Raqamli iqtisodiyot

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI

“IQTISODIYOT” YO’NALISHI
“RAQAMLI IQTISODIYOT”
FANIDAN
MUSTAQIL ISH
Topshirdi: Quvonov.R
Qabul qildi:

2023 yil
MAVZU:

Neyrotarmoq - meditsina, psixologiya, neyrofiziologiya, injeneriya bilan bog‘liqligi.

Reja:

1. 
   Sun’iy intellektning amaliy sohalarda qo‘llanishi
   
2. 
   Sun’iy intellekt va uning imkoniyatlari
   
3. 
   Sun’iy intellektning inson hayotidagi o‘rni
   

Sun’iy intellektning amaliy sohalarda qo‘llanishi
Insonlar ko‘pdan beri hisoblash mashinalarini inson kabi fikr yuritishga va o‘zini tutishga intilishadi hamda shu bilan ularni kompyuterlarga xos bo‘lmagan vazifalarni hal qilishga, masalan, shaxmat o‘ynashga, she’r yozishga, musiqa yozishga o‘rgatishadi. Mashinali o‘qitish va neyron to‘rli texnologiyalar ishlab chiqarishning turli sohalarida tobora keng foydalanilmoqda, shuni e’tiborga olib bu texnologiyalarning rivojlanishiga korxona va tashkilotlar tobora ko‘proq mablag‘ ajratmoqdalar. Ma’lumotlarning hajmi va murakkabligi ortib borishi bilan ularni sun’iy intellekt yordamida qayta ishlash va tahlil qilish zarurati ortib boradi. Chunki, sun’iy intellekt yordamida aniqligi yuqori bo‘lgan baholash va bashorat qilish ishlarini amalga oshirish mumkin. Shu bilan birga axborotlarni qayta ishlash samaradorligi sezilarli darajada oshadi va xarajatlarni kamayishiga olib keladi. Dunyoda mavjud tahliliy agentliklarning hisobotlariga ko‘ra, sun’iy intellekt va mashinali o‘qitish yo‘nalishi bo‘yicha faoliyat yurituvchi mutaxassislarning doimiy yetishmasligini aniqlashgan. Bunday mutaxasislarga bo‘lgan talab yiliga 12 foizga o‘sib bormoqda va mavjud kadrlar bu talabning atiga 7 foizini ta’minlab berishga qodir xolos. Kadrlarga bo‘lgan ehtiyojning bunday o‘sishi yaqin kelajakda potensial talabgorlarga nisbatan yana 250 ming ochiq bo‘sh ish o‘rinlari mavjud bo‘lishidan dalolat beradi. Shuning uchun ham mashinali o‘qitish atrofida juda katta murakkablikdagi serdaromad, o‘ziga jalb qiluvchisoha shakllandi. Hozirgi kunda deyarli barcha dasturchilar sun’iy intellekt bo‘yicha mutaxassis sifatida faoliyatini boshlash uchun zarur bo‘lgan bilimlar bazasiga ega. Dasturchilar va talabalarning xohish, maqsadlari zamonaviy istiqbolli kasb egallash bo‘lsa, u holda sun’iy intellekt sohasidagi yangiliklardan, ularni arxitekturasini yaratish usullaridan hamda algoritmlaridan boxabar bo‘lishlari talab etiladi.
Sun’iy intellekt tizimlarini yaratish an’anaviy axborot tizimlarini ishlab chiqishdan tubdan farq qiladi. Sun’iy intellekt yaratishda boshqacha texnologik yondashuv qo‘llaniladi, ya’ni tizimni mashq qildirish uchun ma’lumotlar to‘plamini shakllantirish va mashinali o‘qitishko‘nikmalari zarur bo‘ladi. Sun’iy intellekt tizimlari arxitekturasi va algoritmlari ishlab chiqilgandan so‘ng, uni kompyuterda realizatsiya qilish uchun ko‘plab tayyor kutubxonalarga ega oddiy va qulay dasturlash tili tanlashzarur. Sun’iy neyron tarmoqlarini loyihalash jarayoni uchta bosqichdan iborat bo‘lib, ular tarmoq tuzilmasini shakllantirish, o‘rgatuvchi ma’lumotlarni tayyorlash, tarmoqni mashq qildirishdan tashkil topadi. Neyron tarmoqlarini o‘qitish katta quvvatga ega bo‘lgan hisoblash vositalarini talab etadi. Shuning uchun ushbu jarayonni dasturlash uchun quyi darajadagi dasturlash tillarini qo‘llash zaruriyati mavjud. Ammo so‘nggi yillarda neyron tarmoqlarini yaratish uchun TensorFlow, Theano va Torch kabi standart, yaxshi