapmıram. Dimdikləyir, dimdikləyir o sərçə, bu canımdan neçə canlar ayrılır. Məndən qopub sütül-sütül, körpəcə təzə dənlər ayrılır. Dimdikləyir, dimdikləyir o sərçə, ağrı qopur canımdan. Janımdakı ağrılardan cücərib qızım qopur, oğlum qopur canımdan.
bəs mən kiməm, bəs mən hardan qopmuşam?! Bəlkə elə atamı da dimdikləyib o sərçə, Mən atamın canındakı ağrılardan qopmuşam.
bu dünyada hamımız bir bədənik. Bəlkə elə biz adamlar, adamlar, nəsil-nəsil dimdiklənən bir dənik. Nə olsun ki, ovuc-ovuc dən səpilib hər yerə, Nə olsun ki, başdan-başa həyət-baca sərçədi. Bəlkə elə bircə dəndi bu dünyanın əvvəli, Bəlkə «Allah» deyilən şey elə bircə sərçədi. Bəlkə elə min illərdi beləcə o sərçənin dimdiyindən qopub-qopub gəlirik. Min illərdi beləcə dimdiklənən bircə dəndən qopub-qopub gəlirik. Ağrılardan, acılardan keçib-keçib gəlirik. Gündüzlərdən, gecələrdən keçib-keçib gəlirik.
min-min ağrı-acı var, min-min gündüz-gecə var. Bir ölümsüz DƏN var bu yer üzündə, bir ölümsüz SƏRÇƏ var...
Atası divara söykənib gülümsünə-gülümsünə baxırdı. Ancaq divarda illər boyu anasının baxdığı o pəncərə örtülmüşdü, o qara çərçivəli şəklin üzü divara sarı çevrilmişdi. Səməd çaşdı, bir o şəklə baxdı, bir atasına. Atası da birdən ayılan kimi oldu, tez o şəklin üzünü bəri çevirdi. Və Səməd yenə çaşdı; o şəkildən baxa-baxa anası da gülümsünürdü. Səməd gözünü o şəkildən çəkdi və o gün o qırqovuların ətini dilinə də vurmadı. O gündən sonra Çimnaz müəllimə yenə hərdən-hərdən Səmədgilə gəlirdi, ancaq hər dəfə o gələndə Səməd sivişib aradan çıxırdı, evə lap gec, Çimnaz müəllimə çıxıb gedəndən sonra qayıdırdı, hər qayıdanda da, atasını yenə o cür gülümsünən görürdü. Ancaq bir dəfə Səməd evə qayıdanda ha itələdisə qapı açılmadı. Qapı içəridən bağlanmışdı. Səməd ayaqlarının ucunda dikəlib pəncərədən baxdı və atasıynan Çimnaz müəlliməni gördü. Çimnaz müəllimə bir iri, ağappaq quş kimi uzanmışdı. Bu, bəlkə də, atasının ovladığı ən gözəl quşudu. Ancaq o quş diriydi. Çimnaz müəllimənin qolları atasının boynunu qucaqlayırdı, dodaqları atasının üzündən, gözündən öpürdü, ayaqları... ...Baxma, mənim balam, uşaq belə şeyə baxmaz!.. Ancaq Səməd baxırdı. Divardakı o qara çərçivəli şəkildən anası da baxırdı, baxa-baxa gülümsünürdü, elə bil ki, sevinirdi. Nəyə sevinirdi, ilahi?! Sonra Çimnaz müəllimə çıxıb getdi, evdə təkcə atası qaldı, bir də, anasının şəkli. Ancaq o gün Səməd atasıynan bir kəlmə də kəsmədi, başını qaldırıb o şəklə bir kərə də baxmadı. Səhər Çimnaz müəllimə Səmədi yazı taxtasının qabağına çıxaranda da, Səməd daş kimi susdu. Çimnaz müəllimə: – Yaz! – dedi. Ancaq Səməd o qara taxtada heç nə yazmadı, gözünü o taxtaya zilləyib baxdıqca baxdı; elə bil ki, o qara taxta bu saat bir pəncərə kimi taybatay açılacaqdı, bir gözişləməz sonsuzluğa, bir ucsuz-bucaqsız qaranlığa açılacaqdı və Səməd o pəncərədən baxıb o qaranlıqda kimisə görəcəkdi. KİMİ?!..
ömrümüz ağ üstə qara yazıdı. Bəs onda, mənim balam, bu taxtanın qara üzü niyə ağnan yazılır? Ömür deyilən şey – uzun, ya qısa – Dünyanın ən çətin dərsiymiş demə. Bu qara, qapqara yazı taxtası Bizim ömrümüzün tərsiymiş demə. Ulduz-ulduz yırtılan göy üzütək O taxtanı söz-söz yırtan biz olduq. O qara taxtanın qara bətnindən Doğulan sözləri tutan biz olduq.