loyihalangan va samarali kutubxonalar paydo bo‘ldi. Bukutubxonalar ‘apparat’ tushunadigan tilga yaqin tilda yozilgan bo‘lib markaziy va grafik protsessorlarning barcha imkoniyatlaridan foydalanishnita’minlaydi. Sun’iy neyron tarmoqlarini loyihalash bilan shug‘ullanishniendi boshlagan mutaxassislar, avvalo, neyron tarmoq tuzilishini loyihalash va uni o‘rgatish jarayonini uncha samarali bo‘lmagan va dasturchi uchun qulay bo‘lgan dasturlash tilida boshlash maqsadga muvofiq. Masalaning murakkabligiga qarab sun’iy neyron tarmoqlarini amalga oshirish vaqtida bibliotekalarning zarur bo‘lgan modullaridan foydalanish mumkin. Sun’iyneyron tarmoqlarini kompyuterda realizatsiya qilishda Python dasturlash tili juda sodda va ishlatish uchun qulay til sifatida foydalanuvchilar tomonidan tanlanmoqda. Buning sababi, bu dasturlash tilida Keras, TensorFlow kabi kutubxonalari mavjud bo‘lib, kutubxonalar yordamida suniyneyron tarmoqlarini amalga oshirish va ularni o‘qitish uchun yetarli resurslar jamlangan. Sun’iy intellekt va neyron torli texnalogiyalar Sun’iy intellekt qaerda qo‘llaniladi ?
➢ Ta’limda
➢ Nutqni tanish
➢ Biometrya
➢ Ma’lumotlarni intelektual tahlil qilish
➢ Iqtisod
➢ Meditsina
➢ Internet
➢ Ishlab chiqarish
➢ Xavsizlik ta’minlash
➢ Sun’iy intelektning asosiy yo‘nalishlari
➢ Bilimlarga asoslangan tizimlarni ishlab chiqarish
➢ Nutqni anglash va tahlil qilish
➢ Mashinani o‘qitish va o‘z - o‘zini o‘qitish
Xususan quydagi sun’iy intellektdan samarali tarzda foydalanayotganva hayotimizda keng tarqalgan dasturiy xizmatlarning qisqacha ro‘yxati keltirilgan: Gmail xizmati: Gmail dasturi xabarlarni kategoriyalariga bo‘lishda yoki span xabarlarni aniqlashda sun’iy intellektdan foydalanadi. Google xizmati: Bu qidirivda harflarning terganingiz sari Google sizga mos keluvchi eng yaxshi tavsiyalar bera boshlaydi. Ushbu funksional hamsun’iy intellekt yordamida mukammallashtirilgan. Tavarlan tavsiyasi: Amazon va shunga o‘xshash onlayn xarid xizmatlari sizning ta’bingizdan kelib chiqib, sizga tovarlarni tavsiya eta boshlaydi. Avtomobillardagi o‘zini o‘zi boshqarish (avtoboshqaruv) xususiyati hamsun’iy intellekt orqali amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda dunyo mamlakatlari o‘rtasidagi ustunlik mamlakatlarning tabiiy resurslari bilan aniqlanmaydi. Endi barchasoxadagi ustunlik ta’lim saviyasi va jamiyatda to‘plangan bilimlarninghajmi belgilaydi. Kelajakda qaysi mamlakat yangi bilimlarni yaratishda vao‘zlashtirishda oldingi o‘ringa chiqsa, o‘sha mamlakat gullab-yashnaydi. Bunda asosiy ro‘lni yangi Axborot texnologiyalari, unda esa sun’iy intellektning usullari va vositalari egallaydi. Sun’iy intellektning asosiytexnologiyalari haqida tasavvur hosil qilish uchun sun’iy intellektning muhim konsepsiyalari qanday tarzda dasturiy yechimlarga tadbiq etilganligini o‘rganish zarur. Dasturlar turli jarayonlarda tavsifini aniqqurishga imkon yaratadi. Ularning strukturasi yechiladigan masalalar strukturasini o‘zida aks ettirdi. Sun’iy intellekt tizimlari evolutsiyasi jadal sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. Ulardan ayrimlari bugungi kun uchun axborot – kompyuterli muxitda xizmat qiluvchi insonlar uchun odatiy komponentalar bo‘lib hisoblanadi. Sun’iy intellekt tizimlarning asosiy yo‘nalishlaridan biri ekspert tizimlarningamalda keng qo‘llanilishiga erishilgan bo‘lishiga qaramay, ularning ommaviy ishlab chiqarish va yoyishga to‘sqinlik qiluvchi va bir qator hal bo‘lmagan muamolar bor