O qara taxtanın hər qarışında əlimizin izi var. Aldandıq, mənim balam, o yazı taxtasına, Elə bildik hər yazıya pozu var. Yazdıq-pozduq – sevincimiz-qəmimiz Hər sözdən, hərfdən, cizgidən keçdi. O qara taxtadan keçdik hamımız, elə bil bir qara güzgüdən keçdik.
neçə-neçə adlar keçdi, doğmalar, yadlar keçdi. «At» da yazdıq, «Ot» da yazdıq, – O güzgüdən ilxı-ilxı atlar keçdi, çəmən-çəmən otlar keçdi. Keçən keçdi – bir də dönüb O güzgüdən keçəmmərik. O atları çapammarıq, O otları biçəmmərik. Mənim balam, bu nə işdi, baxdım, baş aça bilmədim. O güzgüdən hamı keçdi, sən niyə keçə bilmədin?!
o güzgünün içində sən. Bəlkə elə at çapırsan, bəlkə elə biçindəsən. Nədən belə islanmısan – tərdən, ya göz yaşından?! Bircə damla suyun çıxmaz o güzgüdən qırağa. O güzgü basar başından, boyun çıxmaz o güzgüdən qırağa. Quruyan, çatlayan dodaqlarınla çağırarsan, hay verməzlər səsinə, – çırpınıb özünü heydən salarsan. Körpə əllərinlə, ayaqlarınla o yazı taxtasına çarmıxlanıb qalarsan. O qara taxtada qaralar, itər o qapqara gözlərin, mənim balam. O qara taxtada cücərər, bitər yarpaq-yarpaq sözlərin, mənim balam. O sözləri qoparan yox, dərən yox, Yüz yol çağır – harayına gələn yox.
o çarmıxı sən özün qır, mənim balam. Dar gündə öz adın çatsın dadına, özün öz adını çağır, mənim balam. Yoxsa dilin topuq çalır, çaşırsan – öz adın dilinə yatmır deyəsən. Əlləşirsən, vuruşursan, öz adına gücün çatmır deyəsən. Gəl qınama özgəni də, yadı da – gücün çatmır öz halalca adına. Mənim balam, dar gündə öz adı da bu dünyada yiyə durmur adama. Kimdi qalan bu dünyada? Ömür yolu dünyanın ən gedər-gəlməz yoludu. Mənim balam, bu dünyada ölənəcən hər kəs elə öz adının quludu. Ölənəcən canımızla yemləyirik adımızı. Ətimizlə-qanımızla yemləyirik adımızı. Lap canı olmasa da, Əti-qanı olmasa da, – Yenə, yenə bu dünyada hər şeyin adı öz canından çıxır. Daşın, suyun, yerin, göyün adı öz canından çıxır. Öz adına gedir gücü, hər şey heydən düşüb qalır. «Su» deyincə – su yorulur, «Daş» deyincə – daş yumşalır. «Yer» deyincə – yer bir az da batır yerə, «Göy» deyincə – göy bir az da göydən düşür. İçimizi bir sevgi yeyən kimi, Tablamayıb «sevirəm» deyən kimi sevgimiz heydən düşür.
Öz adını çağırmağa, O yazı taxtasından qopub-qopub o çarmıxı qırmağa hələ heyin qalıbmı? Yer üzündə ayaq qoyub durmağa hələ bir qarış yerin, Göy üzündə baxmağa bir qarış göyün qalıbmı? O bir qarış yerin-göyün arasında böyüməyə, qalxmağa bir qarış boyun qalıbmı?!
göydə göyün yoxdusa, mənim balam, Öz adını çağırmağa daha heyin yoxdusa, – Yenə qorxma, çağırmağa yenə bir ad taparsan, ondan kömək, ondan imdad taparsan.
öz dərdini ona de, mənim balam. Bu qara taxtaya, bu kor taxtaya tut üzünü: – Ana!.. – de, mənim balam.
Gör məni, gör, qara taxta. O qaragöz, o qarasaç Anamı ver, qara taxta. Qara taxta, tanrıdan qorx, «Yox» demə, yox, qara taxta! Qara taxta, anamı doğ, Anamı doğ, qara taxta!.. O gün Səməd məktəbdən evə qayıdanda anası yenə gülümsünə-gülümsünə divardan baxırdı. Atasının qoşalülə tüfəngi də divardan asılmışdı, ancaq özü evdə yoxudu. Səmədin gözləri dolmuşdu, Səməd ağlamaq istəyirdi. Üzünü anasına tutub: – Gülmə! – dedi. Amma anası yenə gülümsünə-gülümsünə baxırdı. Səməd stulu ayağının altına qoyub qalxdı, anasının üzünü divara sarı çevirdi. Sonra tüfəngi divardan açıb götürdü, patronların yerini bilirdi, getdi, bir cüt patron gətirdi, tüfəngi doldurdu, çaxmaqların ikisini də çəkib ayaqda qoydu. Sonra bir qalın sapın bir ucunu o çaxmaqlara bağladı, bir ucunu qapıya, elə üzüdivara dayanan o şəklin altındakı o stulun üstündəcə oturdu, tüfəngin qundağını yerə dirəyib bir cüt lüləsini düz ürəyinin başına dayadı. Səmədin üz-gözündə bir qəribə maraq vardı; elə bil ki, bu saat kiminləsə ömründə oynamadığı ən qəribə bir oyunu oynayacaqdı. Səmədin bağladığı sap tüfəngnən qapının arasında dartılıb tarım çəkilmişdi. Səməd gah o sapa, gah qapıya baxa-baxa gözləyirdi; NƏYİ gözləyirdi, ilahi?! Ölüncə neçə-neçə qapıdan keçir adam, Dünya – üz tutduğumuz qapılarla doludu. Bəlkə də, üzümüzə çırpılan qapılardan, Üzümüzə açılan qapılar qorxuludu, Mənim balam, hamımız doğulanda ağlarıq, Anaların canından qovulanda ağlarıq. Bəlkə yaşamaq deyil dünyaya gəlməyimiz. Bəlkə doğulan kimi başlayır ölməyimiz. Ayağımız yer tutandan eləcə Addadıqca ildən-ilə, ölürük. Bu dünyada birdəfəlik ölüncə, Allah bilir, neçə kərə ölürük. Bir nazlı xanıma çevrilən kimi bir gözəl qız ölür, mənim balam. Bığ yeri tərləyən kimi bir dəcəl uşaq ölür. Bu dünyada az yaşayan az ölür, mənim balam. Bu dünyada çox yaşayan çox ölür.
Biz ki, sağıq, sağ adama kim ağlar? Kim nə bilir, əl-ayağı tir-tir əsən bu qarı bir nazlı xanımın alıb canını, Bu yazıq qocanın donqar belində ucaboylu bir cavanın qəbri var.
biz necə insanlarıq?! Bu dünyada yeriyən canlı qəbristanlarıq. Mənim balam, nə baxırsan alnımdakı qırışa, Bir vaxt mən də uşaqdım – sən yaşında. İllər ötdü, öldü-getdi o uşaq, Basdırdım o uşağı alnımın qırışında. O uşağa heç kəs yas saxlamadı, Heç doğmaca anam da ağlamadı. Heç özüm də ağlamadım, özüm də – Heç bilmədim, o uşağın əli haçan qopub düşdü əlimdən, o uşağın üzü haçan itib-batdı üzümdə. Mənim balam, zalım əcəl gəlincə, Gəlib bizi bu dünyadan dərincə, Adımızı öyrənincə dünyanın baş daşları, Ömrümüz uzandıqca uzanacaq. Alnımızın artacaq qırışları, Alnımızda təzə-təzə qəbirlər qazılacaq. Tale atıb-tutacaq bizi saman çöpütək, Aylar, illər dalğa-dalğa ötəcək üstümüzdən. Əlimizdən neçə-neçə əllər qopub düşəcək, Neçə-neçə üzlər itib-batacaq üzümüzdə. Özümüzü ha aldadıb ovutsaq, xeyri yoxdu, Üzümüzü əlimizlə ha tutsaq, xeyri yoxdu, Xeyri yoxdu, gözəl olaq, ya kifir, – Doğulandan ölənəcən aylar, illər uzunu, Tale yazıb-pozub qaraladıqca hamının üz-gözünü, Sifətimiz varaq-varaq çevrilir. Dünən baxıb keçdiyimiz güzgülər bu gün tanımır bizi. Nə yaxşı ki, bu dünyada biz hələ tanıya bilirik hər gün, ilahi, tanıya bilirik bir-birimizi.
tanıya bilirik hələ. Güzgülərdə üzümüzü tanıya bilirik hələ. Hələ sovuşmayıb qara saçımız, alnımız qırışıb qat-qat olmayıb. Hələ alnımızın qırışlarından güzgülər çatlayıb çat-çat olmayıb. Hələ batmamışıq min-min günaha – Mənim balam, vaxtdı daha, bu dünyadan gedək, gedək, bir gözəl üzlə gedək tanrının qapısına...
O qapını açan adamı sən görmədin, mənim balam. O adam axı kim idi?! Bəlkə qonşu uşaqlardan biriydi, səni oynamağa çağırırdı. Bəlkə Çimnaz müəlliməydi, yenə sizə gəlmişdi. Bəlkə də o qapını açan doğmaca atan özüydü. ...Mənim balam, bəlkə elə o qapını açan MƏN idim... Yüklə 338,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|